Ο Γενάντι Βερετέλνι τραυματίστηκε σοβαρά όταν, πριν από είκοσι χρόνια, στάθηκε άοπλος μπροστά στα τεθωρακισμένα οχήματα που προήλαυναν στο κέντρο της Μόσχας. Εκείνες τις ημέρες του 1991 οι Ρώσοι κατέκλυσαν τους δρόμους για να στηρίξουν τον μέλλοντα πρόεδρο Μπόρις Ν. Γέλτσιν και να απαιτήσουν Δημοκρατία. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, ο Ρώσος πρωθυπουργός Βλαντιμίρ Πούτιν χαρακτήριζε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ τη «μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα».
Οι δημοσκοπήσεις που γίνονται σήμερα δείχνουν ότι η ρωσική κοινή γνώμη προσεγγίζει την άποψη Πούτιν και μόνο λίγοι πιστεύουν ότι τα γεγονότα του 1991 αποτελούν νίκη της Δημοκρατίας. Οι χαοτικές αλλαγές σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο της δεκαετίας που ακολούθησε δυσφήμησαν πραγματικά την έννοια της Δημοκρατίας. Πολλοί καλωσόρισαν τη σταθερότητα που έφερε ο Βλαντιμίρ Πούτιν, παρότι απώλεσαν κάποιες από τις δημοκρατικές ελευθερίες τους.
Ο Βερετέλνι, λίγες ημέρες πριν από την επέτειο των είκοσι ετών από εκείνες τις ημέρες του 1991, επισκέφθηκε το σπίτι της Λιούμπα Κομάρ, της μητέρας ενός νεαρού βετεράνου του πολέμου στο Αφγανιστάν. Ο γιος της, Ντμίτρι Κομάρ, είναι από τους τρεις νεκρούς εκείνων των ημερών. Ο Βερετέλνι τραυματίστηκε προσπαθώντας να απομακρύνει το άψυχο σώμα του νεαρού που κρεμόταν από ένα τεθωρακισμένο, το οποίο προσπαθούσε να απομακρύνει οδόφραγμα στη μέση του δρόμου.
«Είδα αυτόν τον τύπο να κρέμεται και άπλωσα τα χέρια μου για να τον αρπάξω, να τον κατεβάσω. Με πυροβόλησαν στον ώμο. Σκέφτηκα ότι κάποιος άλλος θα κατέβαζε τον νεκρό, αλλά αυτό δεν έγινε. Το τεθωρακισμένο συνέχισε να κινείται μέχρι που το σώμα έπεσε στην άσφαλτο».
Τα άρματα μάχης και τα θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού εγκατέλειψαν το κέντρο της Μόσχας. Στις 25 Δεκεμβρίου ο τότε πρόεδρος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εγκατέλειπε την εξουσία. Η ΕΣΣΔ είχε καταρρεύσει. Εκτοτε ο Βερετέλνι έκανε ένα σωρό δουλειές: ηλεκτρολόγος, αστυνομικός επιθεωρητής, μικροεπιχειρηματίας.
Η κυρία Κομάρ ζει για να θυμάται τον γιο της. Μάλιστα δεν παύει να επαναλαμβάνει την άποψη του Βερετέλνι. «Εάν ο γιος μου έβλεπε πού θα κατέληγε η χώρα, δεν θα βρισκόταν τότε στα οδοφράγματα».
Η ίδια ομολογεί ότι τα τελευταία χρόνια δεν πάει καν να ψηφίσει. «Τα καταφέρνουν και χωρίς εμένα. Διαλέγουν όποιον θέλουν. Γιατί να ψηφίσω;», διερωτάται δυνατά.
Οπως και άλλοι, η κυρία Κομάρ κατέληξε να μισεί τον Γέλτσιν, λόγω της πολιτικής του αδυναμίας, και τάσσεται υπέρ του Πούτιν. Αυτό που θα ήθελε περισσότερο από όλα είναι να μπορούσε να γυρίσει τους δείκτες του ρολογιού πίσω.
«Ενιωθα πιο άνετα στην ΕΣΣΔ», εξηγεί. «Πάντα υπήρχε ψωμί, πάντα υπήρχε δουλειά. Ναι, σήμερα μπορείς να ταξιδέψεις όπου θέλεις. Χρειάζεσαι, όμως, χρήματα ή πρέπει να δανειστείς. Αν δεν έχεις χρήματα, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα», λέει.
Και δεν είναι η μόνη που θέλει να επιστρέψει στο παρελθόν. Σύμφωνα με δημοσκόπηση, το ίδιο κάνει και το 20% των συμπατριωτών της και ανάμεσά τους ο ίδιος ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. «Πολλοί λένε ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν αναπόφευκτη. Εγώ πιστεύω ότι μπορούσε να επιβιώσει», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου την Τετάρτη.
Ομολογουμένως την επιστροφή της ΕΣΣΔ ονειρεύονται κυρίως άτομα που ευνοήθηκαν από το Κόμμα, ηλικιωμένοι και κάτοικοι μικρών χωριών και πόλεων. Πολλοί είναι και αυτοί που οραματίζονται μια ενδιάμεση κατάσταση, μια ιδιότυπη Δημοκρατία με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση. Χαρακτηριστικά, το 53% θεωρεί πιο σημαντική την «τάξη» από τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το 10% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι οι ημέρες του 1991 ήταν ημέρες δόξας για τη Δημοκρατία, το 39% τις θεωρεί τραγωδία. Το ανάλογο ποσοστό προ δεκαετίας ήταν 25%.