Πριν από μερικές εβδομάδες γνώρισα έναν ευφυέστατο νεαρό στην Ουάσιγκτον, έναν από τους φερέλπιδες νέους που εργάζονται ως στελέχη του κοινοβουλευτικού και κομματικού μηχανισμού στον Λόφο του Καπιτωλίου. Ανήκει στο επιτελείο επιφανούς γερουσιαστή και, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι του είδους, διαθέτει πολλή επιρροή και σημαντική δύναμη. Γνωρίζει τα πάντα για όλους τους πλανήτες του σύμπαντός του – ονόματα, εκλογικά τμήματα, κομητείες, ψήφους, βιογραφικά στοιχεία, αμαρτήματα.
Η μόνη αδυναμία του είναι η παντελής άγνοιά του για τον κόσμο εκτός των ΗΠΑ. Εχει επισκεφθεί το Λονδίνο μαζί με τη σύζυγό του στη διάρκεια ενός τουριστικού ταξιδιού στην Ευρώπη. Εχει παρακολουθήσει κάποτε ένα συνέδριο στην Ασία. Η αυτοπεποίθηση και η άνεσή του καθόλου δεν μειώνονται από το γεγονός ότι δεν ξέρει τίποτα για τα θέματα εξωτερικής πολιτικής για τα οποία ο εργοδότης του μιλάει και ψηφίζει στη Γερουσία. Είναι ευχαριστημένος με την εποπτεία που έχει στη δική του, εντελώς αμερικανική σφαίρα και δεν έχει καμιά διάθεση να βαρύνει την ατζέντα του με τις μυστηριώδεις υποθέσεις των Βρετανών και των Γερμανών, ή ακόμα και των Ιρακινών ή των Αφγανών.
Η νοοτροπία του είναι χαρακτηριστική πολλών έξυπνων νεαρών Αμερικανών και έχει μεγάλη σημασία για μας τους υπόλοιπους. Το πεπρωμένο μας είναι στο έλεος των Αμερικανών και θα εξακολουθήσει να είναι. Η αποχώρηση της γενιάς εκείνης που είχε γνωρίσει την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχει πολύ αρνητικές συνέπειες. Παρ’ όλο που οι Αμερικανοί του 21ου αιώνα μπορούν να ταξιδεύουν πολύ πιο εύκολα και φτηνά σε σχέση με τους παππούδες τους, οι ορίζοντές τους είναι πολύ πιο στενοί. Οταν ταξιδεύουμε ως απλοί τουρίστες, ελάχιστοι από μας μαθαίνουμε αρκετά πράγματα για οποιαδήποτε κοινωνία.
Αυτή η έρημος της άγνοιας δεν μπορεί να ποτιστεί από μόνη της. Ελάχιστοι Αμερικανοί, ακόμα κι αν είναι έξυπνοι και φιλόδοξοι, νιώθουν την ανάγκη να γνωρίσουν τον έξω κόσμο. Μόνο μια πολιτική πολιτιστικής άρδευσης, που πρέπει να ξεκινήσει από μας και όχι από αυτούς, θα μας δώσει τη δυνατότητα να βοηθήσουμε την επόμενη γενιά των ισχυρών ανθρώπων στις ΗΠΑ να γνωρίσουν λίγο περισσότερα απ’ όσα η σημερινή για τον κόσμο εκτός των συνόρων τους.
Επειδή είμαστε Ευρωπαίοι, μπορούμε να προσδοκούμε ότι θα διαφωτίσουμε άλλους μόνο για το δικό μας κομμάτι του κόσμου, αυτό όμως θα ήταν μια αρχή. Ενας Βρετανός αρχηγός επιτελείου είπε πρόσφατα: «Οταν πριν από μια-δυο δεκαετίες πήγαινα στην Ουάσιγκτον ήξερα όλους τους κορυφαίους Αμερικανούς στρατηγούς, γιατί είχαν υπηρετήσει στην Ευρώπη και ενδιαφέρονταν για μας. Σήμερα αυτό δεν ισχύει πλέον. Οι περισσότεροι δεν έχουν υπηρετήσει ποτέ εδώ και ενδιαφέρονται μόνο για τη Μέση Ανατολή και την Ασία».
Αμερικανικά προγράμματα
Υπάρχουν πολλά ακαδημαϊκά προγράμματα για να έρχονται νεαροί Αμερικανοί στην Ευρώπη, μεταξύ των οποίων οι Υποτροφίες Rhodes είναι απλώς το πιο φημισμένο. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να γίνει κάτι ευρύτερο, και σ’ αυτό έχουν δείξει τον δρόμο οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Από το 1945, αμερικανικά ιδρύματα εφαρμόζουν όλων των ειδών τα προγράμματα για να δίνουν τη δυνατότητα σε νέους και νέες να αποκτούν εμπειρίες από τη χώρα τους.
