Στις 4 Οκτωβρίου 1957 ο Σπούτνικ 1, μια αλουμινένια σφαίρα μεγέθους μπάλας ποδοσφαίρου, εκτοξευόταν από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζαχστάν. Οι Σοβιετικοί, βάζοντας σε τροχιά γύρω από τη Γη τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο, άνοιγαν ένα νέο κεφάλαιο ανηλεούς ανταγωνισμού μεταξύ των υπερδυνάμεων της εποχής, αυτή τη φορά έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα. Συνάμα έγραφαν και τις πρώτες γραμμές του διαστημικού έπους. Εκείνη την ημέρα ξεκινούσε για την ανθρωπότητα η εποχή του Διαστήματος. Σε λίγες ημέρες θα γιορτασθούν τα πενήντα χρόνια από αυτή την ημέρα, με εκδηλώσεις σε τουλάχιστον πενήντα χώρες σε όλο τον πλανήτη.
Το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα σημαδεύτηκε από την τεράστια πρόοδο της διαστημικής τεχνολογίας περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο τομέα. Οι επιστήμονες κατόρθωσαν να στείλουν δορυφόρους σε όλο το ηλιακό μας σύστημα και έξω από αυτό, να μελετήσουν τους μετεωρίτες και τους κομήτες, να χαρτογραφήσουν τους κοντινούς πλανήτες και να καταλάβουν μερικούς από τους βασικούς μηχανισμούς συμπεριφοράς της ύλης έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα. Οι τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι έδωσαν στην ανθρωπότητα εφαρμογές που αλλάζουν κάθε μέρα τη ζωή στη γη, όπως τους τηλεπικοινωνιακούς, μετεωρολογικούς και τηλεσκοπικούς δορυφόρους αλλά και μια νέα οπτική του πλανήτη μας, του χώρου που τον περιβάλλει και της ζωής πάνω σε αυτόν.
Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν έγινε για επιστημονικούς λόγους. Στόχος των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, των υπερδυνάμεων της εποχής, δεν ήταν άλλος από την ανάπτυξη όπλων για τη διεξαγωγή διηπειρωτικού πολέμου και το διεθνές γόητρο που αντλούσαν από την επιστημονική πρωτοπορία σε συνθήκες ψυχρού πολέμου. Δέκα χρόνια μετά την εκτόξευση του Σπούτνικ, στις 10 Οκτωβρίου 1967, η πρώτη διεθνής συνθήκη (που καθόριζε τις αρχές που πρέπει να διέπουν τα έθνη τα οποία δραστηριοποιούνται στο Διάστημα για την εξερεύνησή του) υπογραφόταν στην έδρα του ΟΗΕ. Και το 1999, ο ΟΗΕ όρισε την εβδομάδα 4-10 Οκτωβρίου, ως παγκόσμια εβδομάδα εορτασμού της κατάκτησης του Διαστήματος.
Τα επόμενα πενήντα χρόνια
«Οι στόχοι της ανθρώπινης εξερεύνησης τώρα δεν μπορεί να είναι άλλοι από την ανάπτυξη μιας βάσης στη Σελήνη και η αποστολή ανθρώπων στον Αρη, κάτι που βλέπω μετά τα τέλη της δεκαετίας του 2020», γράφει ο διευθυντής της NASA Michael Griffiσε κείμενο που δημοσίευσε τον περασμένο Μάρτιο για τα πενήντα χρόνια της διαστημικής εξερεύνησης.
Σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, τα επόμενα πενήντα χρόνια, η NASA θα εξακολουθεί να παίζει πρωτεύοντα ρόλο στη διαστημική εξερεύνηση, αφού διαθέτει περισσότερα χρήματα από οποιαδήποτε άλλη διαστημική υπηρεσία και αυτό δεν αναμένεται να αλλάξει. Ομως τόσο οι υπόλοιπες χώρες που δραστηριοποιούνται στο Διάστημα, όσο και οι ιδιωτικές εταιρείες που στο μεταξύ θα αναπτυχθούν παρέχοντας τουριστικές πτήσεις θα κάνουν εντονότερη την παρουσία τους. «Στο φεγγάρι θα μάθουμε με ασφάλεια όλα όσα θα χρειαστούμε ώστε σε πενήντα χρόνια από σήμερα να πάμε στον Αρη. Και μπορεί να γιορτάσουμε τα 100 χρόνια του Σπούτνικ μαζί με τα είκοσι χρόνια από τον πρώτο εποικισμό της Σελήνης», γράφει ο Griffin. Την επιλογή της Σελήνης έχουν κάνει και οι νέοι διεθνείς διαστημικοί παίκτες, Κίνα και Ινδία.
Για τους Ευρωπαίους τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Σε συνέδριο που πραγματοποίησε πριν από μερικούς μήνες στην Αθήνα η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία, οι επιστήμονες της Γηραιάς Ηπείρου αποφάσισαν να ρίξουν το βάρος τους κατευθείαν στην εξερεύνηση του Αρη μέσω διεθνών συνεργασιών. Η επιλογή αυτή ενέχει μεγαλύτερο ρίσκο, αφού χρειάζεται να αναπτυχθούν -για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος- τεχνολογίες που δεν υπάρχουν σήμερα. Το ίδιο δεν έγινε όμως και κατά τη «χρυσή» δεκαετία του ’60; «Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί το 1957 ότι πρώτοι οι Σοβιετικοί και όχι οι ΗΠΑ θα εκτόξευαν τον πρώτο δορυφόρο στο Διάστημα, θα έστελναν το πρώτο ρομποτικό όχημα στη Σελήνη και τον πρώτο άνθρωπο;» γράφει ο Michael Griffin. «Και ποιος θα μπορούσε να προβλέψει ότι μόλις οχτώ χρόνια από τη διακήρυξή τους οι ΗΠΑ θα έστελναν τον πρώτο άνθρωπο στο φεγγάρι; Οι περισσότεροι επιστήμονες της εποχής πίστευαν ότι αυτά ήταν στόχοι που θα επιτυγχάνονταν κατά το τέλος του 20ού αιώνα. Ούτε καν ο Ισαάκ Ασίμοφ ή ο Αρθουρ Κλαρκ δεν μπορούσαν να το φανταστούν».
Ελπίδα όλων είναι η νέα κούρσα ανταγωνισμού που ξεκινάει στις μέρες μας και θα διεξαχθεί από πολλές περισσότερες χώρες, να αφορά περισσότερο τα έθνη και την επιστήμη και λιγότερο τους στρατούς τους.
Οι εκδηλώσεις στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα εκδηλώσεις για τα πενήντα χρόνια της διαστημικής εξερεύνησης θα πραγματοποιηθούν στο Ευγενίδειο Πλανητάριο και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στο Ευγενίδειο στις 4 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί προβολή της ταινίας «Από τη γη στη σελήνη», παραγωγής του Ευγενιδείου. Την ταινία θα προλογίσει ο Charlie Duke αστροναύτης της αποστολής Apollo 16. Την επόμενη ημέρα στο πλαίσιο του MegaroPlus, στη σκηνή του Μεγάρου θα βρεθούν οι Charlie Duke, ο διάσημος Αυστραλός αστροφωτογράφος David Malin, ο Θανάσης Οικονόμου, μηχανικός της αποστολής Pathfinder της NASA στον Αρη, ο Αντώνης Κονταράτος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και ο JohStoke αστρονόμος της επιστημονικής ομάδας του τηλεσκοπίου Hubble. Ταυτόχρονα το υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με το Ευγενίδειο Ιδρυμα και τα ελληνικά ταχυδρομεία θα πραγματοποιήσουν πανελλήνιο μαθητικό διαγωνισμό με θέμα το Διάστημα.