Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς και για εκδίκηση της Ιστορίας. Στο αρχηγείο του ΝΑΤΟ και στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στις Βρυξέλλες, οι συζητήσεις δίνουν και παίρνουν αυτή την εποχή γύρω από το αδιέξοδο του Κοσσυφοπεδίου, καθώς η ρωσική αντίδραση εμποδίζει το ευρωατλαντικό ζεύγος να ολοκληρώσει την αποσχιστική διαδικασία που ξεκίνησε το 1999, με τον πόλεμο κατά της Σερβίας. Μακριά από τα δημοσιογραφικά μικρόφωνα, όμως, οι επιτελείς των δύο οργανισμών προβληματίζονται σοβαρά για το ενδεχόμενο να διχοτομηθεί το ίδιο το Βέλγιο και να γίνει η πόλη που τους φιλοξενεί σύμβολο των κινδύνων… βαλκανοποίησης κρατών της Δύσης!
Την περασμένη Δευτέρα, ο βασιλιάς Αλβέρτος μίλησε σε ασυνήθιστα δραματική γλώσσα για «πολιτική κρίση», καθώς η χώρα παρέμενε ακυβέρνητη, έντεκα εβδομάδες μετά τις βουλευτικές εκλογές. Ο Πίτερ ντε Κρεμ, πρόεδρος των ολλανδόφωνων Χριστιανοδημοκρατών, οι οποίοι απέτυχαν να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού, έκανε λόγο για «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης», ενώ ο πρώην υπουργός Λουί Τομπάκ χαρακτήρισε την κατάσταση «απελπιστική, χειρότερη κι από τις οξύτερες συγκρούσεις (του 1968) για το γλωσσικό ζήτημα».
Αφορμή για την εκδήλωση της κρίσης στάθηκαν οι αυτονομιστικές διεκδικήσεις των ολλανδόφωνων Φλαμανδών (περίπου έξι από 10,5 εκατομμύρια των Βέλγων) υπό τον Χριστιανοδημοκράτη, εντολοδόχο πρωθυπουργό Ιβ Λετέρμ. Οι ολλανδόφωνοι της Φλάνδρας, στο βόρειο τμήμα του Βελγίου, μιας από τις πλουσιότερες περιοχές της Ευρώπης, αισθάνονται ότι το ομοσπονδιακό κράτος απομυζά μεγάλο μέρος του πλούτου τους προς όφελος της πολύ φτωχότερης, γαλλόφωνης Βαλλονίας, στο νότιο τμήμα της χώρας. Διεκδικούν, λοιπόν, μια νέα συνταγματική αναθεώρηση -την τέταρτη από το 1970- ώστε να καθορίζουν μόνοι τους φορολογική πολιτική, εργασιακή νομοθεσία, δικαστικό σύστημα, κοινωνικές ασφαλίσεις, ακόμη και… κώδικα οδικής κυκλοφορίας!
Εσωτερικές αντιθέσεις
Αυτή η κατ’ ευφημισμόν «εμβάθυνση των ομοσπονδιακών θεσμών» απειλεί να μετατρέψει το Βέλγιο σε εικονικό κράτος, με μόνη εξαίρεση -προς το παρόν- την εξωτερική πολιτική και την άμυνα. Πρόκειται για μια μορφή «αυτονομισμού των πλουσίων», κατ’ αναλογία προς τη Λίγκα του Βορρά στην Ιταλία: Μια κοσμοπολίτικη αστική τάξη χωρίς ίχνος εθνικής συνείδησης, που προτιμά να συνδεθεί απ’ ευθείας με την Ευρωπαϊκή Ενωση, πετώντας ως «περιττά βάρη» τις φτωχές περιοχές του εθνικού κράτους.