Εχω επωφεληθεί από ένα τέτοιο πρόγραμμα, που το επιμελείται ένας αξιοθαύμαστος οργανισμός με έδρα τη Μινεσότα, το World Press Institute. Το 1967 πέρασα ένα χρόνο στις ΗΠΑ με μια υποτροφία 15.000 δολαρίων – πολλά λεφτά εκείνη την εποχή, που προέρχονταν από μεγάλες αμερικανικές εταιρείες. Οι 15 υπότροφοι, από διάφορες χώρες του κόσμου, έκαναν μια σειρά εντατικών μαθημάτων για την αμερικανική ιστορία και την πολιτική, με βάση ένα κολέγιο στο Σεντ Πολ.
Στη συνέχεια, ταξιδέψαμε σε 36 από τις 50 πολιτείες. Εργάστηκα ως μαθητευόμενος στη Γερουσία και σε μια εταιρεία ντοκιμαντέρ στο Χόλιγουντ, και επίσης πέρασα ένα δεκαπενθήμερο σ’ ένα ραδιοφωνικό σταθμό στο Sioux Falls στη Νότια Ντακότα. Συναντήσαμε και πήραμε συνεντεύξεις από μια πλειάδα τοπικών και εθνικών πολιτικών και επιχειρηματικών ηγετών, ανάμεσά τους ο πρόεδρος Τζόνσον, ο αντιπρόεδρος Χάμφρεϊ, ο Ρίτσαρντ Νίξον, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, ο Τεντ Κένεντι, ο δήμαρχος Λίντσεϊ της Νέας Υόρκης και ο Τζορτζ Ουάλας της Αλαμπάμα.
Εμαθα ένα σωρό πράγματα για τις μεσοδυτικές και τις νότιες πολιτείες, που λίγοι Ευρωπαίοι επισκέπτονται και ωστόσο έχουν μεγάλη σημασία για την κατανόηση της χώρας. Κάναμε περιοδείες σε φάρμες καλλιέργειας καλαμποκιού στη Νεμπράσκα, εταιρείες πληροφορικής στο Τέξας και αμπελώνες στην Καλιφόρνια.
Σε αντίθεση με τα πανεπιστημιακά προγράμματα, το πρόγραμμα του WPI μας έφερε σε επαφή με την αιχμή της εξουσίας, του πλούτου, των παραγωγικών δυνάμεων, των κοινωνικών και πολιτικών επιρροών. Εμεινα στις ΗΠΑ όλο το 1968, καλύπτοντας τις αμερικανικές εκλογές και τις φυλετικές ταραχές με ανταποκρίσεις σε μια βρετανική εφημερίδα. Και, στα 22 μου χρόνια, έγραψα ένα πολύ κακό βιβλίο με τις εντυπώσεις μου.
Η ευρωπαϊκή αδιαφορία
Νεαροί ξένοι στις ΗΠΑ εκείνο τον καιρό, μας φαινόταν πολύ φυσιολογικό να επωφελούμαστε μιας μονόδρομης «γενναιοδωρίας» για να ταξιδέψουμε. Σήμερα, ωστόσο, ο κόσμος είναι διαφορετικός. Η Ευρώπη είναι πλούσια. Δεν υπάρχουν οικονομικοί λόγοι που να εμποδίζουν την ήπειρό μας να χρηματοδοτεί παρόμοια προγράμματα για να φέρνει εδώ νέους Αμερικανούς. Μόνο η θέληση μας λείπει. Πριν από δέκα χρόνια απευθύνθηκα σε πολλούς Ευρωπαίους μεγαλοεπιχειρηματίες για να τους προτείνω ότι ήταν καιρός να ξεκινήσει ένα μη πανεπιστημιακό πρόγραμμα για Αμερικανούς, ώστε να αποκτήσουν γνώσεις για μας όπως ακριβώς εμείς μαθαίνουμε τόσα γι’ αυτούς. Η ανταπόκριση που είχα ήταν τελείως απογοητευτική.
Κι όμως, έχουμε μεγάλη ανάγκη να πυροδοτήσουμε το ενδιαφέρον για τις χώρες μας. Οι υποψήφιοι πρέπει να προσελκύονται όταν είναι αρκετά νέοι, προτού βρεθούν σε εργασιακή ή οικογενειακή κατάσταση που δεν θα τους επιτρέπει να αφιερώσουν πολύ χρόνο σε ταξίδια. Μόνο αν κάνουμε την κίνηση αυτή προς τους Αμερικανούς μπορούμε να ελπίζουμε ότι σε μια-δυο γενιές θα είναι περισσότερο εξοικειωμένοι με τον κόσμο έξω από τη δική τους πανίσχυρη επικράτεια. Αν δεν δαπανήσουμε τα χρήματα και την προσπάθεια που απαιτούνται, θα εξακολουθήσουμε να απογοητευόμαστε από τις συνέπειες μιας εξωτερικής πολιτικής, σε όλους τους τομείς, διαμορφωμένης από λίγους ευφυείς και μορφωμένους ανθρώπους στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και πολλούς αδαείς στον Λευκό Οίκο και αλλού. Δεν δικαιολογούμαστε να παραπονούμαστε για το πόσο λίγο γνωρίζουν οι Αμερικανοί τον κόσμο εφόσον αρνούμαστε να αναλάβουμε το μερίδιο των ευθυνών μας για τη βελτίωση αυτής της κατάστασης.