Οπως λένε στο πολιτικό θέατρο, αυτό ήταν καθαρή προβοκάτσια. Ο Εβο Μοράλες επέλεξε την 1η Μαΐου, την 100ή ημέρα του στο αξίωμα του προέδρου της Βολιβίας, για να οδηγήσει τα στρατεύματά του στην περιοχή με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου της χώρας, τα οποία εκμεταλλεύεται η κρατική εταιρεία Petrobras, της Βραζιλίας. Φορώντας καπέλο όμοιο με αυτά των εργατών, ο Μοράλες διάβασε ένα διάταγμα εννέα σημείων, με το οποίο εθνικοποίησε το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Βολιβίας. «Η λεηλασία τελείωσε», δήλωσε ο Ινδιάνος σοσιαλιστής Μοράλες.
Στην κεντρική πελατεία της Λα Παζ, οι υποστηρικτές του Μοράλες μετέτρεψαν τη διαδήλωση της Πρωτομαγιάς σε γιορτή. Οι εταιρείες και τα κράτη που επηρεάστηκαν από την απόφαση της Βολιβίας αντέδρασαν με επιφαλακτικότητα και έκπληξη. Ο Ζοζέ Σέρζιο Γκαμπριέλι, πρόεδρος της Petrobras, χαρακτήρισε τα μέτρα του Μοράλες «μονομερή και εχθρικά», μάλλον σκληρές δηλώσεις για τους συνήθως συμφιλιωτικούς Βραζιλιάνους. Η ισπανική εταιρεία Repsol YPF -οι δεύτεροι μεγαλύτεροι ξένοι επενδυτές στη Βολιβία- διαμαρτυρήθηκε ότι οι υπεσχημένες από τη βολιβιανή κυβέρνηση διαπραγματεύσεις δεν έλαβαν τελικώς χώρα και εξέφρασε, γι’ αυτό, βαθιά ανησυχία.
Τα αποθέματα φυσικού αερίου της Βολιβίας είναι τα μεγαλύτερα της Νότιας Αμερικής, μετά της Βενεζουέλας. Ανακαλύφθηκαν αφ’ ότου η πετρελαϊκή βιομηχανία ιδιωτικοποιήθηκε πριν από μια δεκαετία. Ξένες εταιρείες, αναμεσά τους η γαλλική Τotal, οι βρετανικές BP και BG Group, η βραζιλιάνικη Petrobras και η ισπανική Repsol, επένδυσαν 5 δισ. δολάρια στη χώρα.
Λαϊκιστής επαναστάτης
Στη Βολιβία όμως διακυβεύονται πολύ περισσότερα από το φυσικό αέριο. Μετα την εκλογή του, τον περασμένο Δεκέμβριο, με ποσοστό 54%, ο Μοράλες μιλάει ως λαϊκιστής επαναστάτης. Διατηρεί καλές σχέσεις με τους σοσιαλδημοκράτες προέδρους της Βραζιλίας και της Χιλής, αλλά και με τον Φιντέλ Κάστρο της Κούβας και τον λαϊκιστή πρόεδρο της Βενεζουέλας, τον Ούγκο Τσάβες. Εδωσε όμως και δείγματα πραγματισμού. Ατυχώς τώρα φαίνεται ότι εγκαταλείπει τη μετριοπάθεια. Η εθνικοποίηση των φυσικών πόρων της Βολιβίας ανακοινώθηκε ώρες μετά την επιστροφή του από την Αβάνα, όπου είχε υπογράψει «εμπορική συμφωνία των λαών» με τους κ. Κάστρο και Τσάβες. Το διάταγμα εφαρμόζει τον νόμο που έχει εγκριθει έπειτα από εβδομάδες διαμαρτυριών, των οποίων ηγείτο ο Εβο Μοράλες, τον περασμένο χρόνο και το δημοψήφισμα το 2004, όπου το 92% των Βολιβιανών υποστήριξαν τις εθνικοποιήσεις. Με τον νόμο αυτόν η βολιβιανή κυβέρνηση ζητεί από τις ξένες εταιρείες να εκχωρήσουν την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων στην YPFB, την πρώην κρατική -και μονοπωλιακή- επιχείρηση ενέργειας της Βολιβίας, η οποία θα καθορίζει και τις τιμές. Το διάταγμα δίνει στις ξένες επιχειρήσεις 180 ημέρες για να αποδεχτούν τις νέες συμβάσεις, τους όρους των οποίων ορίζει η βολιβιανή κυβερνηση. Στο διάστημα αυτό το ποσοστό της εκμετάλλευσης των δύο μεγαλύτερων κοιτασμάτων φυσικού αερίου της χώρας από την κρατική επιχείρηση θα αυξηθεί σε 82% από 50%, γεγονός που θα έχει ως αποτέλεσμα να αυξηθούν τα έσοδα της βολιβιανής κυβέρνησης από το φυσικό αέριο, από 320 εκατ. δολάρια σε 780 εκατομμύρια.
