Οι άδειες κόγχες, που κάποτε φιλοξενούσαν τους κολοσσιαίων διαστάσεων Βούδες της Μπαμιγιάν χάσκουν σήμερα στην πρόσοψη του βράχου υπενθυμίζοντας την τρομερή καταστροφή που συντελέστηκε σε αυτή τη φημισμένη κοιλάδα, την οποία κοσμούσαν οι ηλικίας 1.500 ετών μεγαλύτεροι όρθιοι Βούδες στον κόσμο.
Τον Μάρτιο του 2001, όταν οι Ταλιμπάν βρίσκονταν στο ζενίθ της ισχύος τους στο Αφγανιστάν, εξέδωσαν διάταγμα για την κατεδάφιση των «θεών των απίστων». Τοποθέτησαν εκρηκτικά στη βάση και στους ώμους των δύο αγαλμάτων και τους έκαναν κομμάτια. Η ενέργεια αυτή, η οποία προκάλεσε τον αποτροπιασμό της διεθνούς κοινής γνώμης αποτέλεσε το σύμβολο των φρικαλεοτήτων της σκληροπυρηνικής ισλαμικής κυβέρνησης. Ακόμα και ο Τζένγκις Χαν, ο οποίος λεηλάτησε την περιοχή τον 13ο αιώνα, σεβάστηκε τους δύο Βούδες.
Αστρονομικά τα έξοδα
Πέντε χρόνια μετά την πτώση των Ταλιμπάν, εξετάζεται το ενδεχόμενο της αποκατάστασης των αγαλμάτων της Μπαμιγιάν: πώς μια χώρα που πλήττεται από τη φτώχεια και η οποία μαστίζεται από τη συνεχιζόμενη εξέγερση των Ταλιμπάν στον νότο μπορεί να δικαιολογήσει και να ανταποκριθεί στα αστρονομικά έξοδα που απαιτούνται για το έργο, όταν το κυριότερο η πλειοψηφία του πληθυσμού της είναι μουσουλμάνοι;
Το 2003, ο ΟΗΕ χαρακτήρισε τα ερείπια της Μπαμιγιάν μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας, ενώ ταυτόχρονα τα κατέταξε στην κατηγορία των μνημείων που κινδυνεύουν, λόγω της ευθραυστότητάς τους και λόγω του γεγονότος ότι είναι εκτεθειμένα στους αρχαιοκάπηλους, οι οποίοι αυξήθηκαν επικίνδυνα μετά την έκρηξη στον τουρισμό μετά την πτώση των Ταλιμπάν. Εγιναν μεγάλες απόπειρες σταθεροποίησης των υπολειμμάτων, των γλυπτών και των τοιχογραφιών που διασώθηκαν.
Στο μεταξύ, αρχαιολόγοι εκμεταλλεύθηκαν την εύκολη πλέον πρόσβαση στην περιοχή μετά την καταστροφή των αγαλμάτων προκειμένου να προχωρήσουν σε νέες ανακαλύψεις και να εξακριβώσουν τη θρυλούμενη ύπαρξη ενός τρίτου Βούδα, ο οποίος είναι θαμμένος ανάμεσα στους δύο που καταστράφηκαν.
«Η ιστορία της Μπαμιγιάν αρχίζει να ανακαλύπτεται για πρώτη φορά στην πράξη, μέσω των έργων συντήρησης και τις ανασκαφές», τόνισε ο Ιάπωνας ιστορικός Καζάκου Μαέντα, ο οποίος μελετάει εδώ και 40 χρόνια την Μπαμιγιάν. Το πρόγραμμα εσπευσμένης αποκατάστασης, που πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη της Ουνέσκο, προσέλκυσε πολλούς αρχαιολόγους και συντηρητές από ολόκληρο τον κόσμο.
Ο Ιταλός μηχανικός Γκεντεόνε Τονόλι, με ειδίκευση στις σήραγγες, ανέλαβε την επίβλεψη του πιο εσπευσμένου έργου: τη στήριξη της ραγισμένης επιφάνειας του βράχου. Ατσάλινες ράβδοι και τόνοι τσιμέντου στις ρωγμές ενίσχυσαν τη στήριξη του βράχου.
Γερμανοί συντηρητές χρειάστηκαν δύο χρόνια προσεκτικής δουλειάς για να ταξινομήσουν τα συντρίμμια που προήλθαν από τους δύο Βούδες, μετακινώντας τα μεγαλύτερα κομμάτια, ορισμένα από τα οποία ξεπερνούσαν τους 90 τόνους, με γερανό, προκειμένου να τα αποθηκεύσουν σε προστατευμένο χώρο, καθώς η πέτρα θρυμματίζεται με τη βροχή και το χιόνι. Τα μικρότερα κομμάτια και οι σωροί από άμμο στοιβάχθηκαν σε μια άκρη με προσοχή.
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η πέτρα που συγκεντρώθηκε από τα αγάλματα αντιπροσωπεύει το 60% του όγκου τους, ενώ το υπόλοιπο 40% μετετράπη σε σκόνη από τις εκρήξεις.
Τα ευρήματα
Το παράδοξο είναι ότι η καταστροφή των αγαλμάτων έδωσε την ευκαιρία στους αρχαιολόγους να προχωρήσουν σε νέες ανακαλύψεις. Η χρονολόγηση με άνθρακα τμημάτων των αγαλμάτων έδειξε ότι ο μικρότερος Βούδας κατασκευάστηκε το 507, ενώ ο μεγαλύτερος το 554.
