Επειτα από χρόνια σταθερότητας και προόδου όσον αφορά την ανάπτυξη και τις διεθνείς σχέσεις, η Τουρκία έχει εγκλωβιστεί σε πολιτική κρίση από την οποία, όπως φαίνεται, δεν θα βγει εύκολα. Οι πρόωρες εκλογές τον Ιούλιο και η προοπτική ανάδειξης ενός νέου υποψηφίου για την προεδρία είναι απίθανο να επιλύσουν μια πολιτική κρίση με βαθιές κοινωνικές ρίζες. Στο μεσοδιάστημα, η Τουρκία είναι πιθανό να αισθανθεί την υποχρέωση να χτυπήσει εντός του ιρακινού εδάφους προκειμένου να πλήξει τα στρατόπεδα του ΡΚΚ και να αντιμετωπίσει ένα νέο κύμα βίας στο εσωτερικό της. Τόσο σε εσωτερικό όσο και περιφερειακό επίπεδο, η Τουρκία θέτει τους Δυτικούς εταίρους της προ δύσκολων επιλογών.
Πολλοί Τούρκοι πιστεύουν σήμερα ότι ένα στρατιωτικό «πραξικόπημα» δεν είναι δυνατό. Με τη στενή έννοια του όρου, πιθανώς έχουν δίκιο. Είναι απίθανο να δούμε τανκς στους δρόμους των τουρκικών πόλεων το 2007. Ομως, όπως φάνηκε και από την αντίδραση των στρατηγών στο αποκορύφωμα της συνταγματικής κρίσης, οι σχέσεις στρατού-πολιτικής δεν είναι ακριβώς αρμονικές (στην πραγματικότητα αυτή η «ανάμειξη» ίσως ήταν ένας ήπιος τρόπος για να αντιμετωπιστούν οι εκκλήσεις νεαρότερων σκληροπυρηνικών αξιωματικών για δυναμικότερη αντίδραση). H πολιτική κρίση ήταν το έναυσμα για την έναρξη κινήσεων προσέγγισης μεταξύ των κομμάτων της αριστερής και κεντροδεξιάς αντιπολίτευσης. Η εξέλιξη αυτή ίσως περιορίσει την ισχύ της κυβέρνησης Ερντογάν ακόμη και αν κερδίσει τις εκλογές, όπως φαίνεται πιθανό. Ισως όμως να οδηγήσει και σε πολιτικές διασπάσεις και εθνική παράλυση, με τον εθνικισμό ως κοινό παρονομαστή, όχι καλή προοπτική για την Τουρκία, τους γείτονές της και τις διατλαντικές σχέσεις.
Οι δύο Τουρκίες
Η παρούσα κρίση παρουσιάζεται ως ένας αγώνας μεταξύ ισλαμιστών και κοσμικών, σαφώς όμως είναι πολύ περισσότερα. Αντανακλά έναν βαθύτερο κοινωνικό αγώνα, στον οποίο η παλιά άρχουσα τάξη κοσμικών κεμαλιστών δεν θα αντικατασταθεί όσο θα ενισχυθεί εφόσον επικρατήσει ο λαϊκισμός στην πολιτική. Στο μέλλον, Ε.Ε. και ΗΠΑ θα πρέπει να αντιμετωπίσουν μια Τουρκία με περισσότερες διαφορές, ίσως δύο ή περισσότερες Τουρκίες μέσα σε μια χώρα, και αντίθετες κοσμοθεωρίες. Ολο και περισσότερο, οι συνομιλητές της Δύσης θα βρίσκονται μέσα στην κοινωνία και όχι στο κράτος. Πρόκειται για μια πραγματικότητα που ο Ατατούρκ δεν θα φανταζόταν ποτέ. Το αξιοσημείωτο γεγονός σε αυτή την πολιτική κρίση είναι ότι η οικονομία και οι αγορές της Τουρκίας, προς το παρόν, έχουν συμπεριφερθεί αρκετά καλά. Στην περίπτωση που παραταθεί η περίοδος πολιτικής αστάθειας, οι απειλές για την οικονομία θα πολλαπλασιαστούν, κάτι που θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο την προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην Ευρώπη και θα εμποδίσει την ανάπτυξη μιας πιο πολυεπίπεδης σχέσης με τις ΗΠΑ· μιας σχέσης όπου η ασφάλεια δεν θα βρίσκεται στο επίκεντρο. Τι θα έπρεπε να κάνουν Ε.Ε. και ΗΠΑ; Πρώτον, να μην προκαλέσουν βλάβες. Η Ουάσιγκτον μπαίνει στον πειρασμό να επηρεάσει την εξέλιξη της πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία μέσω δηλώσεων και ενεργειών. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ δεν έχουν μεγάλη επιρροή στις εσωτερικές υποθέσεις της Τουρκίας. Οι Τούρκοι αναλύουν με μεγάλη προσοχή τις δηλώσεις Αμερικανών επισήμων. Η Ουάσιγκτον υποστηρίζει τη δημοκρατική διαδικασία (δηλαδή τη λήψη των αποφάσεων από τους πολιτικούς) και τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους (δηλαδή τη θρησκευτική ελευθερία – σε καμία περίπτωση αυτό που οι περισσότεροι Τούρκοι εννοούν εκκοσμίκευση) και αυτό θα πρέπει να είναι το όριό μας. Η Ε.Ε. έχει πολύ περισσότερα να πει, και δικαιολογημένα, αλλά η ατμόσφαιρα σήμερα στην Τουρκία δεν αφήνει πολλά περιθώρια στις Βρυξέλλες πρροκειμένου να επηρεάσουν την πολιτική κατάσταση.
