Πριν από μόλις δύο εβδομάδες, ο Αλισερ Ουσμάνοφ, ο δύστροπος εργασιομανής Ουζμπέκος -18ος στον κατάλογο των πλουσιότερων μελών της ρωσικής ολιγαρχίας και 142ος στην αντίστοιχη λίστα Forbes- διατηρούσε σχετικά χαμηλό προφίλ, με φήμη κυρίως στο εσωτερικό και όχι τόσο στο εξωτερικό. Μέσα σε λίγες μέρες, ωστόσο, δύο θεαματικές κινήσεις του τον έφεραν στο διεθνές προσκήνιο ως μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της σύγχρονης Ρωσίας: Η αγορά αξιοσημείωτου ποσοστού των μετοχών της Αρσεναλ στα τέλη του Αυγούστου και η «σωτηρία» την ύστατη στιγμή, προχθες το βράδυ, της εκπληκτικής συλλογής έργων τέχνης, επίπλων και ιστορικών αντικειμένων του Ρώσου μουσικού Μιεστισλάβ Ροστροπόβιτς, που επρόκειτο να δημοπρατηθούν από τον οίκο Sotheby’s.
Το ερώτημα κυριάρχησε αρχικά στα πρωτοσέλιδα των βρετανικών αθλητικών εντύπων, αλλά από την Τρίτη έγινε ακόμη πιο επιτακτικό: «Ποιος είναι ο Αλισερ Ουσμάνοφ;» Από πού προήλθε αυτός ο αποφασισμένος επενδυτής, ο οποίος πλήρωσε τουλάχιστον 25 εκατομμύρια στερλίνες για να ακυρώσει τη δημοπρασία της συλλογής Ροστροπόβιτς και να διαβεβαιώσει ότι θα στείλει τον θησαυρό πίσω στην πατρίδα;
Εθνικός θησαυρός
Ο Αλισερ Ουσμάνοφ, 53 ετών -με περιουσία που φθάνει τα 5,5 δισεκατομμύρια δολάρια και οικοδομήθηκε μέσω των δραστηριοτήτων του στη βιομηχανία χάλυβα και σε εταιρείες εξόρυξης-, εμφανίστηκε την παραμονή της δημοπρασίας στον Sotheby’s και καταθέτοντας ποσό που υπερέβη κατά 5 εκατομμύρια στερλίνες το υψηλότερο δυνατό κέρδος από τη συλλογή, σταμάτησε πάραυτα την πώλησή της. Ο βρετανικός οίκος αρχικά αρνήθηκε να δημοσιοποιήσει το όνομά του, αλλά τελικά επιβεβαίωσε τις σχετικές πληροφορίες του ρωσικού πρακτορείου Ιντερφάξ. Ηταν γεγονός. Ο Αλισερ Ουσμάνοφ είχε παρέμβει προς όφελος της ρωσικής πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως και στο παρελθόν είχε σώσει από τη χρεοκοπία το μπαλέτο Μπολσόι. Λίγη ώρα αργότερα, η ρωσική κυβέρνηση χαιρέτισε την κίνηση, επισημαίνοντας μεταξύ άλλων ότι «κάθε τι που σχετίζεται με το όνομα του Μιεστισλάβ Ροστροπόβιτς έχει ανεκτίμητη αξία».
Πράγματι επρόκειτο για εθνικό θησαυρό. Επί 30 έτη, ο Ρώσος βιολοντσελίστας, ο οποίος πέθανε τον Απρίλιο σε ηλικία 80 ετών, συγκέντρωνε μαζί με τη σύζυγό του, Γκαλίνα Βισνέφσκαγια, τα κομμάτια της εν λόγω συλλογής, που κοσμούσαν τα σπίτια τους στο Λονδίνο και το Παρίσι. Στους πίνακες ζωγραφικής περιλαμβάνεται «Το πρόσωπο της Ρωσίας» του Μπόρις Ντιμιτρίεβιτς Γκριγκόριεφ, το πλέον σημαντικό έργο τέχνης, όπως περιγράφεται, που κατέληξε εκτός Ρωσίας μετά την επανάσταση, αξίας έως και 2 εκατομμυρίων στερλινών. Το ζεύγος Ροστροπόβιτς διέθετε επίσης τον «Θησαυρό των Αγγέλων» του Νικολάι Κονσταντίνοβιτς Ρόεριχ, που είχε αγοράσει προ εννέα ετών από τον Sotheby’s για 288.000 στερλίνες, ενώ η αξία του σήμερα ανέρχεται στο 1,2 εκατομμύριο στερλίνες. Το μέγεθος του έργου είναι τέτοιο που χρειάστηκε να ανοίξουν τρύπα στον τοίχο ώστε να χωρέσει στο διαμέρισμα. Η συλλογή περιλαμβάνει και άλλους εκπληκτικούς ζωγραφικούς πίνακες, έπιπλα και πορσελάνες της Αικατερίνης της Μεγάλης.
