Μετά το ιρλανδικό «όχι» η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβώνας είναι πια «νεκρή», με την έννοια ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί ως έχει, χωρίς έστω και επιφανειακές «βελτιώσεις» σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Η εξέλιξη περιέχει πολλά παράδοξα, σίγουρα όμως έτσι αποφασίστηκε αρχικά η διαδικασία και επομένως τα περί μικρών και μεγάλων χωρών, τα περί δημοκρατίας κ.λπ. δεν μπορεί κανείς να τα επικαλείται εκ των υστέρων! Κακώς βέβαια επιλέχθηκε αυτή η διαδικασία (επιμέρους επικυρώσεις ενός συλλογικού και συνολικού σχεδίου ενοποίησης, καλού ή κακού…), αλλά αυτή η επιλογή ταίριαζε με το επίπεδο ανάπτυξης της ενοποίησης, αλλά με την πρόσληψη των πραγματικών προβλημάτων και προκλήσεων που αντιμετωπίζει σήμερα η Ε.Ε. συνολικά.
Μέσα στο λαβύρινθο των διαπραγματεύσεων και των επιμέρους συγκλίσεων ή συμμαχιών εντός ή και εκτός της Ε.Ε., κάπου φαίνεται να χάνεται η κατευθυντήρια γραμμή που, έμμεσα ή άμεσα, χρωμάτιζε τα έως τώρα βήματα της ενοποίησης. Η ενοποίηση των αγορών οδηγούσε στην κοινή εξωτερική εμπορική και τελωνειακή πολιτική. Κι αυτό σήμαινε την ανάγκη για ένα κοινό και ενιαίο νόμισμα, το ευρώ. Η διαχείρισή του σαφώς και πρέπει να είναι κοινή, αλλά με πολιτική νομιμοποίηση, και επομένως επείγει να προχωρήσει η πολιτική ενοποίηση της Ε.Ε. που να δίνει τη σχετική βάση σε πολιτικά όργανα με αυτήν την αρμοδιότητα. Η διεθνής παρουσία του ευρώ δεν μπορεί να ευδοκιμήσει μακροχρόνια χωρίς πολιτική συνοδεία. Αλλά για κάτι τέτοιο απαιτείται διεθνής παρουσία, νομιμοποιημένη και έγκυρη, της Ε.Ε. ως συνόλου, καθώς και δημοκρατικής και αποτελεσματικής λήψης, εκτέλεσης και ελέγχου των αποφάσεών της. Το βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, Ευρωσύνταγμα αρχικά και Μεταρρυθμιστική Συνθήκη μετέπειτα, δεν έπεισε και δεν μπόρεσε να γίνει. Αυτά είναι γεγονότα, άσχετα από την προσωπική εκτίμηση του καθενός ως προς το μίγμα νεοφιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας που περιλαμβάνουν.
Το ζητούμενο είναι αν όντως, στις σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, η παρουσία μιας πολιτικά ενοποιημένης Ευρώπης είναι αναγκαία για να εξισορροπηθούν οι συσχετισμοί που θα οδηγούν σε μια πολιτική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης, ενώ παράλληλα θα ενισχύεται το κοινωνικό κράτος και η οικολογική ανασυγκρότηση, και αν προς τούτο τα βήματα πολιτικής ενοποίησης πρέπει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να συνεχιστούν. Με το ιρλανδικό «όχι» άνοιξαν όλες οι εκδοχές, ακόμα και η άρνηση αυτών των δυνατοτήτων.
Αυτή η εκδοχή είναι προφανώς και η πιο απαισιόδοξη. Στην ουσία παραμένουμε στη Συνθήκη της Νίκαιας που έχει ήδη κριθεί ως «αβίωτη». Αλλες λύσεις, όπως η εκμαίευση και νέου δημοψηφίσματος στην Ιρλανδία, κινδυνεύουν να γελοιοποιήσουν το εγχείρημα, αλλά ποιος ξέρει; Περιθωριοποίηση τής, εντός του σκληρού πυρήνα της Ε.Ε., Ιρλανδίας σε ένα εξωτερικό κύκλο ενοποίησης μάλλον φαντάζει αδύνατος. Η μόνη τυπικά «ορθόδοξη» λύση της κατάρτισης μιας νέας Συνθήκης, με νέα συντακτική μέθοδο, ασφαλώς είναι χρονοβόρα (και είναι αμφίβολο αν ο χρόνος δίδεται…), και χωρίς εγγυημένα αποτελέσματα αφού θα πρέπει να συζητηθούν εκ νέου όλοι οι συμβιβασμοί. Μένει η χρήση κάποιων δυνατοτήτων για ενισχυμένες συνεργασίες, Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων ή ακόμη καλύτερα των ομόκεντρων κύκλων, που απαιτεί όμως ιστορικές πρωτοβουλίες, ρίσκο και αποφασιστικότητα. Είδη εν ανεπαρκεία στις σημερινές ηγεσίες της Ε.Ε.
* Ο κ. Μ. Παπαγιαννάκης είναι βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ.