Σήμερα συμπληρώνονται οκτώ χρόνια από τον θάνατο της Νταϊάνα. Οι αντιδράσεις που συνόδευσαν τον θάνατό της το 1997 ήταν τόσο έντονες, ώστε σκεφτόμαστε ότι οι μελλοντικές επέτειοι θα αποτελούσαν γεγονότα υψίστης εθνικής σημασίας, στα οποία θα αναβίωναν ξανά και ξανά οι ίδιες σκηνές πένθους και δακρύων. Ομως η εξέλιξη των πραγμάτων ήταν διαφορετική. Η πρώτη επέτειος πραγματοποιήθηκε σε κλίμα ηρεμίας και οι επόμενες πέρασαν σχεδόν απαρατήρητες, ως μη γενόμενες. Οι απόπειρες να τιμηθεί η μνήμη της χαμένης πριγκίπισσας κατέληξαν σε κακόγουστη φάρσα, από την υπογραφή της πριγκίπισσας πάνω σε σωληνάριο μαργαρίνης, έως το σιντριβάνι, μνημείο στο πρόσωπό της, το οποίο μεταβλήθηκε σε βούρκο.
Παρόλα αυτά, η Νταϊάνα παραμένει ένα μεγάλο εμπορικό κεφάλαιο. Οι ιστορίες της Λαίδης Ντι κόσμησαν τα πρωτοσέλιδα των ταμπλόιντ τις τελευταίες ημέρες. «Νταϊάνα: «Πώς οι Γάλλοι δεν έλαβαν υπόψη τους καίρια στοιχεία», και «Θα ξεθάψουν πράγματι τη σορό της;». Πρόκειται για μια καθιερωμένη πλέον αυγουστιάτικη τελετουργία, αντίστοιχη με την αρχή της ποδοσφαιρικής σεζόν. Η πριγκίπισσα εξακολουθεί να έχει σημαντική απήχηση στα υψηλά κοινωνικά στρώματα. Πρόσφατα εκδόθηκε ένα βιβλίο, το οποίο ήδη συγκαταλέγεται στα υποψήφια για το βραβείο Μπούκερ, με τίτλο «Πέρα από το μαύρο», στο οποίο η πριγκίπισσα Νταϊάνα απευθύνει τον λόγο στα παιδιά της από το υπερπέραν, μέσω ενός μέντιουμ.
Η διαφορά
Είναι ασφαλώς πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε αν αυτές οι τάσεις θα επικρατήσουν, αν δηλαδή η εικόνα της Νταϊάνα θα διατηρηθεί στη συλλογική μνήμη. Αν θεωρούμε τη λήθη αναπόφευκτη, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Νταϊάνα διέφερε από τους υπόλοιπους αστέρες της δημόσιας ζωής. Δεν άφησε πίσω της ούτε ταινίες ούτε τραγούδια, τα οποία θα μπορούσαν να προσελκύσουν νέους οπαδούς. Το μόνο που μας άφησε είναι η εικόνα της, οι φωτογραφικές εκδοχές του εαυτού της. Αν αφαιρέσει κανείς αυτήν την εικόνα δεν μένει τίποτα. Σε αντίθεση με τη Μέριλιν Μονρόε ή τον Ελβις, το άστρο της Νταϊάνα τροφοδοτείτο από την ίδια της τη ζωή.
Περιέργως, η μοναδική κληρονομιά που μας άφησε ήταν οι αντιδράσεις μετά τον θάνατό της. Η ενθουσιώδης εβδομάδα αφιερωμένη στην Νταϊάνα αναλύθηκε και εξετάστηκε λεπτομερώς, περισσότερο από κάθε πράξη ή λόγο της πριγκίπισσας. Για ορισμένους, ήταν μια στιγμή συλλογικής τρέλας, όπου οι συνήθως ευαίσθητοι Βρετανοί χάνουν τα μυαλά τους. Για άλλους, ήταν ένα ρήγμα στον κοινωνικό μας βίο, το οποίο χαρακτήρισε μια μεταβατική περίοδο, που αποδείχθηκε ανθεκτική στον χρόνο. Η συλλογική συναισθηματική αντίδραση στον θάνατό της, η οποία προκάλεσε τεράστια εντύπωση πριν από οκτώ χρόνια, αποτελεί σήμερα κοινό τόπο, όπως κατέδειξαν πρόσφατα οι αντιδράσεις στις βομβιστικές επιθέσεις της 7ης Ιουλίου. Το πλήθος των μπουκέτων, τα λίγα λεπτά σιγής για τους θανόντες, η σπασμένη φωνή των πολιτικών, αποτελούν τα θεμέλια ενός ναού, ο οποίος κτίστηκε μετά τον θάνατο της Νταϊάνα.
