Οταν κάποιος πάσχει από καρκίνο ακολουθεί μια σταθερή αγωγή. Χημειοθεραπεία και ακτινοβολίες. Και οι δύο μέθοδοι θυμίζουν «όπλα μαζικής καταστροφής» αφού μαζί με τα παθογόνα κύτταρα του οργανισμού σκοτώνονται και τα υγιή. Στις μέρες μας, όμως έχει αρχίσει να συμβαίνει μια επανάσταση. Νέα «έξυπνα» φάρμακα στοχεύουν σε συγκεκριμένες λειτουργίες του καρκίνου με θεαματικά μερικές φορές αποτελέσματα. Αλλα στοχεύουν στα ένζυμα εκείνα που ευθύνονται για τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, άλλα αναστέλλουν τις μεταλλάξεις τους, κάποια φάρμακα οδηγούν σε αυτοκτονία τα καρκινικά κύτταρα κοκ. Είναι βέβαιο πως σε λίγα χρόνια θα μιλάμε για το πέρασμα από την Ιατρική Ιπποκράτη στο μοντέρνο ιατρικό κοσμοείδωλο της επιστήμης που συντίθεται από τη Μοριακή Βιολογία, τη Βιοχημεία, τη Γενετική και όλα τα γνωστικά πεδία που αποκαλύπτουν αιτίες και δίνουν επιστημονική βάση στην πρακτική τέχνη της ίασης.
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών
«Η Μοριακή ή αλλιώς Γονιδιωματική Ιατρική, οραματίζεται τον εξορθολογισμό της κλινικής πράξης. Εως σήμερα η θεραπεία του ασθενούς είναι πιο σημαντική ακόμη και από την ακριβή διάγνωση. Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους, η άσκηση της Ιατρικής παραμένει κατά μεγάλο μέρος εμπειρική διαδικασία», λέει ο Θανάσης Παπαβασιλείου, καθηγητής, διευθυντής του Εργαστηρίου Βιολογικής Χημείας, της Ιατρικής σχολής Αθηνών. «Η νέα γνώση αναμένεται να αποτυπώσει μια «ολιστική» εικόνα της παθοφυσιολογίας των νοσημάτων, που θα ταλαντεύεται αβίαστα από το μοριακό επίπεδο έως την ορατή εκδήλωση της νόσου. Σε αυτή τη νέα τροχοδρόμηση αναδεικνύεται μια πληθώρα στόχων, που επιτρέπουν για πρώτη φορά παρεμβάσεις εκεί που βρίσκεται η αιτία της νόσου με πρωτόγνωρη ακρίβεια στόχευσης».
Για τη Μοριακή Ιατρική οι ασθένειες (λοιμώξεις για παράδειγμα) έχουν για πρώτη φορά γνωστή αιτία. Πρόκειται για διαταραχές των βιομορίων στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ γονιδιώματος και περιβάλλοντος. Ο δε καρκίνος θεωρείται σύμπλεγμα διαταραχών σε πολλαπλά επίπεδα μεταβίβασης βιολογικών πληροφοριών. Η υγεία ορίζεται πλέον ως αρμονία μεταξύ του γονιδιώματος και του περιβάλλοντος.
Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος αποκάλυψε ότι δύο οποιαδήποτε άτομα διαφέρουν σε επίπεδο γονιδιώματος κατά 0.1%, ήτοι 3 εκατ. ζευγάρια βάσεων DNA περίπου. «Αυτή η ποικιλότητα αποτελεί τη γονιδιωματική βάση της ιδιοσυγκρασίας η οποία μπορεί να προδιαθέτει στην εμφάνιση συγκεκριμένων ασθενειών σε κάποιους και να προστατεύει άλλους», λέει ο Θανάσης Παπαβασιλείου. «Ο γρίφος, τώρα είναι η ταυτοποίηση των γονιδίων και πολυμορφισμών που προδιαθέτουν ή προστατεύουν από την εκδήλωση ασθενειών. Η υπόσχεση είναι ότι στο μέλλον θα εφαρμόζονται ως ρουτίνα γενετικά τεστ με στόχο την ανίχνευση των προδιαθεσικών γενετικών παραγόντων, ώστε να διαπιστώνεται εγκαίρως εάν κάποιος είναι ευάλωτος σε νοσήματα». Οι επιστήμονες έχουν εδώ και μερικά χρόνια αρχίσει να δημιουργούν «χάρτες» των κυριότερων γενετικών αποκλίσεων γι’ αυτό το σκοπό. Θεραπείες με έξυπνα φάρμακα και DNA chips (διαγνωστικά τεστ που αποδίδουν την συγκεκριμένη εικόνα κάθε ασθενούς) εφαρμόζονται ήδη στη χώρα μας με κάποια «έξυπνα» φάρμακα σε ευρεία χρήση. Οι εξατομικευμένες θεραπείες ακόμα δεν έχουν προχωρήσει αρκετά όμως είναι βέβαιο πως τα επόμενα χρόνια θα εφαρμοστούν ευρύτατα. Τα Πανεπιστήμια μπαίνουν σιγά σιγά στο νέο αυτό πεδίο, προσφέροντας μεταπτυχιακά κυρίως μαθήματα (Κρήτη, Αθήνα) ενώ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών δίνονται μαθήματα και σε προπτυχιακό επίπεδο. «Η Μοριακή Ιατρική βαδίζει σε μια επανάσταση. Δεν το εισπράττει ακόμα ο κλινικός γιατρός ίσως, όμως οι γνώσεις μας για την πρόληψη και θεραπεία θα αλλάξουν ριζικά. Για το Πανεπιστήμιο Αθηνών είναι στρατηγική επιλογή η διδασκαλία της», λέει ο Χριστόδουλος Στεφανάδης πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής Αθηνών.
Τα «έξυπνα» φάρμακα δεν είναι μακριά…
Οι μοντέρνες θεραπείες «στοχεύουν» μόνο το πάσχον κύτταρο χωρίς να προσβάλλουν τους υγιείς ιστούς. Μερικά παραδείγματα:
– Η χρόνια μυελογενής λευχαιμία αντιμετωπίζεται με ουσίες οι οποίες αναστέλλουν τη δράση των ενζύμων που ευθύνονται για τον πολλαπλασιασμό του καρκίνου.
– Νέα κυτταρικά φάρμακα εμφανίζουν υποχώρηση των όγκων σε ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα σε ποσοστό 10%-18%.
Εξυπνες θεραπείες που δοκιμάζονται, αναπτύσσονται ή σχεδιάζονται θα:
– παρεμποδίζουν την ανάπτυξη αγγείων που τροφοδοτούν με θρεπτικά συστατικά τους όγκους
– οδηγούν σε «αυτοκτονία» τα καρκινικά κύτταρα
– αναστέλλουν τη δημιουργία γενετικών μεταλλάξεων του καρκίνου
– θα μολύνουν και θα σκοτώνουν επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα, αφήνοντας ανέπαφα τα υγιή.