O Φρόιντ λέει κάπου ότι αν κάποιος δει στο όνειρό του ένα σπίτι, αυτό αντιπροσωπεύει την ψυχή του. Κατεξοχήν, τούτο αληθεύει στην περίπτωση των συγγραφέων που χρησιμοποιούν τα όνειρα σαν υλικό δημιουργικό. Τα σπίτια τους αντανακλούν τον εαυτό τους, ακόμη και όταν τα έχουν εγκαταλείψει. Εχουν μια ιδιαίτερη γοητεία τα σπίτια των συγγραφέων. Σου δημιουργούν την επιθυμία να στοχαστείς μέσα τους, να αναπολήσεις, να ονειρευτείς, να περιπλανηθείς, να ατενίσεις έξω από τα παράθυρά τους. Να κοιτάξεις τον κόσμο μέσα από τη δική τους οπτική γωνία.
Ζούγκλες στο χιόνι
Επισκέφθηκα συχνά, στο πέρασμα δεκαετιών, το Αμποτσφορντ, τον πύργο του Γουόλτερ Σκοτ στο Μελρόουζ της Σκωτίας με την επιβλητική του όψη, τα απέραντα δωμάτια και τους μισοσκότεινους διαδρόμους, μια ωραία αντανάκλαση του ρομαντικού πνεύματος του ενοίκου του. Σκέφτομαι συχνά το γραφείο του Σκοτ, όπου συχνά γεννιούνταν δύο βιβλία ταυτόχρονα – μια μαρτυρία της πλούσιας δημιουργικής του φύσης.
Πολλές φορές έχω επισκεφθεί τα σπίτια του Τσαρλς Ντίκενς, όπως και την ευρύχωρη κατοικία του Βίκτωρος Ουγκώ, στην Πλας ντε Βοζ στο Παρίσι. Πρόσφατα έκανα μια στάση στην έπαυλη (κτίσμα του 17ου αιώνα) του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, το Μπέιτμανς στο Ανατολικό Σάσεξ και έχω επισκεφθεί και την κατοικία του στο Μπράτλμπορο του Βερμόντ, στις ΗΠΑ, όπου, πράγμα που μοιάζει απίστευτο, έγραψε το «Βιβλίο της ζούγκλας», κοιτάζοντας από το παράθυρο το χιονισμένο τοπίο έξω.
Πριν από λίγα χρόνια, σε μια επίσκεψη στο Κι Γουέστ, της Φλόριντα, κάθησα πλάι στην πισίνα της τροπικής βίλας του Χεμινγουέι με τους πυκνούς φοίνικες. Στο μυαλό μου μπορούσα να τον δω να ιδρώνει πάνω από τα δοκίμιά του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα». Και πρόσφατα στο Οξφορντ του Μισισιπή κάθησα στο γραφείο του Ουίλιαμ Φόκνερ, στο Ρόουαν Οουκ, το παλιό σπίτι του, κοιτάζοντας το ιδιαίτερο φως του Αυγούστου, που έδωσε τον τίτλο σε ένα μυθιστόρημά του.
Ως βιογράφος του Ρόμπερτ Φροστ, επισκέφθηκα όλα τα σπίτια του. Για κάμποσα καλοκαίρια, στη συνέχεια, έμενα για ένα διάστημα στο Χόμερ Νόμπελ Φαρμ, του Ρίπτον στο Βερμόντ την κύρια κατοικία του Φροστ από το 1938 ώς τον θάνατό του το 1963. Μου άρεσε να μουλιάζω στην παλιά μπανιέρα του σπιτιού και φανταζόμουν τον Φροστ στην ίδια μπανιέρα ξαπλωμένο να ακούει τον αέρα να φυσάει στους θάμνους έξω από το παράθυρο.