Η ακύρωση της δημοπρασίας, φυσικά, ήταν αδύνατο να περάσει απαρατήρητη και ήταν δύσκολο επίσης να μη σχολιαστεί για τις πολιτικές της προεκτάσεις, καθώς, όπως σημειώνει ο Guardian, η αγορά της συλλογής από τον Αλισερ Ουσμάνοφ «έλαβε χώρα σε μια περίοδο που η ρωσική ολιγαρχία αγωνιά να επιδείξει τα πατριωτικά της αισθηματα εν όψει των κοινοβουλευτικών εκλογών του Δεκεμβρίου και της προεδρικής εκλογής του προσεχούς Μαρτίου». Δεν είναι τυχαίο ίσως ότι, χθες, μία ημέρα αφού εξασφάλισε τη συλλογή των Ροστροπόβιτς, ο κ. Ουσμάνοφ ανήγγειλε ότι το ποσοστό των μετοχών του στην Αρσεναλ αυξάνεται από το 15% στο 21%, εξέλιξη που τον καθιστά δεύτερο μεγαλύτερο μέτοχο στην ποδοσφαιρική ομαδα. Ενα άλλο ερώτημα που απασχόλησε τον βρετανικό Τύπο και σχολιάστηκε επίσης για την πολιτική του πτυχή είναι «γιατί ο Ρώσος δισεκατομμυριούχος εκδήλωσε αυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον για το ποδόσφαιρο», ενώ έως τώρα ήταν αδιάφορος.
Η εξήγηση, σύμφωνα με τους «Τάιμς του Λονδίνου», μπορεί να αναζητηθεί στην προοπτική προσέλκυσης του φίλαθλου κοινού, δεδομένου ότι ο κ. Ουσμάνοφ αγοράζει σωρηδόν έντυπα και κανάλια και αντιγράφει ενδεχομένως τη συνταγή Αμπράμοβιτς για την προστασία των περιουσιακών του στοιχείων από τη διερευνητική μανία του Κρεμλίνου. Οπως περιέγραψε κορυφαίος εκπρόσωπος του ρωσικού επιχειρηματικού κόσμου, «ο Ουσμάνοφ μπορεί να μοιάζει με Σοβιετικό απαράτσικ, αλλά είναι ένας από τους εξυπνότερους επιχειρηματίες που αναδείχθηκαν στη νέα Ρωσία».
Οι σχέσεις του με τον Πούτιν
Οι επικριτές του υποστηρίζουν ότι, όπως και ο μεγαλομέτοχος της Τσέλσι Ρομάν Αμπράμοβιτς, έχει απόλυτη ελευθερία κινήσεων ακριβώς επειδή φρόντισε, με τον τρόπο του, να αναπτύξει φιλική σχέση με τον πρόεδρο Πούτιν. Το 2004, ο Βλαντιμίρ Πούτιν απένειμε στον Ουσμάνοφ το Προεδρικό Μετάλλιο της Τιμής για την προσφορά του στις επιχειρήσεις και τη φιλανθρωπία, αλλά η πιο σοβαρή ένδειξη της σύμπλευσης των δύο ανδρών θεωρήθηκε η αγορά της οικονομικής εφημερίδας «Κομερσάντ», το 2006 – παρότι η επιχειρηματίας διέψευσε ότι κινήθηκε κατ’ εντολήν του Κρεμλίνου. «Ο Αλισερ Ουσμάνοφ αγόρασε την εφημερίδα-σύμβολο της φιλοδυτικής πολιτικής για 100 εκατομμύρια στερλίνες, στο πλαίσιο της μεγαλύτερης επιχειρηματικής συμφωνίας για ρωσική εταιρεία ΜΜΕ», έγραψε ο βρετανικός Τύπος. Την ιδιοκτησία της εφημερίδας είχε έως τότε ο διαβόητος Μπόρις Μπερεζόφσκι, ο βαρόνος των ρωσικών ΜΜΕ που έχασε τα σκήπτρα και ζει εξόριστος στο Λονδίνο ως ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές του σίριαλ των τεταμένων σχέσεων Μόσχας – Λονδίνου.