Οι Βούδες λαξεύτηκαν αδρά στον βράχο, ο οποίος στη συνέχεια καλύφθηκε με ένα είδος λάσπης αναμεμειγμένης με άχυρο και τρίχες αλόγου, ιδιαίτερα εύπλαστης, με την οποία αποδίδονταν οι πτυχώσεις των ρούχων τους. Υστερα βάφονταν με έντονα χρώματα. Ο μεγαλύτερος Βούδας ήταν βαμμένος σε έντονο άλικο χρώμα, ενώ ο μικρότερος ήταν πολύχρωμος. Το εντυπωσιακότερο εύρημα ήταν μια λειψανοθήκη που περιείχε τρία πήλινα περιδέραια, ένα φύλλο, τρεις πήλινες σφραγίδες και ένα απόσπασμα βουδιστικού κειμένου γραμμένο σε φλοιό δέντρου. Η λειψανοθήκη πιθανότατα τοποθετήθηκε στο στήθος του μεγαλύτερου Βούδα κατά τη διάρκεια της κατασκευής του.
Τα θραύσματα αποθηκεύτηκαν με προσοχή, ενώ το βασικό έργο συνεχίζεται: η συγκέντρωση όλων των συντριμμιών προκειμένου οι εμπειρογνώμονες της αφγανικής κυβέρνησης να αποφασίσουν τι θα τα κάνουν. Εγιναν προτάσεις για την ολική αποκατάσταση των δύο αγαλμάτων, στην πλειοψηφία τους από Αφγανούς, οι οποίοι θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο θα αυξηθεί η προσέλευση των τουριστών και θα αποκατασταθεί η διεθνής εικόνα της χώρας. Ωστόσο, η Ουνέσκο έχει επισημάνει ότι η διατήρηση του χώρου, χωρίς την παραμικρή επέμβαση, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση του καθεστώτος της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ταυτόχρονα, όμως, η εναλλακτική λύση της έκθεσης σε μουσείο του υλικού που διασώθηκε, το οποίο ξεπερνάει τους 200 τόνους μοιάζει ουτοπική.
Η μοναδική πρόταση αποκατάστασης που αποδέχεται η Ουνέσκο και οι ειδήμονες των αναστηλώσεων, η οποία χρησιμοποιείται στα αρχαιοελληνικά και τα ρωμαϊκά μνημεία, συνίσταται στη συνένωση των πρωτότυπων κομματιών χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν λιγότερα νέα υλικά. Ωστόσο, η συναρμολόγηση κομματιών που ξεπερνούν σε βάρος τους 90 τόνους θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η χώρα δεν διαθέτει γερανό, ικανό για την ανύψωσή τους. Το υψηλό κόστος του σχεδίου αποκατάστασης, το οποίο σύμφωνα με τους υπολογισμούς του κυβερνήτη της επαρχίας Μπαμιγιάν υπολογίζεται στα 50 εκατομμύρια δολάρια, αναμένεται να αναχθεί σε μείζον πολιτικό ζήτημα, καθώς το 10% του πληθυσμού της μουσουλμανικής χώρας έχει ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας σε τρόφιμα.
Υπέρ της αναστήλωσης
Παρ’ όλα αυτά, η κυβερνήτης Χαμπίμπα Σαραμπί τάσσεται υπέρ της αναστήλωσης, ενώ τόνισε ότι πρόκειται να προτείνει στην κυβέρνηση να καταθέσει επίσημη πρόταση στην Ουνέσκο.
Ο δρ Μαέντα συμφωνεί με την πρόταση αναστήλωσης του ενός από τους δύο Βούδες, προκειμένου ο δεύτερος να αποτελεί τεκμήριο της θηριωδίας των Ταλιμπάν.
Η κυβέρνηση ενέκρινε την πρόταση του Ιάπωνα καλλιτέχνη Χίρο Γιαμαγκάτα, για την οργάνωση θεάματος «Ηχος και Φως» συνολικού κόστους 64 εκατομμυρίων δολαρίων από το 2009, το οποίο θα προβάλλει εικόνες του Βούδα στο Μπαμιγιάν. Το θέαμα θα ηλεκτροδοτείται από χιλιάδες ανεμογεννήτριες, οι οποίες θα τροφοδοτούν με ρεύμα τις κοντινές κατοικίες. Στο μεταξύ, το έργο της διατήρησης των υπολειμμάτων αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολο. Αρχικά, οι κόγχες και οι σπηλιές καλύπτονταν από τοιχογραφίες, το 80% των οποίων σβήστηκαν από τους Ταλιμπάν. Οπως αναφέρει ο δρ Μαέντα, η κατάσταση επιδεινώθηκε από τους αρχαιοκάπηλους, οι οποίοι προκάλεσαν μεγάλες ζημιές χρησιμοποιώντας σκοινιά για να σκαρφαλώσουν στην πρόσοψη του βράχου σε ύψος 30 μέτρων, προκειμένου να αφαιρέσουν μετάλλια αμύθητης αξίας, στα οποία απεικονίζεται ο Βούδας. Ορισμένα από τα κλοπιμαία ανακαλύφθηκαν στο Τόκιο.