Την περασμένη εβδομάδα κι ενώ ο πρόεδρος Ομπάμα παρακολουθούσε τις εξελίξεις στην Αίγυπτο και τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο, λέγεται ότι ανέτρεξε στην παιδική του εμπειρία στην Ινδονησία – όταν η χώρα βρισκόταν υπό τη διακυβέρνηση ενός διεφθαρμένου, αυταρχικού ηγέτη, που αργότερα ανατράπηκε από ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα.
Ο Ομπάμα παρακολουθεί το αιγυπτιακό δράμα μέσα από ένα ασυνήθιστο πρίσμα. Εχει βιώσει τη δικτατορία από πρώτο χέρι, έναν κόσμο, όπου «ο ισχυρός παίρνει τη γη του ανίσχυρου», όπως αναφέρει ότι έλεγε ο Ινδονήσιος πατριός του, στην αυτοβιογραφία του. Ο πρόεδρος μεγάλωσε διαβάζοντας Φραντς Φανόν και άλλους θεωρητικούς της ριζοσπαστικής αλλαγής. Ορισμένες φορές χαρακτηρίζεται «μετα-φυλετικός», αλλά βοηθά περισσότερο αν τον σκεφθεί κανείς ως «μετα-αποικιακό» άνθρωπο.
Οι πολιτικές αποφάσεις του Ομπάμα τις τελευταίες εβδομάδες καθοδηγούνται από μια αίσθηση ότι οι ρωγμές στην αιγυπτιακή και αραβική κοινωνία σχηματίζονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα και ότι, όπως το έθεσε ένα πρόσωπο εξοικειωμένο με τη σκέψη του, «δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί να ξαναμπεί στο κουτί».
Αν και ο Ομπάμα θεωρεί ότι είναι σημαντικό να προστατέψει τα αμερικανικά συμφέροντα εν μέσω των ταραχών, πιστεύει ότι ως δημοκρατία, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να ανταποκριθούν περιορισμένα, όπως θα έκανε, ας υποθέσουμε, η Κίνα. Την τελευταία εβδομάδα λέγεται ότι τελείωσε πολλές συναντήσεις του με την παραίνεση να υπάρξει μια ευρεία αντιμετώπιση της διαδικασίας της αλλαγής, που βρίσκεται σε εξέλιξη και μια ευθυγράμμιση της αμερικανικής πολιτικής με αυτά τα μεγάλα ζητήματα.
Οι προσωπικές του εμπειρίες ζωής λένε στον Ομπάμα ότι η αλλαγή στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι άτεγκτη και ότι η μεταρρύθμιση μπορεί συχνά να επιτύχει. Δεν έχουν όλα τα λαϊκά κινήματα την καταστροφική εξέλιξη, που είχε η ιρανική επανάσταση του 1979, πιστεύει ο Ομπάμα. Υπάρχουν θετικά πρότυπα, ανάμεσά τους η «λαϊκή ισχύς» που αντικατέστησε τον Φερντινάντο Μάρκος στις Φιλιππίνες, το 1986, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 και η ανατροπή το 1998 του δικτάτορα προέδρου Σουχάρτο της Ινδονησίας, τον οποίο θυμάται ο Ομπάμα από τα παιδικά του χρόνια.
Αυτό που διαμορφώνει τη σκέψη του Ομπάμα δεν είναι τόσο ιδεολογικό, όσο προσωπικό: όταν απευθύνεται σε ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το εξωτερικό, συχνά θυμάται πως ήταν να ζεις σε μια αυταρχική χώρα – όπου ακόμη και σε φαινομενικά ήρεμες εποχές, υπήρχε ένας διαρκής φόβος και ένταση. Ο Ινδονήσιος πατριός του, Λόλο, είχε παραδεχθεί κάποτε ότι είχε δει να σκοτώνουν έναν άνθρωπο, «επειδή ήταν αδύναμος».
