Δύο καίρια για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ταυτότητας ζητήματα, η μετανάστευση και η ένταξη της Τουρκίας στην E.E., μπορούν συχνά να ανιχνευθούν πίσω από τις αρνητικές αντιλήψεις για το Ισλάμ. Για ποιο λόγο το Ισλάμ αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα; Τι εννοούμε όταν κάνουμε λόγο για προβλήματα σχετιζόμενα με το Ισλάμ;
Ταμπού
Πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη εκλαμβάνουν το Ισλάμ ως πρόβλημα, το οποίο τους προκαλεί μεγάλη ανησυχία. Αλλοι, νιώθουν άβολα και αποφεύγουν να συνδέσουν τις λέξεις «Ισλάμ» και «πρόβλημα», καθότι φοβούνται μήπως θίξουν μια μερίδα ήδη στιγματισμένων ανθρώπων. Ομως, η μη διατύπωση συνεπάγεται και τη μη λύση του προβλήματος.
Η επιφύλαξη, για παράδειγμα, που επιδεικνύει το ολλανδικό πολιτικό κατεστημένο σε σχέση με το Ισλάμ, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην αντιμετώπιση ζητημάτων, όπως η ανεμική κοινωνική συμμετοχή, το υψηλό ποσοστό εγκατάλειψης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η οικιακή βία και ο στρατευμένος θρησκευτικός φανατισμός, των μουσουλμανικής καταγωγής πολιτών.
Η διάλυση των ταμπού, που αφορούν σε αυτό το ζήτημα, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την εξάλειψη των εντάσεων που ταλανίζουν την ολλανδική κοινωνία. H εξερεύνηση των πηγών της λαϊκής ανησυχίας για το Ισλάμ αποτελεί το πρώτο βήμα για την άρση των ταμπού.
Ο φόβος των κρουσμάτων στυγνής βίας, τα οποία διαπράττονται στο όνομα του Ισλάμ, αποτελεί την εντονότερη πηγή ανησυχίας. Η τρομοκρατία, εξ ορισμού, στοχεύει στη εγκαθίδρυση και στη διάδοση ενός κλίματος ανασφάλειας και φόβου σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Υπ’ αυτήν την έννοια, οι ισλαμικές τρομοκρατικές ομάδες φαίνεται ότι πέτυχαν τον στόχο τους, με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ και με όλες τις επόμενες, στο Μπαλί, στην Καζαμπλάνκα, στη Μαδρίτη μέχρι την πιο πρόσφατη στο Λονδίνο.
Η μεγάλη ανησυχία σχετικά με τις ισλαμικές κοινωνικές, θρησκευτικές, και πολιτικές ομάδες, που έκαναν την εμφάνισή τους σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη, είναι σύμφυτη με τον φόβο της εκδήλωσης κρουσμάτων στυγνής βίας. Αυτές οι ομάδες, οι οποίες δρουν παράλληλα με το τρομοκρατικό δίκτυο, βασίζονται σε ιεροκήρυκες και μισιονάριους, οι οποίοι διαδίδουν το ριζοσπαστικό μήνυμα του πολιτικού Ισλάμ.
Πηγές ανησυχίας
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτές οι ομάδες αποτελούν τις πρωταρχικές δυνάμεις διάδοσης του ισλαμικού φονταμενταλισμού στην Ευρώπη σήμερα. Συνήθως αυτές οι οργανώσεις δεν προάγουν οι ίδιες τη βία, αλλά, όπως μας προειδοποιούν οι ειδικοί σε θέματα τρομοκρατίας, πολλοί νεαροί μουσουλμάνοι διέρχονται από αυτές, στον δρόμο τους προς τον εξτρεμισμό, τη στρατιωτική εκδοχή της θρησκείας τους.