Πρόσκαιρα αποτελέσματα
Σε αυτό το κλίμα πολιτικής αβεβαιότητας, η κυβέρνηση Ερντογάν και ο στρατός ίσως αναγκαστούν να δράσουν κατά των βάσεων του ΡΚΚ στο Βόρειο Ιράκ. Ο λαός απαιτεί δράση και οι επερχόμενες εκλογές έχουν φέρει το θέμα στο προσκήνιο. Οι Τούρκοι επιτελικοί σίγουρα συνειδητοποιούν ότι χτυπήματα εκτός των συνόρων είναι απίθανο να έχουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Το ΡΚΚ θα διαλυθεί, θα ανασυγκροτηθεί και ίσως να ανταποδώσει το χτύπημα με νέα ορμή. Αν παραμείνει στην άλλη πλευρά των συνόρων μεγάλος αριθμός τουρκικών στρατευμάτων, το αποτέλεσμα θα είναι πολύ μεγαλύτερη ανάμειξη στις ιρακινές υποθέσεις, από αυτή που θα ήθελαν οι λογικοί Τούρκοι. Ισως όμως να αναληφθεί δράση και μάλιστα σύντομα.
Η ανάληψη δράσης εναντίον του ΡΚΚ στο Βόρειο Ιράκ από τους Αμερικανούς είναι εξαιρετικά απίθανη. Η Αγκυρα πολύ δύσκολα θα πείσει την Ουάσιγκτον να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο σε έναν πόλεμο που ήδη δεν μπορεί να χειριστεί και να διακινδυνεύσει την αποσταθεροποίηση του πλέον σταθερού τμήματος του Ιράκ. Αν η Τουρκία χτυπήσει το ΡΚΚ, το πιθανότερο είναι να το κάνει μόνη της, πιθανότητα χωρίς τη ρητή αμερικανική υποστήριξη. Αν η Τουρκία χτυπήσει εκτός των συνόρων της, η ζημιά στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον μπορεί να περιοριστεί. Αν η Τουρκία παραμείνει στο έδαφος του Ιράκ, αναγκαστικά θα χρειαστεί ένα διαφορετικό είδος στρατηγικής συνεργασίας για το Ιράκ, κάτι για το οποίο καμία πλευρά δεν είναι προετοιμασμένη. Η πιθανότητα διένεξης με τις ΗΠΑ θα αυξηθεί. Οι επιπτώσεις στις σχέσεις Ε.Ε.-Τουρκίας θα είναι πολύ σοβαρότερες και σχεδόν σίγουρα αρνητικές. Δεδομένης της ευαισθησίας απέναντι στην τρομοκρατία, η Τουρκία πιθανώς να καταφέρει να χειριστεί την πολιτική κρίση που θα προκληθεί από ένα περιορισμένο στρατιωτικό χτύπημα. Ομως, η διαχείριση του προβλήματος της δράσης του ΡΚΚ και του κουρδικού προβλήματος στο εσωτερικό της Τουρκίας θα είναι πολύ δυσκολότερη…
* Ο Ian Ο. Lesser είναι σύμβουλος διατλαντικών σχέσεων στο Γερμανικό Ιδρυμα Μάρσαλ στην Ουάσιγκτον. Ηταν μέλος της επιτροπής σχεδιασμού πολιτικής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ επί προεδρίας Κλίντον. Οι απόψεις που εκφράζει είναι προσωπικές.