Ωστόσο μια γενικότερη σκέψη ξεπροβάλλει, μόλις στρέψουμε τη σημερινή ματιά μας στο καλοκαίρι του 1997. Αντιλαμβανόμαστε καθαρά ότι ο μύθος της Νταϊάνα εκφράζει το περιεχόμενο της δεκαετίας του 1990. Αν και δεν ήταν εύκολα αντιληπτό εκείνη την εποχή, η δεκαετία του 1990 είχε απολύτως συγκεκριμένο περιεχόμενο, ανάλογο με εκείνο της λαμπερής δεκαετίας του ’60 και της απληστίας του ’80. Η δεκαετία του 1990 ήταν η δεκαετία της ανεμελιάς.
Και αυτό διότι, κρίνοντας τα πράγματα με τα μάτια του σήμερα, η δεκαετία του 1990 θυμίζει ένα είδος διακοπών, μια παύση μεταξύ δύο περιόδων άγχους και συγκρούσεων. Η δεκαετία του 1990 άρχισε με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης και τελείωσε με την πτώση των «δίδυμων πύργων» το 2001.
Με άλλα λόγια, η δεκαετία αυτή αποτέλεσε ένα χάσμα μεταξύ του Ψυχρού Πολέμου και της σύγκρουσης των πολιτισμών. Πριν από το 1990, ο πλανήτης είχε εμπλακεί στη διένεξη Ανατολής – Δύσης, η οποία έδειχνε ότι οδηγούσε τα πράγματα στην καταστροφή. Μετά τη δεκαετία του ’90, ο πλανήτης βρέθηκε εγκλωβισμένος σε μια νέα αντιπαράθεση Ανατολής – Δύσης, με το Ισλάμ να αντικαθιστά τον κομμουνισμό ως τη μεγαλύτερη απειλή.
Παρά την υπερβολή, που ενδέχεται να συνοδεύει την παλιά και τη νέα απειλή, ο κίνδυνος ήταν και είναι πραγματικός. Στην εποχή μετά το 1945 ζούσαμε με τον φόβο ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου και ενός πυρηνικού χειμώνα. Στην εποχή μετά την 11η Σεπτεμβρίου, τρέμουμε το ενδεχόμενο των βομβιστικών επιθέσεων αυτοκτονίας στο λεωφορείο της γειτονιάς μας. Ο φόβος ήταν και είναι ο κοινός και σταθερός παράγοντας.
Τη δεκαετία του 1990 είχαμε απαλλαγεί από αυτού του είδους το άγχος. Στις ΗΠΑ, ο Μπιλ Κλίντον απολάμβανε μια προεδρία ειρήνης και ευημερίας. Τα μοναδικά εθνικά δράματα ήταν η δίκη του Ο. Τζ. Σίμπσον και το σκάνδαλο Λεβίνσκι. Αντίστοιχα στη Βρετανία η ζωή της Νταϊάνα απασχολούσε σταθερά τα ΜΜΕ. Φυσικά, αυτή η ανεμελιά δεν ίσχυε σε όλα τα επίπεδα. Οι βομβαρδισμοί στο Ιράκ, το Σουδάν, το Αφγανιστάν και τη Σερβία, ή η γενοκτονία στη Ρουάντα, αποδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο. Ομως κανείς δεν εξέλαβε αυτούς τους πολέμους ως τμήμα μια ευρύτερης υπαρξιακής απειλής. Δεν εξελήφθησαν ούτε ως μάχες κατά της σοβιετικής απειλής ούτε ως μέτωπα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Ετίθεντο στο περιθώριο ως θλιβερά περιστατικά, τα οποία δεν μας αφορούσαν άμεσα. Τίποτε δεν φαινόταν να μπορεί να ανασχέσει την οικονομική ανάπτυξη, ενώ η ειρήνη έδειχνε να επιβάλλεται αργά, αλλά σταθερά. Ανακωχή στη Βόρεια Ιρλανδία, τέλος του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, μέχρι και χειραψίες μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.
Σήμερα η εποχή εκείνη μοιάζει μια ειρηνική εποχή, η οποία έχει όμως παρέλθει. Ζούμε μια νέα περίοδο άγχους. Και τα χρόνια της Νταϊάνα ήταν η ηρεμία, που προηγείται της καταστροφής και αν η ίδια δεν μας λείπει πλέον, δικαιολογημένα μας λείπουν τα χρόνια εκείνα…