Ομως, η Βολιβία χρειάζεται ξένα κεφάλαια και τεχνολογία για να αναπτύξει τη βιομηχανία του φυσικού αερίου. Χωρίς νέες επενδύσεις, ενδέχεται ώς τα τέλη του έτους να δυσκολευτεί να τηρήσει τις συμφωνίες της για εξαγωγή φυσικού αερίου, τις οποίες έχει ήδη συνάψει με τη Βραζιλία και την Αργεντινή.
Ο κ. Μοράλες «τζογάρει» με το γεγονός ότι οι ξένες εταιρείες δεν θα αποχωρήσουν από τη χώρα του. Το φυσικό αέριο της Βολιβίας καλύπτει σχεδόν το 5% των συνολικών ενεργειακών αναγκών της Βραζιλίας. Η αμοιβαία εξάρτηση των δύο χωρών μπορεί να οδηγήσει σε συμφωνία με λιγότερο δρακόντειους πόρους. Αξιωματούχος της ενεργειακής αγοράς χαρακτηρίζει «θέατρο» την ανακοίνωση του Μοράλες, η οποία αποσκοπεί στο να ηρεμήσουν οι πλέον ριζοσπαστικοί εκ των οπαδών του και εκτιμά ότι στο τέλος η συμφωνία που θα προσφέρει η βολιβιανή κυβέρνηση στις ξένες εταιρείες θα αφορά τη διανομή 50/50 επί των κερδών. Και έτσι όμως, η συμφωνία μπορεί να εξελιχθεί σε μπούμερανγκ. Αρκετές εταιρείες μπορεί να ζητήσουν διεθνή διαιτησία για να ενισχύσουν τις συμβάσεις τους. Σε αυτήν την περίπτωση, ο κ. Μοράλες μπορεί να στραφεί στον κ. Τσάβες. Το όνειρο του Βολιβιανού προέδρου, τονίζει ο πολιτικός αναλυτής Κάρλος Τομάσο, είναι να μιμηθεί τον κ. Τσάβες, που το 1999 απέκτησε τον έλεγχο όλων των κρατικών θεσμών.
Η συμφωνία της Αβάνας
Οι εθνικοποιήσεις των φυσικών πόρων στη Βολιβία και κυρίως ο τρόπος με τον οποίο έγιναν είχαν αντίκτυπο σε όλη τη Νοτια Αμερική. Θεωρήθηκαν ως νίκη των σχεδίων του Τσάβες για την περιοχή και ήττα για τον πρόεδρο Λούλα, της Βραζιλίας. Στην Αβάνα ο κ. Μοράλες υπέγραψε συμφωνία με την οποία η Βολιβία συμμαχεί με την Κουβα και τη Βενεζουέλα ως το τρίτο μέλος της Βολιβαριανής Εναλλακτικής Λύσης για τη Νότια Αμερική. Η συμμαχία αυτή παρουσιάζεται ως εναλλακτική της Ζώνης Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας και Νότιας Αμερικής την οποία προωθούν οι ΗΠΑ. «Μόνο στην Κούβα και τη Βενεζουέλα βρίσκουμε άνευ όρων υποστήριξη» δήλωσε ο Εβο Μοράλες.
Ο κ. Τσάβες διακηρύσσει διαρκώς τη στηριξή του στην ιδέα της ενοποίησης της Λατινικής Αμερικής. Αυτό που εννοεί όμως είναι η σύμπηξη μιας πολιτικής συμμαχίας κατά των ΗΠΑ υπό την ηγεσία του, η οποία θα βασίζεται στον έλεγχο και την κατανομή των ενεργειακών πηγών.
Ο κ. Μοράλες ίσως ταχθεί υπέρ μιας πιο πραγματιστικής πορείας. Η συμμαχία του όμως με τον κ.. Τσάβες και τον κ. Κάστρο, πέραν των εθνικοποιήσεων των φυσικών πόρων, στέλνει ένα ανησυχητικό μήνυμα ότι η Βολιβία μπορεί να διολισθαίνει προς το παρελθόν, στον κρατικιστικό εθνικισμό. Αν αυτό συμβεί, τότε υπάρχουν όλες οι ενδείξεις ότι όσο η κυβέρνησή του θα πλουτίζει, ο λαός του θα γίνεται ακόμη πιο φτωχός.