Αλλά δεν με καταδιώκουν μόνο οι νεκροί συγγραφείς. Οντας του επαγγέλματος, είμαι φίλος με πολλούς συγγραφείς, άλλους γνωστούς, άλλους όχι τόσο. Με προσοχή κοιτάζω τα σπίτια και των μεν και των δε, προσπαθώντας να φανταστώ τις σχέσεις ανάμεσα στο έργο τους και την κατοικία τους. Πάντα με καταπλήσσει το πώς ένα σπίτι αντανακλά το πνεύμα του συγγραφέα που το κατοικεί. Π.χ., εδώ και δεκαετίες είμαι φίλος με τον Γκορ Βιντάλ και πάντα με εκπλήσσει η επιλογή των σπιτιών του. Εως πρόσφατα που μετακόμισε στο Λος Αντζελες, έμενε σε μια επιβλητική βίλα, στη Νότια Ιταλία, με το όνομα «Λα Ροντινάγια» (Φωλιά χελιδονιών). Είναι χτισμένη στην άκρη ενός βράχου και βλέπει πανοραμικά στην ακτή του Αμάλφι, από το Σαλέρνο στο Κάπρι. Δεν σε πήγαινε εκεί αυτοκίνητο. Εφτανες με μισή ώρα δρόμο από την πλατεία του Ραβέλο, περνώντας δρομάκια και μονοπάτια, ώς τη σιδερένα εξώθυρα που πίσω της απλωνόταν ένας μαγευτικός κήπος.
Στο σπίτι, μια πενταώροφη έπαυλη από άσπρη πέτρα, οδηγούσε μια αλέα φυτεμένη κυπαρίσσια. O Βιντάλ ζούσε εκεί ως Ρωμαίος εξόριστος αυτοκράτορας, μεγαλόπρεπα και απομονωμένα. Το γραφείο του ήταν ένα ευρύχωρο δωμάτιο με θέα. Δεν γράφει με γραφομηχανή ή κομπιούτερ αλλά με το χέρι, σε κίτρινα φύλλα τετραδίων, με μπλε μελάνι. Υπάρχει ένα τζάκι στη γωνιά αναμμένο τους κρύους χειμωνιάτικους μήνες. Πίσω του, η βιβλιοθήκη με τα άπαντα του Χένρι Τζέιμς, του αγαπημένου του συγγραφέα. Στον ένα τοίχο, φωτογραφίες του κομμένες από περιοδικά και φωτογραφίες φίλων και συγγενών που τον επισκέπτονταν στη βίλα. Ανάμεσά τους η Τζάκι Κένεντι, ο Πολ Νιούμαν, ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ο Τένεσι Ουίλιαμς, η Λορίν Μπακόλ. H αμερικανική παρουσία, ιδιαίτερα της παλιάς Αμερικής, ήταν αισθητή στην επίπλωση, αλλά και στα βιβλία. Υπήρχαν όμως και πρώτες εκδόσεις σύγχρονων Αμερικανών συγγραφέων, που πολλούς ο Βιντάλ γνώριζε προσωπικά.
Τον Γκρέαμ Γκριν επισκέφθηκε στην Αντίμπ, προς το τέλος της ζωής του. Παλιότερα είχε σταματήσει για λίγο στη βίλα του, στο Κάπρι, που του έμοιαζε περισσότερο. Στη γαλλική Ριβιέρα ζούσε σε ένα μεγάλο, μάλλον ουδέτερο και ανώνυμο διαμέρισμα με λίγες προσωπικές πινελιές, αν και η βιβλιοθήκη ήταν γεμάτη με τα βιβλία των αγαπημένων του συγγραφέων Τζέιμς, Κόνραντ, Ιβλιν Γουό.
Το διαμέρισμα έμοιαζε περαστικό, κάτι που χρησιμοποιεί κανείς για λίγο. Και ο Γκριν ήταν έτσι, περαστικός σε αυτόν τον κόσμο, αφού αντιπαθούσε να νιώθει κάπου ριζωμένος. Εζησε τη ζωή του μετακινούμενος, από την Αγγλία που έφυγε, μεταξύ ηπείρων, γυναικών, ζωών. Κατά κάποιο τρόπο, το διαμέρισμα εκείνο ήταν ιδανικό για τον Γκριν. Ενας τόπος όπου εύκολα μπορούσε να αποκλειστεί από το έξω.