Ο οξυδερκής αναλυτής θα διακρίνει και ορισμένες πιο έμμεσες πηγές ανησυχίας. Κατ’ αρχάς, η ισλαμική εκπαίδευση αποτελεί για ορισμένους πηγή ανησυχίας. Κάποια τουλάχιστον ισλαμικά σχολεία, ιδιαίτερα εκείνα τα οποία λειτουργούν σε στενή συνεργασία με τα κατά τόπους τεμένη, αποτελούν ενδεχομένως ιδανικό άντρο για την ανατροφή τεράστιων λεγεώνων ορθόδοξων αντιδυτικών μαθητών.
Η γκετοποίηση και η ισλαμοποίηση ορισμένων αστικών περιοχών εκλαμβάνεται, επίσης, ως ένα ενοχλητικό πρόβλημα.
Συγχρόνως, θεωρείται δεδομένο ότι στις πόλεις, στα χωριά και στις επαρχίες, όπου το Ισλάμ εμφανίζεται ισχυρό, ο ισλαμικός νόμος εφαρμόζεται στην πράξη, χωρίς να έχει νομικά θεσμοθετηθεί.
Πολλοί κοινωνικοί φορείς εκφράζουν τη βαθιά τους δυσαρέσκεια γι’ αυτή τη σταδιακή εμφάνιση αυτών των κρατών εν κράτει, τα οποία διέπονται από άλλους κανόνες και αξίες, από αυτούς που ορίζει ο ανεκτικός και δημοκρατικός φιλελευθερισμός.
Ξενοφοβία
Σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη η ξενοφοβία αποτελεί μια άλλη αιτία φόβου προς το Ισλάμ. Παρότι τα μέλη των παραδοσιακά ξενόφοβων ομάδων είχαν συνήθως ελάχιστες ή καθόλου επαφές με το Ισλάμ, με μουσουλμάνους ή μετανάστες κάθε είδους, διατηρούν ωστόσο μια εξόχως αρνητική στάση προς κάθε ομάδα με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο ή διαφορετική φυλετική καταγωγή.
Οι ειδεχθείς ιδέες αυτών των ξενόφοβων ομάδων επηρεάζουν καταλυτικά κάθε συζήτηση περί μετανάστευσης και Ισλάμ, καθότι οι πολιτικοί και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης φοβούνται ότι η παραμικρή, έστω, μνεία των αρνητικών πτυχών της μετανάστευσης και του Ισλάμ τους ταυτίζει αυτομάτως με τη Ακροδεξιά. Είναι όμως προφανές πως δεν υπάρχει πιο κοντόφθαλμη και στείρα αντιμετώπιση, από την αποφυγή κάθε αναφοράς σε αυτά τα φλέγοντα ζητήματα.
Τα ερωτήματα σχετικά με τις σχέσεις μεταξύ Ισλάμ και Ευρώπης δεν έχουν τεθεί σωστά από τις πολιτικές και τις ακαδημαϊκές εξουσίες, οι οποίες τρέμουν την έντονη αντίδραση, τόσο των ισλαμιστών όσο και των εθνικιστών. Ωστόσο, η άγνοια του προβλήματος δημιουργεί ένα μεγάλο κενό ταυτότητας, το οποίο ενθαρρύνει την έκφραση κάθε είδους φονταμενταλιστικής αδιαλλαξίας.
Η δημοκρατία απαιτεί τη διενέργεια ειλικρινών συζητήσεων, ακόμα και για τα πιο ευαίσθητα ζητήματα. Η αδυναμία συζήτησης του ζητήματος της ευρωπαϊκής ταυτότητας και του Ισλάμ ενδέχεται να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην ικανότητα ανταπόκρισης των κυβερνήσεων στα φλέγοντα ζητήματα, διαιωνίζοντας επικίνδυνα δημοκρατικά και ελλείμματα ταυτότητας, τα οποία, αν δεν προσδιοριστούν, θα εξασθενίσουν την E.E. σε μια κρίσιμη στιγμή της ιστορίας της.