Το μάθημα που πήρε ο Ομπάμα από τη δημοκρατική εξέγερση της Ινδονησίας είναι ότι όταν μια αυταρχική κυβέρνηση χαλαρώσει τα λουριά, δεν είναι εύκολο να τα ξαναμαζέψει: συντελείται μια κάθαρση, που με τον χρόνο μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη διακυβέρνηση και οικονομική ανάπτυξη.
Αν ο Ομπάμα δεν έχει διατυπώσει ακόμη δημοσίως αυτά τα ζητήματα οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα, αλλά και λόγω του συγκρατημένου χαρακτήρα του. Δεν του αρέσει να είναι μόνο λόγια. Οι επικριτές του διατείνονται ότι καθυστέρησε να υποστηρίξει το αιγυπτιακό κίνημα διαμαρτυρίας. Αλλά φαίνεται γενικώς να πιστεύει ότι η αλλαγή είναι ζήτημα των Αιγυπτίων, όχι των Αμερικανών κι ότι μια ευθεία αμερικανική παρέμβαση θα ήταν αντιπαραγωγική.
Για μια διαπίστωση των στρατηγικών ιδεών που καθοδηγούν τώρα τον Ομπάμα, είναι χρήσιμο να ξαναδιαβάσει κανείς την ομιλία του στο Κάιρο, στις 4 Ιουνίου 2009. Η βάση εκείνης της ομιλίας ήταν ότι είχε διαρραγεί η σχέση της Αμερικής με τον ισλαμικό κόσμο.
«Ηρθα εδώ στο Κάιρο για να επιδιώξω μια νέα αρχή στις σχέσεις ΗΠΑ και μουσουλμάνων ανά τον κόσμο, που θα βασίζεται στο αμοιβαίο συμφέρον και τον αμοιβαίο σεβασμό», είπε ο Ομπάμα. Αυτή εξακολουθεί να είναι η βασική του γραμμή, αλλά πρέπει να πούμε ότι η ομιλία του στο Κάιρο δημιούργησε προσδοκίες, στον αραβικό κόσμο, στις οποίες δεν ανταποκρίθηκε. Πράγματι, αυτό μπορεί να είναι ένας μετριοπαθής παράγοντας «στην επανάσταση των αυξημένων προσδοκιών», που παρακολουθούμε στους δρόμους της Τύνιδας, του Καΐρου, της Σανάα και του Αμμάν.
Η προσωπική ιστορία του Ομπάμα τού προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να συνδεθεί με τη νέα γενιά, που κάνει αυτήν την εύθραυστη επανάσταση. Παράλληλα, ωστόσο, καθιστά τον Ομπάμα εξαιρετικά ευάλωτο στην κατηγορία ότι θέτει την αμερικανική ασφάλεια σε δεύτερο πλάνο, σε σχέση με τις ελπίδες του για μια εφήμερη διαδικασία αλλαγής, που θα μπορούσε να αποδειχθεί καταστροφική για τα αμερικανικά συμφέροντα. Οι σκηνές αυτή την εβδομάδα των νεαρών διαδηλωτών στα οδοφράγματα της πλατείας Ταχρίρ θύμιζαν «Αθλίους» ή «Δρ Ζιβάγκο». Αλλά ξέρουμε ότι αυτές οι ιστορίες είχαν άσχημο τέλος για τους καλούς.
Η πρόκληση για τον Ομπάμα είναι να χρησιμοποιήσει την προσωπική του εμπειρία -και την ασυνήθιστα καλή επικοινωνία του με τον κόσμο- για να αγκαλιάσει αυτή τη διαδικασία αλλαγής. Μπορεί να ταυτιστεί με τους εξεγερμένους ιδεαλιστές νέους στους δρόμους, αλλά πρέπει συγχρόνως να διαβεβαιώσει τον κόσμο ότι η αμερικανική ισχύς παραμένει σταθερή δύναμη σε περίοδο ταραχών.