Από τον Προυστ
Την αγάπη μου για τα σπίτια των συγγραφέων συμμερίζεται και ο Αγγλος ζωγράφος Τζον Φίσερ, που έχει ταξιδέψει πολύ στην Ασία και την Ευρώπη, συχνά ζωγραφίζοντας τα σπίτια όπου έμειναν συγγραφείς. Το φθινόπωρο του 2002 έκανε μια έκθεση στο Λονδίνο όπου παρουσίασε αυτή τη δουλειά του. Ενας πίνακας απεικόνιζε την τραπεζαρία στη Γιάσναγια Πολιάνα, την πατρογονική έπαυλη του Τολστόι όπου είχαν δοθεί αναρίθμητες δεξιώσεις. Ενας άλλος, το τόσο αγγλικό γραφείο του Κίπλινγκ, στο Μπέιτμανς, με το μεγάλο παράθυρο, τις βαριές κουρτίνες και τις σειρές τους δερματόδετους τόμους. Και αλλού ήταν το Μαξ Γκέιτ, το σπίτι του Τόμας Χάρντι, στο Ντόρτσεστερ, και το ήρεμο και σοβαρό Ντάουν Χάουζ του Δαρβίνου, στο Κεντ. O Φίσερ είπε κάποτε ότι το ενδιαφέρον του για τα σπίτια συγγραφέων ξεκίνησε όταν επισκέφθηκε την κατοικία «Ταντ Λεονί», στο Ιλιέ – Κομπρέ, αφού διάβασε τον Προυστ.
Ο ίδιος ζωγράφος θα κάνει τώρα μια νέα έκθεση με συνέχεια της ίδιας δουλειάς (Σπίτια συγγραφέων B΄). Θα παρουσιάσει έργα με το Λαμπ Χάουζ στο Ράι, όπου ο Χένρι Τζέιμς έγραψε τα ύστερα μυθιστορήματά του, το γραφείο του σπιτιού του Ρόμπερτ Γκρέιβς στη Μαγιόρκα, το σπίτι του Ντίκενς στο Μπροντστέιρς, του Ιψεν στο Οσλο και τη Λευκή Ντάτσα στη Ρωσία, όπου ο Τσέχοφ έγραψε τις κρυστάλλινης διαύγειας ιστορίες του, κάτω από ζωγραφισμένα παράθυρα. Και ακόμη, έργα με τον Μαρτέλο Τάουερ στο Δουβλίνο, όπου ο Τζόις ξεκινάει τον «Οδυσσέα» και με το σκονισμένο, ωραίο παλάτσο του Λαμπεντούζα, στο Παλέρμο.
Στον κατάλογο, ο Φίσερ γράφει ότι «ένα μέρος στενά δεμένο με κάποιον που ήδη γνωρίζεις, αν και μόνο μέσα από τα γραπτά του, έχει βαθιά επίδραση στη φαντασία και βαθύτερη όταν είναι μόνος εκεί».
Κατάνυξη και τόλμη
Η υπομονή του και η επιμονή του βρήκαν ωραία ανταμοιβή. Ελαιογραφίες πάνω σε χοντρό χαρτί, που όμως έχουν μια ελαφράδα και διαύγεια ώστε θυμίζουν υδατογραφίες. O Κιτς ονόμασε «αρνητική ικανότητα», την ικανότητα να χάνεις το εγώ σου μέσα σε ένα άυλο άλλο κι αυτή την ικανότητα έχοντας σε μεγάλο βαθμό ο Φίσερ κατόρθωσε να αναδημιουργήσει, στην τέχνη του, τον κόσμο άλλων δημιουργών. H ανιδιοτέλεια αυτή τού επέτρεψε να εισχωρήσει σε άλλες φαντασίες με κατάνυξη η οποία, τελικά, αποδεικνύεται ότι ήταν τόλμη.