Σαν σήμερα πριν από ακριβώς 20 χρόνια, η αισιοδοξία πλημμύριζε την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1987, αντιπρόσωποι από 24 χώρες υπέγραφαν το περίφημο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, με το οποίο δεσμεύονταν να περιορίσουν εκείνες τις χημικές ουσίες που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος, αυτή τη γιγάντια ομπρέλα στη στρατόσφαιρα που προστατεύει τον άνθρωπο και τα οικοσυστήματα από τις βλαβερές συνέπειες της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου.
Δυστυχώς σήμερα, στην 20ή επέτειο της υπογραφής του Πρωτοκόλλου και Παγκόσμια Ημέρα για τη Διατήρηση του Στρώματος του Οζοντος, η ανθρωπότητα δεν έχει πολλούς λόγους να γιορτάζει. Η πολύτιμη αυτή στιβάδα με το γαλάζιο, πτητικό και ιδιαίτερα τοξικό αέριο, που βρίσκεται περίπου 25 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης, συνεχίζει να αραιώνει, ενώ ένα νέο πρόβλημα έρχεται να περιπλέξει ακόμα περισσότερο τα πράγματα: οι κλιματικές αλλαγές.
Αντίθετα με τον χρόνο που χρειάστηκε προκειμένου οι κυβερνήσεις να αντιληφθούν το πρόβλημα του φαινομένου του θερμοκηπίου και να κάνουν κάτι γι’ αυτό (Πρωτόκολλο του Κιότο), στην περίπτωση του όζοντος, η διεθνής κοινότητα είχε δράσει σχετικά γρήγορα. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ υπογράφηκε μόλις τρία χρόνια από τότε που τρεις Βρετανοί επιστήμονες, «αγκυροβολημένοι» στην Ανταρκτική, είχαν διαπιστώσει την ύπαρξη της περιβόητης τρύπας του όζοντος πάνω από την ήπειρο. Παρά το μέγεθος του προβλήματος, όλοι πίστευαν ότι, με τα μέτρα του Μόντρεαλ, η εικόνα θα αντιστρεφόταν.
Πρόωροι πανηγυρισμοί
Κι όμως, ενώ η παραγωγή και χρήση των χλωροφθορανθράκων (CFC), των πτητικών ουσιών που διασπούν το όζον (χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από τη βιομηχανία σε σπρέι, πυροσβεστήρες, ψυγεία, κλιματιστικά κ.ά.), έχουν μειωθεί δραστικά τα τελευταία χρόνια, δεν υπάρχουν σημάδια αποκατάστασης του στρώματος του όζοντος. Οι πανηγυρισμοί των επιστημόνων πριν από λίγα χρόνια ότι η «επανασύσταση» της στιβάδας γίνεται με ταχείς ρυθμούς αποδείχθηκαν πρόωροι…
Πέρυσι, η Ανταρκτική υπέστη τη μεγαλύτερη καταγεγραμμένη απώλεια όζοντος σ’ ένα χρόνο. Η μέτρηση του όζοντος, που έγινε από τον δορυφόρο Envisat της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος, έδειξε απώλεια 40 εκατ. τόνων όζοντος σε ένα μήνα, ποσοστό που ξεπερνά το ρεκόρ απώλειας 39 τόνων, που είχε μετρηθεί το 2000.
Το 2006, η τρύπα του όζοντος στην Ανταρκτική είχε τη δεύτερη μεγαλύτερη έκταση μετά την ανακάλυψή της (το 2000 είχε φθάσει σε ακόμα μεγαλύτερα επίπεδα), αγγίζοντας τα 28 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα!
Το στρώμα του όζοντος έχει «αδυνατίσει» επικίνδυνα και σε πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Διεθνούς Επιτροπής Οζοντος, στο βόρειο ημισφαίριο, οι τιμές του όζοντος παραμένουν ακόμα 3% κάτω από τα προ του 1980 επίπεδα, ενώ στο νότιο ημισφαίριο κυμαίνονται 6% χαμηλότερα από τα προ του ’80 επίπεδα. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η αραίωση του όζοντος έφθασε σε επίπεδα-ρεκόρ.
Υστερα από δεκαετίες
Οι επιστήμονες εκτιμούν σήμερα ότι η πλήρης αποκατάσταση της στιβάδας θα έρθει ύστερα από δεκαετίες. «Γύρω στο 2060 με 2080, αναλόγως της περιοχής», σημειώνει στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Αλκιβιάδης Μπάης. «Δεν είναι όμως βέβαιο ότι θα συμβεί το ίδιο στην Ανταρκτική. Σύμφωνα με τα επιστημονικά μοντέλα, η στοιβάδα στην περιοχή θα επανέλθει ακόμα αργότερα».
Ο βασικός λόγος για τη μεγάλη καθυστέρηση είναι η παραμονή χλωροφθορανθράκων στην ατμόσφαιρα, ακόμη και μετά τη διακοπή παραγωγής τους. Με χρόνο ημιζωής από 50 έως 200 χρόνια, οι χλωροφθοράνθρακες που έχουν ήδη παραχθεί θα παραμείνουν στην ατμόσφαιρα για πολλές δεκαετίες ακόμα.
Οπως αποδείχθηκε, τα σενάρια περί άμεσης πλήρους ανάκαμψης που κυριάρχησαν πριν από μερικά χρόνια, εδράζονταν σε μιαν «ψευδαίσθηση» που δημιούργησαν οι κλιματικές αλλαγές.
Οι καιρικές συνθήκες πάνω από τη Βόρεια Ευρώπη που οφείλονταν στην αλλαγή του κυματισμού στον Βόρειο Ατλαντικό «έκρυψαν» την αλήθεια από τους επιστήμονες. Στην πραγματικότητα, οι κλιματικές αλλαγές μάλλον επιβράδυναν τη διαδικασία ανάκαμψης του στρώματος. Γι’ αυτό, σύμφωνα με τους επιστήμονες, το πρόβλημα θα παραμένει άλυτο, εάν δεν αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
«Η αλληλεπίδραση της αραίωσης του όζοντος και της κλιματικής αλλαγής είναι μείζον περιβαλλοντικό ζήτημα. Η αύξηση των συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου θα συμβάλει στην ψύξη του χαμηλού τμήματος της στρατόσφαιρας στους πόλους, οδηγώντας σε περαιτέρω καταστροφή του όζοντος», αναφέρει με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα η Διεθνής Επιτροπή Οζοντος.
Διεθνές συμπόσιο στην Αθήνα
Από την ερχόμενη Κυριακή, τα βλέμματα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας θα είναι στραμμένα στην Αθήνα. Η Ακαδημία Αθηνών, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, η Διεθνής Επιτροπή Οζοντος, η Ευρωπαϊκή Ενωση, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ συνδιοργανώνουν επιστημονικό συμπόσιο με θέμα «Η αραίωση του προστατευτικού στρώματος του όζοντος» (23-26 Σεπτεμβρίου). Στο συμπόσιο πρόκειται να συμμετάσχουν περισσότεροι από 200 επιφανείς επιστήμονες και ακαδημαϊκοί, μεταξύ των οποίων και οι βραβευμένοι με Νομπέλ καθηγητές κ.κ. Πολ Κρούτσεν, Μάριο Μολίνα και Σέργουντ Ρόουλαντ. Μεταξύ άλλων, θα συζητηθούν τα αποτελέσματα της εφαρμογής του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, αλλά και η σχέση των αλλαγών του όζοντος με τις αλλαγές στο κλίμα. Το συμπόσιο θα πραγματοποιηθεί στο Μέγαρο Μουσικής και τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κάρολου Παπούλια.