ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Πώς πιστεύετε ότι θα νιώθατε αν είχατε γράψει ένα βιβλίο, το οποίο θα περιγράφατε με δικές σας λέξεις ότι «ειρωνευόταν, κορόιδευε ή επετίθετο άγρια» στους συναδέλφους σας; Ή αν σας υποχρέωναν να παραιτηθείτε από μια επαγγελματική ομάδα, η οποία, στη συνέχεια, απειλούσε το μποϊκοτάρισμα μιας έκθεσης στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι εάν σε αυτή συμπεριλαμβανόταν η δουλειά σας;
Ολες αυτές οι προσβολές -και άλλες ακόμη- αποδόθηκαν στον σχεδιαστή Victor Papanek όταν εκδόθηκε το βιβλίο του «Design for the real world», το 1971. Γιατί; Υπάρχει ένα στοιχείο στην πρώτη φράση: «Υπάρχουν επαγγέλματα λιγότερο επιβλαβή από το βιομηχανικό ντιζάιν αλλά μόνο λίγα». Ο Παπανέκ συνέχισε στο βιβλίο του να κατηγορεί τους συναδέλφους του σχεδιαστές για την παραγωγή πλαστής, στυλιζαρισμένης δουλειάς που ξόδευε φυσικές ύλες, επιδείνωνε την περιβαλλοντική κρίση και αδιαφορούσε για τις κοινωνικές και ηθικές ευθύνες. Τέσσερα χρόνια μετά, το περιοδικό Design έγραφε ότι «οι σύγχρονοί του ντιζάινερ τον αντιπαθούσαν, ακόμη και τον μισούσαν».
Και όμως, ο Παπανέκ γέλασε τελευταίος. Το 1985, στην εισαγωγή του στη δεύτερη έκδοση του «Design for the real world» ανέφερε ότι η πρώτη έκδοση μεταφράστηκε σε 20 γλώσσες και έγινε «το πιο ευρύτερα αναγνωσμένο βιβλίο για το ντιζάιν στον κόσμο». Πέθανε το 1998, αλλά σήμερα το βιβλίο του κυκλοφορεί ακόμη και ασκεί τεράστια επιρροή, καθώς ο Παπανέκ θεωρείται ο πρωτοπόρος του ανθρωπιστικού ντιζάιν.
Πρόσφατα το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών στη Βιέννη εξασφάλισε το αρχείο του, για να ανοίξει το Ιδρυμα Βίκτορ Παπανέκ τον Νοέμβριο, με συμπόσιο για την κληρονομιά που άφησε πίσω του. Το ίδρυμα συνεργάζεται επίσης με το Μουσείο Τεχνών και Ντιζάιν της Νέας Υόρκης προκειμένου να θεσμοθετηθεί βραβείο Κοινωνικού Ντιζάιν Βίκτορ Παπανέκ.
Πώς κατάφερε ένα βιβλίο 40 χρόνων να γίνει τόσο ανθεκτικό; Είναι ένα καλό ανάγνωσμα, γραμμένο με πνεύμα, πεποίθηση και εξουσία. Ο Αμερικανός σχεδιαστής Γουίλιαμ ΜακΝτόνοου, που το διάβασε ως φοιτητής τέχνης το 1971, το θυμάται σαν «κάτι τόσο απλό, κι όμως περίεργα εκλεπτυσμένο, ουμανιστικό, έξυπνο, και διασκεδαστικό».
Το ««Design for the real world» δεν είναι ένα βιβλίο χωρίς ψεγάδια, ο Παπανέκ είναι πιο δυνατός στο να ασκεί κριτική στο κατεστημένο από το να προτείνει εναλλακτικές. Παραδέχτηκε στο εισαγωγικό σημείωμα, στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου, ότι η αυθεντική αναφορά στη συμβολή των Δυτικών ντιζάινερ που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν στις αναπτυσσόμενες χώρες ήταν «πατροναρισμένη», υποβαθμίζοντας τι θα μπορούσαν να μάθουν εκεί.
Αυτά τα προβλήματα χειροτέρεψαν με τον καιρό, και το όραμα του Παπανέκ για την προοπτική του ντιζάιν για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες γνωρίζει σήμερα αποδοχή.
Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για την ικανότητά του να εκτιμήσει τόσο τις ηθικές όσο και τις αισθησιακές προεκτάσεις του ντιζάιν. Δεν ήταν ο πρώτος σχεδιαστής που εισήγαγε μια προσέγγιση στο ντιζάιν χωρίς αποκλεισμούς, αλλά το όραμά του ήταν ασυνήθιστα συνεκτικό. Οι διάδοχοί του αντιμετώπισαν την πιο σκληρή (και συχνά βαρετή) δουλειά της επεξήγησης των στοιχείων πίσω από τις εφαρμογές. O Γ. ΜακΝτόνοου και ο Γερμανός χημικός Μάικλ Μπράουνγκαρτ δέχτηκαν την πρόκληση στο βιβλίο τους «Cradle to cradle» του 2002, αλλά αυτή ήταν σπάνια επιτυχία. Το «Design for the real world» λάμπει ακόμη σαν πηγή έμπνευσης για νέους σχεδιαστές.
«Ηταν ένα από τα πρώτα κείμενα που διάβασα που βγήκαν με τόσο επείγουσα ανάγκη και τόσο ωμά, γενναία σχόλια», είπε η Εμιλι Πιλότον, συνιδρύτρια του Project H. «Κατατάσσω τον Παπανέκ ψηλά στην ιεραρχία όχι μόνο σαν σπουδαίο στοχαστή, αλλά και σαν έναν άνθρωπο που ξεσηκώνει τα πλήθη».