Οπως και το ιταλικό της ανάλογο, η πολύ σοβαρότερη βελγική περίπτωση έχει βαθιές ιστορικές ρίζες. Δημιούργημα της εθνικής – δημοκρατικής επανάστασης του 1830, το δίγλωσσο βελγικό κράτος είχε πάντα πρόβλημα συνοχής καθώς αποτελούσε στους νεότερους χρόνους μήλον της Εριδος ανάμεσα στις γειτονικές, μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης – Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία. Οι εσωτερικές αντιθέσεις συγκρατούνται προσωρινά, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εν μέρει χάρη στο ισχυρά παρεμβατικό κοινωνικό κράτος που εξομαλύνει τις περιφερειακές ανισότητες. Αναζωπυρώνονται, όμως, από τη δεκαετία του ’70, όταν η οικονομική κρίση που μαστίζει τον δυτικό κόσμο και η συνακόλουθη στροφή προς το νεοφιλελευθερισμό προκαλούν, με επιταχυνόμενους ρυθμούς, την άνιση ανάπτυξη.
Κάτι ανάλογο έγινε και στην περίπτωση της Σκωτίας: Σε χειμερία νάρκη για 270 χρόνια, οι αυτονομιστικές τάσεις των Σκωτσέζων αναζωπυρώνονται από τη δεκαετία του ’70, καθώς η νεοφιλελεύθερη αποδόμηση της Θάτσερ έπληξε κατ’ εξοχήν την περιοχή τους, ενώ η ανακάλυψη κοιτασμάτων μαύρου χρυσού στη Βόρεια Θάλασσα έδωσε φτερά στα πόδια του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος, που έριξε το σύνθημα «το πετρέλαιο στους Σκωτσέζους»! Το αυτονομιστικό φαινόμενο δεν έπαψε να αναπτύσσεται μέχρι σήμερα, με σημαντικό σταθμό τις φετινές εκλογές για το σκωτσέζικο Κοινοβούλιο, όπου οι αυτονομιστές βγήκαν πρώτο κόμμα με σύνθημα τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αποχώρηση της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Ιδεολογικές διαστάσεις
Στην περίπτωση του Βελγίου, αν εξαιρέσει κανείς τον στρατό και τη διπλωματία, ολόκληρος ο κοινωνικός ιστός -από τις τηλεφωνικές και ασφαλιστικές εταιρείες, μέχρι τους προσκόπους- όπως βέβαια και τα πολιτικά κόμματα είναι διχοτομημένα σε γλωσσική – εθνοτική βάση. Η αντίθεση μεταξύ της παραδοσιακά συντηρητικής Φλάνδρας και της μετριοπαθώς αριστερίζουσας Βαλλονίας παίρνει ιδεολογικές διαστάσεις, καθώς ο Λετέρμ και οι ακροδεξιοί σύμμαχοί του εμφανίζονται ευεπίφοροι σε ρατσιστικά στερεότυπα. Ο Φλαμανδός, εντολοδόχος πρωθυπουργός χαρακτήρισε τη δημιουργία του βελγικού κράτους «ιστορικό ατύχημα» και υποστήριξε ότι οι γαλλόφωνοι είναι «διανοητικά ανίκανοι» να μάθουν με επάρκεια την ολλανδική γλώσσα. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το 40% – 45% των Φλαμανδών θα ψήφιζαν αύριο την απόσχιση της Φλάνδρας από το Βέλγιο, ένα ποσοστό που βαίνει αυξανόμενο.
Οι Φλαμανδοί αυτονομιστές προωθούν το σενάριο ενός ειρηνικού, «βελούδινου διαζύγιου», τύπου Τσεχοσλοβακίας. Ωστόσο, μια τέτοια εξέλιξη, στην καρδιά της Δυτικής Ευρώπης, θα αποτελούσε πραγματική πολιτική βόμβα, ενισχύοντας τις αυτονομιστικές τάσεις σε άλλες ευαίσθητες περιοχές – Χώρα των Βάσκων, Καταλωνία, Λομβαρδία, Κορσική, Σκωτία κ.ά. Από μόνη της, η τύχη των Βρυξελλών -μία από τις τρεις ομόσπονδες περιοχές του Βελγίου, μαζί με τη Φλάνδρα και τη Βαλλονία- αποτελεί τεράστιο πρόβλημα για το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. Ηδη, στο βελγικό και το γαλλικό Τύπο κυκλοφορούν τα πιο διαφορετικά σενάρια: Ορισμένοι μιλούν για ένωση της Βαλλονίας και των Βρυξελλών με τη Γαλλία, θυμίζοντας ότι ο στρατηγός Ντε Γκωλ ήταν θετικός σε μια τέτοια εξέλιξη, άλλοι για μετατροπή των Βρυξελλών σε πόλη – κράτος τύπου Σιγκαπούρης.
