Συνήθως αρχίζουν να εργάζονται στις συμμορίες ναρκωτικών στα 13 ή τα 14 τους χρόνια. Τι γίνεται μετά; «Οι περισσότεροι από αυτούς είναι νεκροί», απαντά ο ξεναγός μου, που είναι απόφοιτος πανεπιστημίου. Σκοτώθηκαν στις ανταλλαγές πυροβολισμών με άλλους εγκληματίες και την αστυνομία ή δολοφονήθηκαν στις κολασμένες φυλακές της πόλης. Στέκομαι σ’ ένα από τα στριφογυριστά χωμάτινα σοκάκια της παραγκούπολης στο Ρόγιαλ Παρκ. Σε απόσταση εκατό μέτρων διακρίνω τις πολυτελείς πολυκατοικίες, μια από τις πιο πλούσιες συνοικίες του Σάο Πάολο πίσω από ψηλά τείχη και ηλεκτροφόρους φράκτες.
Οι μανάδες προσεύχονται
Πώς αντιδρούν οι μητέρες όταν μαθαίνουν ότι οι γιοι τους εντάχθηκαν στις συμμορίες ναρκωτικών; «Πηγαίνουν στην εκκλησία», απαντά ο ξεναγός μου. Μπροστά στη νεο-πεντηκοστιανή εκκλησία στέκεται μια ομάδα νεαρών με κοστούμια. «Οχι φωτογραφίες», μου ψιθυρίζει ο οδηγός μου. Είναι οι έμποροι των ναρκωτικών. Αυτά τα παιδιά προτιμούν να ζήσουν μια σύντομη, συναρπαστική ζωή ως μέλη συμμορίας ναρκωτικών από το ενδεχόμενο ενός ανιαρού βίου εργαζόμενοι ως κηπουροί, πλένοντας τα αυτοκίνητα ή βγάζοντας βόλτα τα σκυλιά των πλουσίων. Κάνουν κάθε μέρα σκασιαρχείο από το σχολείο. Ακόμα και στα πρώτα τους βήματα ως συμμορίτες κερδίζουν περισσότερα από τον δάσκαλό τους.
Από τα 19 και πλέον εκατομμύρια που κατοικούν την αενάως επεκτεινόμενη πόλη του Σάο Πάολο, τα 2,5 εκατομμύρια ζουν στις παραγκουπόλεις ή φαβέλες. Η φαβέλα του Ρόγιαλ Παρκ είναι από τις καλύτερες. Για να πάρει κανείς μια ιδέα από τα χειρότερα πρέπει να οδηγήσει τουλάχιστον μία ώρα προς την περιοχή, ας πούμε, του Σάο Μπερνάρντο, τη συνοικία όπου γεννήθηκε και έζησε σε πραγματική ένδεια ο πρόεδρος Λούλα, ο οποίος έγινε γνωστός ως συνδικαλιστής των οδηγών.
Εδώ οι παράγκες εκτείνονται μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι. Για όσους ζουν σε αυτή τη συνοικία, η δική μου μία ώρα με το αυτοκίνητο μεταφράζεται σε τέσσερις ώρες με το λεωφορείο και τα πόδια για να πάνε κάθε πρωί στη δουλειά τους (αν είναι τυχεροί και έχουν δουλειά) ως υπηρετικό προσωπικό σε μια από τις εύπορες συνοικίες. «Η οικιακή μου βοηθός ξυπνάει στις τέσσερις για να πιάσει δουλειά στο σπίτι μου στις οκτώ», είναι μία από τις συνηθισμένες φράσεις των καλών αριστερών νεοφιλελεύθερων του Σάο Πάολο.
Αναρωτιέται, λοιπόν, κανείς αν παρά το γεγονός ότι ο στρατός δεν έχει πλέον την εξουσία μπορεί κανείς να κάνει λόγο για φιλελεύθερη δημοκρατία, δεδομένης της αβυσσαλέας διαφοράς των άκρων. Ωστόσο, δεν πρέπει κανείς να αγνοεί και την άλλη όψη των πραγμάτων. Στις φαβέλες ευδοκιμεί ένας μικρός, αλλά αυξανόμενος αριθμός μικρών επιχειρήσεων και βιοτεχνιών. Αξιοθαύμαστα μέλη μη κυβερνητικών οργανισμών προσπαθούν να διευρύνουν τους ορίζοντες των ανθρώπων με υπολογιστές, θέατρα, αθλητισμό και μουσική χιπ-χοπ.
Δύο πρόεδροι, ο Λούλα και ο προκάτοχός του, Φερνάντο Καρτόζο, προσπάθησαν να ενισχύσουν την εργασία, την επαγγελματική εκπαίδευση και τη βασική σχολική εκπαίδευση. Το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας της Βραζιλίας εξαρτάται από το αν τα παιδιά που διψούν για μόρφωση θα καταφέρουν να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους.