ΜΟΣΧΑ. Ακόμη και στη σημερινή Ρωσία και παρά τη νέα αρχή, που εγκαινιάστηκε κατά την περίοδο της διαφάνειας υπό την προεδρία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ τη δεκαετία του ’80, η αποσταλινοποίηση στη χώρα κάθε άλλο παρά έχει ολοκληρωθεί.
Η υστεροφημία του Ιωσήφ Στάλιν παραμένει αμφιλεγόμενη: θα έπρεπε να τον θυμόμαστε ως έναν πρωταρχικώς ισχυρό ηρωικό ηγέτη, που οδήγησε την ΕΣΣΔ στον οικονομικό εκσυγχρονισμό και στη νίκη επί της ναζιστικής Γερμανίας, ή σαν ένα αδυσώπητο δικτάτορα, υπεύθυνο για τους θανάτους και τα δεινά εκατομμυρίων συμπατριωτών του;
Αυτήν την εβδομάδα ο εκδοτικός οίκος ενός από τα πλέον σημαντικά μοναστήρια της Ρωσίας, της Λαύρας της Αγίας Τριάδας του Αγίου Στεργίου, εξέδωσε το ετήσιο ημερολόγιό του που για το 2014 είναι αφιερωμένο στα νεανικά χρόνια του άθεου Ιωσήφ Στάλιν. Παράλληλα, ένα ενδιαφέρον βιβλίο για την αμφισημία της διαδικασίας αποσταλινοποίησης κατά τις δεκαετίες ’50 και ’60 κυκλοφόρησε από το Υale University Press με συγγραφέα την Πόλι Τζόουνς και τίτλο «Μύθος, μνήμη και τραύμα».
Στη μελέτη της η Τζόουνς αμφισβητεί παγιωμένες απόψεις για το φιλελεύθερο άνοιγμα του Χρουστσόφ και το μπρεζνιεφικό πάγωμα της συζήτησης για τον τρόπο που θα πρέπει να αντιμετωπίζονται οι αρνητικές πτυχές της σταλινικής περιόδου. Η αποσταλινοποίηση ήταν μια διαδικασία πολιτικών και πολιτισμικών μεταρρυθμίσεων, που ελήφθησαν μετά τον θάνατο του «πατερούλη» το 1953.
Μεταξύ άλλων, περιελάμβανε τη διάλυση καίριων θεσμών, που επέτρεψαν στον Στάλιν να κρατηθεί στην εξουσία: την προσωπολατρία, το σταλινικό πολιτικό σύστημα και τα γκουλάγκ. Σταδιακά οδήγησε σε μέτρα όπως η ενθάρρυνση της λήθης γύρω από το όνομά του, η απομάκρυνση της σορού του από το μαυσωλείο του Λένιν στην Κόκκινη Πλατεία το 1961, αλλά και η μετονομασία πόλεων που έφεραν το όνομά του.
Eνδιαφέρον έχει, πάντως, ότι ακόμη και σήμερα στη Ρωσία οποιαδήποτε προσπάθεια αποκατάστασης της υστεροφημίας του «πατερούλη» θεωρείται ύποπτη. «Ονειδος, ντροπή και προσβολή σε όσους χάθηκαν» στην κολεκτιβοποίηση και την άγρια πολιτική καταπίεση, σχολίασε ένας από τους περίπου 200 ανθρώπους που αποκήρυξαν την έκδοση του ημερολογίου με παιδικές φωτογραφίες του Στάλιν από το ρωσικό μοναστήρι. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, που διώχθηκε σκληρά επί Στάλιν, βιώνει μια αναγέννηση μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Εκπρόσωπος της Εκκλησίας διευκρίνισε ότι απομακρύνθηκε ο υπεύθυνος του εκδοτικού οίκου τον περασμένο Ιούλιο, όταν έγινε γνωστή η εκτύπωση του ημερολογίου. Μόνο που η διαδικασία είχε ήδη δρομολογηθεί. Πολλοί από τους επικριτές της Εκκλησίας θυμήθηκαν τη θρυλική ρήση του στρατηγού Ντε Γκωλ: «Ο Στάλιν δεν χάθηκε μέσα στο παρελθόν, διαχύθηκε στο μέλλον».