Οι πιο ψύχραιμοι, πάντως, εκτιμούν ότι θέμα διάλυσης του Βελγίου δεν πρόκειται να τεθεί στο προβλέψιμο μέλλον. Είναι όντως πιθανό οι Φλαμανδοί, ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων τοπικισμών, να χρησιμοποιήσουν το φόβητρο της απόσχισης ως διαπραγματευτικό ατού για να εξασφαλίζουν ολοένα και περισσότερες παραχωρήσεις από το κεντρικό κράτος, ροκανίζοντας βαθμιαία τις εξουσίες του. Κατ’ αυτό τον τρόπο, όμως, κάθε «ανακωχή» προετοιμάζει το έδαφος για την επόμενη κρίση.
Ωρολογιακές βόμβες σε Βαλκάνια και Γεωργία
Το ενδεχόμενο διχοτόμησης του Κοσσυφοπεδίου σε αλβανικό και σερβικό τμήμα τίθεται πλέον ανοιχτά από παράγοντες της Δύσης, ύστερα από τον ενταφιασμό του σχεδίου Αχτισάαρι λόγω της ρωσικής αντίθεσης. Μετά τον Ευρωπαίο εκπρόσωπο στη νεοπαγή «τρόικα» Ε.Ε.- ΗΠΑ-Ρωσίας, Βόλφγκανγκ Ισινγκερ, ο οποίος άφησε ανοιχτό, προ ημερών, το ενδεχόμενο του διαμελισμού, ο Ολλανδός υπουργός Εξωτερικών Μαξίμ Φερχάγκεν δήλωσε, την περασμένη Τρίτη, ότι μια τέτοια λύση θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή.
Ωστόσο, η λύση της διχοτόμησης δεν δημιουργεί λιγότερα προβλήματα από ό,τι η ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου. Και πάλι δημιουργείται το προηγούμενο της βίαιης αλλαγής συνόρων στην Ευρώπη για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και της δημιουργίας θνησιγενών κρατών – προτεκτοράτων. Τόσο το αλβανικό, όσο και το σερβικό τμήμα είναι αδύνατο να επιβιώσουν ως ανεξάρτητα κράτη. Η «Μεγάλη Αλβανία» και η «Μεγάλη Σερβία» θα τεθούν στην ημερήσια διάταξη, ενθαρρύνοντας τους Σέρβους της Βοσνίας (η οποία περνάει αυτή την εποχή οξεία συνταγματική κρίση) και τους Αλβανούς της FYROM να ενσωματωθούν στο «μητρικό κράτος».
Από την άλλη πλευρά, αν ο νέος γύρος των διαπραγματεύσεων καταρρεύσει και η Δύση (ΗΠΑ και Ε.Ε.) υποστηρίξει τη μονομερή ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου, χωρίς απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει αυτό το προηγούμενο για να υποστηρίξει τη μονομερή απόσχιση των ντε φάκτο αυτόνομων, ρωσόφωνων περιοχών της Γεωργίας (Νότια Οσετία και Αμπχαζία), στις οποίες διατηρεί ειρηνευτικές δυνάμεις. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει το «χαρτί» των δύο αυτόνομων περιοχών για να αποτρέψει την ενσωμάτωση της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ. Ενα ενδεχόμενο που ήρθε πιο κοντά, ύστερα από τις πρόσφατες καταγγελίες της Γεωργίας περί παραβιάσεων του εναέριου χώρου της από ρωσικά αεροπλάνα (κάτι που χαρακτηρίστηκε ως προβοκάτσια από τη Μόσχα) και την απόφαση του ΝΑΤΟ να ενσωματώσει τα ραντάρ της Γεωργίας στα συστήματά του.