H κυβέρνηση Μπους δρομολογεί ένα φιλόδοξο σχέδιο για την προώθηση της δημοκρατίας και της ελεύθερης αγοράς στη Μέση Ανατολή, με βάση το μοντέλο μετάβασης της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην ΕΣΣΔ. Σε πολλά σημεία, οι δύο περιπτώσεις μπορούν να συγκριθούν.
Κεντρικός σχεδιασμός
Οπως και στο παλαιό ανατολικοευρωπαϊκό μπλοκ, χώρες της M. Ανατολής, περιλαμβανομένων της Συρίας και του Ιράκ, θα υποβληθούν σε κεντρικό σχεδιασμό, έλεγχο των τιμών, εκτεταμένη κρατική ιδιοκτησία και παρεμβατική νομοθεσία. Το ιρακινό αγροτικό σύστημα ήταν βασισμένο στις κολεκτίβες. Και όπως οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, έτσι και η Μέση Ανατολή είχε εμπειρία στην ελεύθερη αγορά, εμπειρία που θα της χρησιμεύσει ως θεμέλιο εάν αφήσει πίσω της το παρελθόν. Αλλά από τις 27 χώρες του παλαιού κομμουνιστικού μπλοκ της Ευρώπης που επιχείρησαν μετάβαση προς τη δημοκρατία και την ελεύθερη αγορά, ορισμένες είχαν καλύτερες επιδόσεις από τις άλλες. H Πολωνία, η Τσεχία, η Εσθονία και η Ουγγαρία έχουν σήμερα αναπτυσσόμενες οικονομίες, Συντάγματα που υποστηρίζουν τον πλουραλισμό, ενώ διεξάγουν δίκαιες και ελεύθερες εκλογές. Στη Ρωσία, αντίθετα, η δημοκρατική μεταρρύθμιση παραμένει προβληματική, ενώ χώρες όπως η Ουκρανία διανύουν μόνιμη κρίση, εγκλωβισμένες στη διαφθορά και τα οικονομικά προβλήματα.
Η επιτυχία ενός κράτους εξαρτάται από το σημείο εκκίνησης. Εχει γίνει σαφές ότι η βιώσιμη μεταρρύθμιση δεν είναι εφικτή χωρίς την ισχύ του νόμου. Ελεύθερες εκλογές έχουν γίνει σε όλα τα πρώην σοβιετικά κράτη, αλλά η δημοκρατία και η ελεύθερη αγορά εξαρτώνται και από τη νομική διαφάνεια. Στην κεντρική Ευρώπη, τα περιουσιακά δικαιώματα προστατεύονται, αφού έχει συντελεστεί συστηματική νομική και συνταγματική μεταρρύθμιση. Γι’ αυτό και η περιοχή καταγράφει τόσες επιτυχίες στην προσέλκυση επενδύσεων. Το 2001, η Πολωνία, η Τσεχία και η Ουγγαρία μαζί προσέλκυσαν επενδύσεις ύψους 13,42 δισ. δολ., ενώ η Ρωσία σημείωσε πτώση κατά 137 εκατ. δολ. H διαφθορά δεν αντιμετωπίζεται χωρίς εκσυγχρονισμό της κυβέρνησης και την απομάκρυνση γραφειοκρατών που δωροδοκούνται.
Ενα άλλο δίδαγμα είναι ότι το χρήμα από μόνο του δεν καθορίζει την επιτυχία της μετάβασης. Την τελευταία δεκαετία, η Ρωσία έλαβε από την ομάδα G7 βοήθεια 110 δισ. δολ., αλλά η διαδικασία της μεταρρύθμισης παραμένει στατική. H Πολωνία, η Ουγγαρία και οι χώρες της Βαλτικής, που έλαβαν από κοινού το 10% του προαναφερθέντος ποσού, είναι πολιτικά και οικονομικά σταθερές.
Προσοχή στη βοήθεια
Για να βοηθήσει τις χώρες που προσπαθούν να ενταχθούν στον κόσμο των δημοκρατικών εθνών, η Δύση πρέπει να χρησιμοποιήσει με προσοχή τη βοήθειά της. H άμεση διοχέτευση ρευστού στις διεφθαρμένες πολιτικές ελίτ απλώς διαιωνίζει τα προβλήματα. H πρόσκληση νέων Γερμανών στις ΗΠΑ μετά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν καθοριστική για την οικοδόμηση μιας δημοκρατικής Γερμανίας. Με το πρόγραμμα Fullbright για το Ιράκ, ήλθαν στις ΗΠΑ 25 νέοι Ιρακινοί ηγέτες για ένα χρόνο μελετών, κι αυτό είναι μια καλή αρχή.