Το 1848 ένας εργάτης με το όνομα Φινέας Γκέιτζ βοηθούσε στην κατασκευή σιδηροτροχιάς στο Βερμόντ. Ενώ συνέδεε τα εκρηκτικά με μια σιδερένια ράβδο, τα πυροδότησε πρόωρα με αποτέλεσμα να περάσει η ράβδος μέσα από το κεφάλι του. Επεβίωσε, αλλά όταν επέστρεψε στη δουλειά δεν ήταν ο ίδιος. Πριν ήταν ένα ήρεμο, εργατικό άτομο. Μετά ένας μέθυσος που περιφερόταν ασκόπως. Η προσωπικότητά του άλλαξε εξαιτίας συγκεκριμένης ζημιάς σε ένα συγκεκριμένα τμήμα του εγκεφάλου του.
Το ατύχημα του Γκέιτζ έριξε φως στο ζήτημα του δυϊσμού, στην αντίληψη δηλαδή ότι ο νους -ο εαυτός- κατοικεί στον εγκέφαλο, αλλά έχει αυθύπαρκτη υπόσταση και δεν είναι συνώνυμος του εγκεφάλου. Η αιφνίδια αλλαγή του Γκέιτζ υποδήλωνε ότι ο εγκέφαλος και ο νους δεν είναι ανεξάρτητοι. Αν η ουσία της ατομικότητας μπορεί να αλλοιωθεί από ένα ατύχημα, τότε ο εγκέφαλος είναι ένας μηχανισμός που παράγει τον εαυτό, και όχι ένα όργανο που τον φιλοξενεί.
Επηρεάζουν οι βλάβες
Ετσι, το ερώτημα «ποιος είμαι;» μετατοπίζεται από τη σφαίρα της φιλοσοφίας στη σφαίρα της επιστήμης. Δεκατρία χρόνια μετά το ατύχημα του Γκέιτζ, ο Γάλλος νευρολόγος Πολ Μπροκά παρουσίασε συστηματοποιημένη μελέτη περί του πώς η βλάβη στον εγκέφαλο επηρεάζει τον νου έχοντας ανακαλύψει ότι ορισμένα προβλήματα ομιλίας απορρέουν από βλάβες στο τμήμα του εγκεφάλου που αποκαλείται αριστερός κροταφικός λοβός. Η νέα μέθοδος εξελίχθηκε γρήγορα. Ολα τα νευρολογικά προβλήματα εξηγούνται πλέον από κάποια συγκεκριμένη βλάβη στον εγκέφαλο. Για παράδειγμα, όταν κάποιος δεν μπορεί να καταγράψει την κίνηση είναι επειδή έχει υποστεί βλάβη στον κροταφικό λοβό, ενώ όταν δεν μπορεί να αναγνωρίσει πρόσωπα είναι εξαιτίας βλάβης στην ατρακτοειδή έλικα.
Κανείς δεν αμφισβητεί πλέον ότι συγκεκριμένα τμήματα εγκεφάλου ελέγχουν συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ωστόσο, η επανάσταση του Μπροκά έμεινε ατελής. Ισως η ανακάλυψή του να συνεπάγεται το τέλος του δυϊσμού, αλλά ο κόσμος δεν ήταν έτοιμος να υιοθετήσει τη μηχανική εξήγηση περί του εαυτού. Το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα επικράτησε μια ήπια εκδοχή του δυϊσμού βασισμένη στην έννοια της ψυχής. Η διαχωριστική γραμμή που χάραξε η ψυχιατρική ανάμεσα στη νευρολογική και την ψυχιατρική νόσο υποδήλωνε ότι η ψυχή μπορεί κατά κάποιον τρόπο να νοσήσει ανεξάρτητα από τις φυσικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Οταν η φαρμακευτική αγωγή κλόνισε αυτήν την ιδέα καθώς τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικά, ο δυϊσμός επέστρεψε με διαφορετικό μανδύα. Πολλοί άνθρωποι, που δεν θα δήλωναν δυϊστές, αντιλαμβάνονται τον εγκέφαλο ως ένα είδος ηλεκτρονικού υπολογιστή και τον νου σαν ένα είδος λογισμικού. Αλλά ακόμη και αυτός ο παραλληλισμός είναι εσφαλμένος. Δεν χρειάζεται να προκληθεί μεγάλη ζημιά σε έναν υπολογιστή για να σταματήσει να τρέχει τα προγράμματά του. Η περίπτωση του Γκέιτζ, όμως, έδειξε πως ο εαυτός μπορεί να εξακολουθήσει να υπάρχει, έστω αλλαγμένος, μετά μια αρκετά σοβαρή εγκεφαλική βλάβη.
Οι διάδοχοι του Μπροκά διαθέτουν σήμερα καινούργια μέσα για να εξετάσουν το θέμα. Ευρύτερα γνωστή είναι η μέθοδος της μαγνητικής τομογραφίας που καταγράφει τη δραστηριότητα όπως και την ανατομία του εγκεφάλου. Εν ολίγοις θέτεις κάποιον στο μηχάνημα της μαγνητικής τομογραφίας, του αναθέτεις κάτι και παρατηρείς ποιο κομμάτι του εγκεφάλου φωτίζεται. Υπάρχουν βέβαια και οι επικριτές της μεθόδου, αλλά στην επιστήμη χρειάζεται χρόνος.