«Η μουσική που εκπέμπει η Ευρώπη δεν μοιάζει πια με τον Υμνο στη Χαρά του Μπετόβεν, αλλά με τα θλιμμένα φάντος που φτάνουν στ’ αυτιά του περαστικού από τις γρίλιες κάποιου παράθυρου στα στενά σοκάκια του Μπάριο Αλτο, στη Λισσαβώνα». Αυτά έγραφε προ ημερών ο συγγραφέας Χοσέ Ιγκνάσιο Τορεμπλάνκα στην ισπανική El Pais, με αφορμή την προαναγγελθείσα επανεκλογή του Πορτογάλου πρώην πρωθυπουργού Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο ως προέδρου της Κομισιόν.
«Παιδί για όλες τις δουλειές» κατά τη γερμανική ραδιοφωνία «Ντόιτσε Βέλε» και «πολιτικός χαμαιλέων» κατά την εφημερίδα «Ελ Παΐς», ο νεοφιλελεύθερος και ατλαντιστής Μπαρόζο -οικοδεσπότης των Μπους, Μπλερ και Αθνάρ στο διαβόητο πολεμικό συμβούλιο των Αζορών, παραμονές της επίθεσης στο Ιράκ- ενσαρκώνει τη διάψευση του «ευρωπαϊκού ονείρου». Από εδώ και η αναφορά του αρθρογράφου στα παραδοσιακά τραγούδια φάντος, που αναδύουν συχνά μελαγχολία για κάποια απώλεια και πόνο για κάποια προδοσία.
Παρακμή
Η εβδομάδα που πέρασε επέτεινε τη διάχυτη αίσθηση της ευρωπαϊκής παρακμής με τα δύο μεγάλα γεγονότα που κυριάρχησαν στη διεθνή επικαιρότητα: Την επίσκεψη Ομπάμα στη Μόσχα και τη σύνοδο κορυφής του G8 στη Λ’ Ακουιλα της Ιταλίας. Η Ευρώπη εμφανίστηκε περιθωριοποιημένη στο μεν γεωστρατηγικό πεδίο από το παλιό G2 του Ψυχρού Πολέμου, ΗΠΑ – Ρωσίας, στο δε οικονομικό από το εκκολαπτόμενο G2 του μέλλοντος, ΗΠΑ – Κίνας.
Πραγματικά, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες- μέλη του G8, ακόμη και η κραταιά Γερμανία, υπολείπονται ήδη της Κίνας ως προς το ΑΕΠ και, πολύ περισσότερο, τη βιομηχανική παραγωγή. Ακόμη και ο όρος «ομάδα των οκτώ ισχυρών βιομηχανικών κρατών» ακούγεται πλέον ως οξύμωρο, καθώς οι νέοι γίγαντες του Νότου (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Νότια Αφρική) έχουν πολύ μεγαλύτερο βιομηχανικό βάρος από αρκετά μέλη του G8. Τρεις από τις πέντε μεγαλύτερες βιομηχανικές αυτοκρατορίες του κόσμου είναι κινεζικές. Η πρόταση της Κίνας για ένα νέο, παγκόσμιο, αποθεματικό νόμισμα που θα αμφισβητήσει την απόλυτη κυριαρχία του δολαρίου, έχοντας κερδίσει την υποστήριξη της Ρωσίας, της Ινδίας και της Βραζιλίας, βρέθηκε στο κέντρο των διαβουλεύσεων της Λ’ Αʽκουιλα.
Τα ίδια και χειρότερα στη Μόσχα. Οι συνομιλίες του Αμερικανού προέδρου με το ηγετικό δίδυμο Μεντβέντεφ – Πούτιν ξύπνησαν τις μνήμες από τις ιστορικές συναντήσεις Κένεντι – Χρουστσόφ, Νίξον – Μπρέζνιεφ και Ρέιγκαν – Γκορμπατσόφ. Είναι αλήθεια ότι η σημερινή Ρωσία, της οποίας το ΑΕΠ είναι συγκρίσιμο με εκείνο της Καλιφόρνιας και η δημογραφική αιμορραγία ακατάσχετη, δεν αποτελεί υπερδύναμη, παρά μόνο στα (διόλου ευκαταφρόνητα, βέβαια) πεδία των πυρηνικών όπλων και της ενέργειας. Οπως είναι αλήθεια ότι τα αποτελέσματα των ρωσοαμερικανικών συνομιλιών (διακήρυξη προθέσεων για κάποια μείωση των πυρηνικών οπλοστασίων και παροχή κάποιων ρωσικών διευκολύνσεων στον πόλεμο των ΗΠΑ εναντίον των Ταλιμπάν) ήταν μάλλον πενιχρά. Γεγονός παραμένει ότι Αμερικανοί και Ρώσοι συζήτησαν σοβαρότατα διεθνή ζητήματα, που αφορούν άμεσα το μέλλον της Ευρώπης, ερήμην της Ευρώπης, η οποία για άλλη μια φορά εμφανίζεται περισσότερο ως αντικείμενο και λιγότερο ως υποκείμενο της παγκόσμιας ιστορίας.
