ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ. Σε έναν Βρετανό και σε έναν Ιάπωνα επιστήμονα απενεμήθη το Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας του τρέχοντος έτους, διότι με τις εργασίες τους έφεραν στο φως τη δυνατότητα επαναπρογραμματισμού του κυττάρου έτσι ώστε ένα ενήλικο κύτταρο να μπορεί να ανακτήσει τις ικανότητες που έχουν τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα.
Ειδικότερα, το Νομπέλ Ιατρικής και το οικονομικό έπαθλο του 1,2 εκατομμυρίου δολαρίων μοιράζονται ο Τζον Γκάρντον του ομώνυμου ινστιτούτου του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ κι ο Σίνια Γιαμανάκα του Πανεπιστημίου του Κιότο επειδή με τις έρευνές τους έδειξαν ότι η ανάπτυξη των κυττάρων δεν αποτελεί μονόδρομο. Με τις μελέτες τους υπερκέρασαν τα ηθικά εμπόδια της χρησιμοποίησης εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων.
«Χάρη στις διαπιστώσεις των δύο επιστημόνων μεταβλήθηκε ριζικά η άποψή μας για την ανάπτυξη και την εξειδίκευση των κυττάρων», αναφέρει χαρακτηριστικά η επιτροπή βραβείων Νομπέλ του Ινστιτούτου Καρολίνσκα αιτιολογώντας γιατί βράβευσε τους δύο.
Τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, που έχουν την ικανότητα να μετατρέπονται σε κύτταρα οποιουδήποτε ιστού επιθυμούμε, αποτελούν τη μεγάλη ελπίδα της ιατρικής, ιδιαίτερα για την εξεύρεση θεραπειών για νοσήματα που σήμερα θεωρούνται ανίατα, όπως το Πάρκινσον και το Αλτσχάιμερ, αλλά και για την αποκατάσταση τραυματισμών της σπονδυλικής στήλης και την ίαση της παράλυσης. Ωστόσο, η συλλογή των θαυματουργών και πολύτιμων κυττάρων επιβάλλει την καταστροφή εμβρύων λίγων ημερών. Οι πολέμιοί της λοιπόν είναι πολλοί και η μέθοδος θεωρείται από πολλούς ηθικά απαράδεκτη.
Για τους επιστήμονες, η επιστροφή κυττάρων σε προηγούμενο στάδιο εξέλιξης, όπως παραδείγματος χάρη το να επιστρέψουν στο στάδιο των βλαστοκυττάρων ενώ είχαν ήδη λάβει την τελική ιστολογική τους μορφή, ήταν κάτι αδιανόητο. Ωστόσο, ο Γιαμανάκα και ο Γκάρντον απέδειξαν ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Τα ενήλικα αιμοσφαίρια ή δερματικά κύτταρα είναι δυνατόν «να γυρίσουν το ρολόι της ανάπτυξης πίσω» και να ξαναγίνουν πολυδύναμα βλαστοκύτταρα που μπορούν εκ νέου να εξειδικευθούν σε κύτταρα οποιουδήποτε ιστού επιθυμούμε.
Ο Γκάρντον είναι ο πρώτος που ανακάλυψε το 1962 ότι η διαφοροποίηση των κυττάρων μπορεί να αντιστραφεί. Τότε στο πείραμά του αντικατέστησε τον κυτταρικό πυρήνα ενός ωαρίου βατράχου με αυτόν ενός ενήλικου εντερικού κυττάρου. Παρά την αλλαγή, το ωάριο εξελίχθηκε σε φυσιολογικό γυρίνο, γεγονός που απέδειξε ότι το ενήλικο κύτταρο είχε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόταν για να εξελιχθεί σε κύτταρο οποιουδήποτε ιστού του βατράχου.
Σπάνια επιλογή
Το 2006 ο Γιαμανάκα ανακάλυψε με ποιον τρόπο είναι δυνατό τα ενήλικα κύτταρα ποντικού να επαναπρογραμματιστούν χωρίς να είναι αναγκαία η πυρηνική αντικατάσταση και να μετατραπούν σε βλαστοκύτταρα απλώς με την πρόσθεση ορισμένων γονιδίων. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι η επιλογή του Ιάπωνα ερευνητή για το Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας, μόλις έξι χρόνια μετά την ανακάλυψή του, είναι κάτι σπάνιο, καθώς η επιτροπή βραβείων Νομπέλ συνήθως προτιμά να έχουν περάσει τουλάχιστον δέκα χρόνια από την ανακάλυψη έως τη βράβευση.