Ποια είναι η κατάλληλη ιστορική αναλογία για την παρούσα κρίση των δημοκρατικών θεσμών στις ΗΠΑ, ρωτούν πολλοί. Η αλήθεια είναι ότι η παρούσα συγκυρία είναι μοναδική. Καμία πλούσια και δημοκρατική χώρα δεν βίωσε τέτοια κατάρρευση της δημοκρατίας της, αν και αυτό μπορεί να γίνει φέτος στις ΗΠΑ. Αισιοδοξία προκαλεί το γεγονός ότι δύο από τους τρεις πυλώνες της αμερικανικής δημοκρατίας, η ελευθερία και το κράτος δικαίου, παραμένουν αλώβητοι. Ο τρίτος πυλώνας, όμως, οι ελεύθερες και αξιόπιστες εκλογές, αντιμετωπίζει ευθεία απειλή. Οι ανησυχίες των προοδευτικών διαψεύδονται, καθώς η Αμερική δεν έχει παραδοθεί στον φασισμό. Παρά τις συχνές εκκλήσεις του προέδρου για φυλάκιση των αντιπάλων του, το υπουργείο Δικαιοσύνης –σε πείσμα της δοτής πολιτικής του ηγεσίας– δεν υπάκουσε στα κελεύσματα. Ο Τραμπ καταγγέλλει αδιάκοπα τα μέσα ενημέρωσης ως «εχθρό του λαού». Ο αμερικανικός Τύπος συνεχίζει, όμως, να αποκαλύπτει το ένα σκάνδαλο μετά το άλλο στο περιβάλλον του πρόεδρου. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών παραμένουν ελεύθερες να απαιτούν την προστασία των δημοκρατικών κεκτημένων ή του περιβάλλοντος, μεταξύ άλλων. Οι ελευθερίες μας παραμένουν ουσιαστικά άθικτες.
Ο Τραμπ έχει προκαλέσει, πάντως, μεγαλύτερη ζημιά στο κράτος δικαίου, απαιτώντας την αφοσίωση του δικαστικού σώματος, των ομοσπονδιακών υπηρεσιών, της αντικατασκοπείας και των ενόπλων δυνάμεων στο πρόσωπό του και όχι στο σύνταγμα ή στον νόμο. Αντικατέστησε πέντε ομοσπονδιακούς γενικούς επιθεωρητές, που ερευνούσαν σκάνδαλα της κυβέρνησής του, αρνήθηκε να κοινοποιήσει τις φορολογικές δηλώσεις του, απάλλαξε από τις ποινές τους πολιτικούς συμμάχους του που κατηγορούνταν για κακουργήματα και κατέστησε αποδεκτά το ψεύδος και τα εμπρηστικά «τουίτ» ως μέσον προεδρικής επικοινωνίας.
Παρ’ όλα αυτά, η δικαστική εξουσία κατάφερε να διατηρήσει την ανεξαρτησία της, όπως φάνηκε από την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου τον Ιούνιο, στην οποία οι διορισμένοι δικαστές από τον Τραμπ, Γκόρσατς και Κάβανο, ψήφισαν υπέρ της υποχρέωσης του προέδρου να κοινοποιήσει τις φορολογικές δηλώσεις του. Για τον λόγο αυτόν, ο Τραμπ δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί –ακόμη– ηγέτης αυταρχικού καθεστώτος. Αυταρχικοί λαϊκιστές, όπως ο Βίκτορ Ορμπαν στην Ουγγαρία και ο Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία, ακολούθησαν συγκεκριμένη οδό: έλεγχος της Δικαιοσύνης με τον διορισμό πειθήνιων δικαστών, ποδηγέτηση των μέσων ενημέρωσης διαφθείροντας ή απειλώντας τους ιδιοκτήτες τους, εκφοβισμός επιχειρηματιών για να διακόψουν τη στήριξή τους στην αντιπολίτευση, τρομοκράτηση και φίμωση οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και επιλογή της ηγεσίας της άμυνας και της ασφάλειας με αυστηρά κομματικά κριτήρια. Ο Τραμπ έχει κάνει διστακτικά βήματα στον δρόμο αυτόν, αν και ίσως προωθήσει τους στόχους του εφόσον επανεκλεγεί.
Ο τρίτος πυλώνας της δημοκρατίας μας, όμως, οι ελεύθερες και αξιόπιστες εκλογές, είναι αυτός που απειλείται περισσότερο. Ο κίνδυνος προέρχεται από συνδυασμό παραγόντων, που είναι η χειρότερη πανδημία του τελευταίου αιώνα και ο λιγότερο δημοκράτης πρόεδρος στην ιστορία των ΗΠΑ. Εξαιτίας της πρόθεσης του Τραμπ να αμφισβητήσει το αποτέλεσμα της κάλπης, εφόσον αυτό δεν τον συμφέρει, ακυρώνοντας επιστολικές ψήφους, η προεδρία ίσως κριθεί στις δικαστικές αίθουσες και στο Κογκρέσο. Ενα τέτοιο σενάριο θα προκαλούσε μεγαλύτερη πόλωση από ό,τι ο εφιάλτης του «Μπους εναντίον Γκορ» του 2000, με ακροδεξιές πολιτοφυλακές να κινητοποιούνται υπέρ του Τραμπ, αλλά και ακροαριστερές οργανώσεις να είναι αποφασισμένες να μην επιτρέψουν επανάληψη της ήττας του 2016, όταν η Χίλαρι Κλίντον κέρδισε τη λαϊκή ψήφο, για να ηττηθεί στο Κολέγιο των Εκλεκτόρων.
Παρότι η πλειονότητα των εκλογικών και δικαστικών υπηρεσιών στις αμερικανικές πολιτείες επανδρώνονται από άξια και αφοσιωμένα στελέχη, οι πολιτειακές γερουσίες και οι εκλεγμένοι υπουργοί Εσωτερικών, αρμόδιοι σε τοπικό επίπεδο για τις εκλογές, έχουν συχνά κομματικά κίνητρα, ρίχνοντας σκιές στην αξιοπιστία εκλογικών αποτελεσμάτων.
Οι ΗΠΑ βρίσκονται σήμερα πολύ πιο κοντά στην κατάρρευση των δημοκρατικών θεσμών από ό,τι πριν από λίγα χρόνια. Ακόμη και εάν αποφευχθούν τα χειρότερα, η ώρα είναι κατάλληλη για ανανέωση και ενίσχυση των θεμελιωδών μηχανισμών της δημοκρατίας μας.
* Συνεργάτης των ινστιτούτων Hoover Institution και Stanford Freeman Spogli Institute for International Studies.