Αντιπυραυλική ασπίδα
Ενα από αυτά τα προβλήματα ήταν η σχεδιαζόμενη αντιπυραυλική ασπίδα των Αμερικανών σε Τσεχία και Πολωνία. Είναι γνωστό ότι το εν λόγω σχέδιο έχει εξοργίσει το Κρεμλίνο, το οποίο δικαιολογημένα φοβάται ότι στόχος της Ουάσιγκτον δεν είναι τα μελλοντικά όπλα του Ιράν, αλλά το σημερινό οπλοστάσιο της Ρωσίας. Και μόνο το γεγονός ότι Αμερική και Ρωσία διαπραγματεύονται ένα τόσο σοβαρό ζήτημα ασφαλείας ερήμην της Ευρωπαϊκής Ενωσης (αν και πρόκειται για την εγκατάσταση ή όχι πυραύλων και ραντάρ σε δύο χώρες-μέλη της) μαρτυρεί την πολιτική της απαξίωση.
Αλλά το ζήτημα είναι ακόμη σοβαρότερο. Το πρόβλημα με την αντιπυραυλική ασπίδα δεν είναι κυρίως τεχνικής, στρατιωτικής φύσης – ότι, δηλαδή, οι Αμερικανοί επιδιώκουν το απόλυτο πυρηνικό πλεονέκτημα, αποκτώντας τη δυνατότητα να εξουδετερώνουν τους ρωσικούς πυραύλους πολύ μακριά από τον στόχο τους. Αυτόν τον κίνδυνο η ρωσική πολεμική τεχνολογία θα μπορούσε να τον εξαλείψει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Το πρόβλημα είναι κυρίως πολιτικό: αφορά τη δυνατότητα της Αμερικής να χρησιμοποιεί κατά βούληση τον εθνικό χώρο της Πολωνίας και κατ’ επέκταση το πολιτικό μέλλον αυτής της μεγάλης χώρας. Αν δηλαδή εξακολουθήσει να αποτελεί φέουδο των ΗΠΑ στην καρδιά της Ευρώπης ή αν καταφέρει η Ρωσία να επιβάλει τη «φινλανδοποίηση» της Πολωνίας – μια προοπτική για την οποία, ενδεχομένως, και η Γερμανία δεν θα είχε αντιρρήσεις. Αντιλαμβάνεται κανείς πόσο σημαντική είναι η απουσία της Ευρώπης από ένα τέτοιο «μπρα ντε φερ».
Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο Ομπάμα άφησε να εννοηθεί στον Πούτιν ότι θα ήταν πρόθυμος να εγκαταλείψει την αντιπυραυλική ασπίδα αν η Ρωσία συναινούσε σε δρακόντειες κυρώσεις εναντίον της Τεχεράνης. Ωστόσο, ο Πούτιν αρνήθηκε να κάψει ένα τόσο βαρύ χαρτί, όπως το Ιράν, έναντι τόσο μικρού ανταλλάγματος, όπως η αντιπυραυλική άμυνα. Πολύ περισσότερο, που αν το Ιράν νιώσει προδωμένο από τη Ρωσία, θα στραφεί αναγκαστικά στην αγκαλιά της Κίνας, μια χώρα που, πέρα από τακτικές συγκλίσεις, εμπνέει ανομολόγητο φόβο στο Κρεμλίνο, λόγω της τρομερής δημογραφικής ανισορροπίας των δύο γειτόνων. Πάντως, η Ευρώπη εμφανίζεται και στο ιρανικό μέτωπο στην καλύτερη περίπτωση απούσα και στη χειρότερη βασιλικότερη του βασιλέως: Βρετανία και Γαλλία εμφανίστηκαν πολύ επιθετικότερες της Αμερικής έναντι του ιρανικού καθεστώτος στη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης, με αποτέλεσμα ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, αγιατολάχ Χαμενεΐ, να αφήσει σαφέστατα να εννοηθεί, διά του ισχυρού συμβούλου του Αλί Ακμπάρ Βελαγιατί, ότι η Ουάσιγκτον θα έχει προβάδισμα έναντι της Ευρώπης σε οποιαδήποτε μελλοντική εξομάλυνση.
Τέλος, ο Βλαντιμίρ Πούτιν ξεκαθάρισε στον Ομπάμα ότι τυχόν διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς Γεωργία και Ουκρανία θα ήταν, στα μάτια του Κρεμλίνου, υπέρβαση της «κόκκινης γραμμής». Ο Αμερικανός πρόεδρος θα πρέπει να έφυγε με την εντύπωση ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, η Μόσχα θα αντιδράσει δυναμικά – πιθανότατα ενθαρρύνοντας την απόσχιση της ρωσόφωνης Κριμαίας και της ανατολικής Ουκρανίας, κατά το πρότυπο του περυσινού πολέμου στη Γεωργία. Αλλη μια φορά, οι Ευρωπαίοι απάντησαν με την εκκωφαντική σιωπή τους σε ένα ζήτημα που θα καθορίσει το μέλλον του ΝΑΤΟ, της Ανατολικής Ευρώπης και των ευρωρωσικών σχέσεων.
