Πριν από 50 χρόνια, όταν ένας λαϊκιστής πρωθυπουργός ενεπλάκη σε διαμάχη με τον τουρκικό στρατό, κατέληξε στην αγχόνη. Αυτή τη φορά, η σύγκρουση έχει κορυφωθεί, και σύσσωμη η στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας υπέβαλε την παραίτησή της, με τον αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων να διαμαρτύρεται ότι είναι ανίσχυρος. Καθώς οι Τούρκοι βιώνουν μια συγκλονιστική στιγμή στη σύγχρονη ιστορία τους, κυβερνητικοί αξιωματούχοι πασχίζουν να συνεχίσουν το έργο τους, εν μέσω κριτικής για τον αυταρχισμό του πρωθυπουργού, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος κυβερνά από το 2003.
Επί της ουσίας όμως, οι παραιτήσεις της 29ης Ιουλίου έδωσαν την ευκαιρία στον κ. Ερντογάν να αναμορφώσει τον στρατό θέτοντάς τον υπό πολιτικό έλεγχο, να ακολουθήσει μια εξωτερική πολιτική ενισχυμένη από την εκλογική νίκη του κόμματός του τον Ιούνιο και να εφαρμόσει συνταγματικές αλλαγές που θα μπορούσαν να μεταβάλουν την πολιτική στη χώρα.
«Η εποχή που ο τουρκικός στρατός κρατούσε τα ηνία τελείωσε», δήλωσε ο Τσενγκίζ Τσαντάρ, επιφανής αρθρογράφος. «Ισχύει μια νέα εξίσωση στη χώρα και οιοσδήποτε βασίζεται στον στρατό για να κερδίσει πόντους σ’ ένα ζήτημα πολιτικό πρέπει να το ξεχάσει». Σε μια κίνηση που αξιωματούχοι της κυβέρνησης αναγνωρίζουν ότι τους αιφνιδίασε, ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Ιζίκ Κοζανέρ, μαζί με τους αρχηγούς του στρατού, του ναυτικού και της αεροπορίας παραιτήθηκαν στις 29 Ιουλίου σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις συλλήψεις δεκάδων στρατηγών, ως υπόπτων για ανάμειξη σε συνωμοσίες κατά της κυβέρνησης. Τουλάχιστον 40 εν ενεργεία στρατηγοί βρίσκονται στη φυλακή. Η διαμάχη όμως είναι πολύ βαθύτερη, θέτοντας ένα κόμμα με θρησκευτικές ρίζες αντιμέτωπο με έναν θεσμό ο οποίος θεωρούσε εαυτόν εγγυητή των κοσμικών παραδόσεων, που υποστήλωσαν το σύγχρονο κράτος το 1923 εν μέσω των ερειπίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι πολιτικοί τώρα δεν διστάζουν να επιρρίψουν ευθύνες στο στράτευμα. Πριν από λίγες ημέρες, αξιωματούχοι της κυβέρνησης δεν έκρυψαν τη δυσφορία τους για τη δράση του στρατού κατά των Κούρδων ανταρτών στη νοτιοανατολική Τουρκία, που έχει στοιχίσει τη ζωή σε τουλάχιστον 40.000 άτομα και φαίνεται ότι έχει κλιμακωθεί τους τελευταίους μήνες. «Ο στρατός είναι αλήθεια ότι δεν κάνει αρκετά για να αποτρέψει αυτές τις απώλειες», δήλωσε ένας επιφανής αξιωματούχος, ζητώντας να διατηρηθεί η ανωνυμία του. «Κάτι λείπει από τον σχεδιασμό στη μάχη μας κατά της τρομοκρατίας».
«Τον παλιό καιρό, όταν ο στρατός και οι πολιτικοί δεν τα έβρισκαν, οι πολιτικοί εξαναγκάζονταν σε παραίτηση», σχολίασε ο αρθρογράφος της Σαμπάχ, Μεχμέτ Μπαρλάς. «Τώρα συμβαίνει το αντίθετο». Οι αναλυτές και διανοούμενοι της χώρας όμως είναι διχασμένοι. Αυτός ο διχασμός φάνηκε και μέσα από το ίδιο το γεγονός των παραιτήσεων. Για τους υποστηρικτές του κ. Ερντογάν, η αποχώρηση των στρατηγών υπογράμμισε τον ολοένα και μεγαλύτερο έλεγχο της πολιτικής επί του στρατού, ως μια υγιή ένδειξη δημοκρατικής τάξης. Αλλά οι επικριτές του πρωθυπουργού λένε ότι κέρδισε έδαφος αναπτύσσοντας το δικαστικό σύστημα εναντίον του στρατού και αυτό, όπως υποστηρίζουν, είναι ένδειξη ενός κόμματος που καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο πεδίο των κρατικών θεσμών. «Οσοι πιστεύουν ότι το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) είναι ένα κόμμα με δημοκρατική ατζέντα, τώρα χειροκροτούν και πιστεύουν ότι οδεύουμε ολοταχώς προς τη δημοκρατία», δήλωσε ο Ερσίν Καλαϊτσίογλου, καθηγητής πολιτικών επιστημών. «Αλλοι πιστεύουν ότι το ΑΚΡ είναι ένα ακόμη συντηρητικό κόμμα, με συντηρητική ατζέντα που προσπαθεί να εδραιωθεί στην εξουσία με μια νέα μορφή αυταρχισμού, ή ακόμη και μέσω της δικτατορίας τού ενός ανδρός»… «Οι απόψεις διίστανται εντελώς».
Ο κ. Ερντογάν, 57 ετών, πρώην δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, είναι ίσως το πιο επιβλητικό πολιτικό φαινόμενο στην Τουρκία εδώ και πολλές γενιές. Μία ημέρα μετά τις παραιτήσεις, μίλησε για τα σχέδιά του να αλλάξει το Σύνταγμα, που είναι, όπως είπε, το «μεγαλύτερο καθήκον μας».