Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, αλλά ειδικά τις τελευταίες πέντε μέρες, η Ευρώπη, στη συντριπτική της πλειονότητα, παρακολούθησε τις εξελίξεις στην Αμερική με κομμένη την ανάσα.
Για όσους εξ ημών θαυμάζουν τη χώρα στα καλύτερά της – τη χώρα του Χάμιλτον, του Λίνκολν, των Ρούζβελτ και του Ομπάμα· του «Moby Dick» και του «Infinite Jest»· του «Νονού» και των αδελφών Κοέν· του Springsteen, του Dylan και της Aretha· της τεχνολογικής επανάστασης και της επιστημονικής υπέρβασης· της ιδέας, πάνω από όλα, ότι η ιθαγένεια είναι ζήτημα πίστης στα ιδανικά του Συντάγματος και όχι εθνoτικό, φυλετικό ή θρησκευτικό προνόμιο κάποιας εκλεκτής, κλειστής ομάδας – η θητεία Τραμπ ήταν μία καθημερινή γροθιά στο στομάχι.
Ως πρόεδρος των ΗΠΑ, ο αποτυχημένος μεγιστάνας του real estate έβαλλε κατά όλων των ιδεωδών και των θεσμών που κάνουν την Αμερική «σπουδαία» (great). Βύθισε το δημόσιο διάλογο στο βούρκο, χαρακτήρισε τους δημοσιογράφους «εχθρούς του λαού», δεν γνώρισε δικτάτορα που να μην λάτρεψε ή σύμμαχο που να μην περιφρόνησε.
Ξεκίνησε να λέει χονδροειδή ψεύδη με το που ανέλαβε την εξουσία – τις ανοησίες περί του το ότι τα πλήθη στην ορκωμοσία του ήταν μεγαλύτερα από του Ομπάμα και ότι είχε χάσει τη λαϊκή ψήφο μόνο επειδή ψήφισαν εκατομμύρια παράνομοι μετανάστες (ψευδόταν ασύστολα και πριν, αλλά με τη σφραγίδα του Λευκού Οίκου είχαν άλλο βάρος).
Χάιδεψε τους ρατσιστές της άκρας δεξιάς και φυλάκισε παιδιά αιτούντων άσυλο σε κλουβιά (οι γονείς εκατοντάδων εξ αυτών ακόμα αναζητούνται). Επιχείρησε να εκβιάσει τον ηγέτη φιλικής χώρας, που εξαρτάται από τις ΗΠΑ για την επιβίωσή της, να ανοίξει έρευνες κατά του βασικού πολιτικού του αντιπάλου.
Το ύστατο και πιο μεγάλο αίσχος που διέπραξε έλαβε χώρα τις προηγούμενες μέρες: βλέποντας το κύμα της λαϊκής οργής να ετοιμάζεται να τον παρασύρει στα αζήτητα της Ιστορίας, επιχείρησε να ανατρέψει το εκλογικό αποτέλεσμα, μιλώντας για κλοπή και μαζική εκλογική απάτη, χωρίς ίχνος αποδεικτικών στοιχείων. Όπως παρατήρησε η ανταποκρίτρια του Λευκού Οίκου των New York Times, Μάγκι Χέιμπερμαν, το γεγονός ότι η κίνηση αυτή ήταν απολύτως προβλέψιμη δεν την έκανε λιγότερο σοκαριστική.
Μετά την ανάσα ανακούφισης όμως, τι; Είναι σαν να βλέπουμε τον αγαπημένο μας φίλο, που τόσο θαυμάζαμε, παρότι ξέραμε τη ροπή του στην απερισκεψία και τα σκοτεινά του ένστικτα, να γλιτώνει οριακά από την υπερβολική δόση και να δέχεται να μπει σε αποτοξίνωση. Ένας πειρασμός είναι να οδηγηθούμε σε μία υπερβολικά ψυχρή αποτίμηση των δυσκολιών που έχει μπροστά του – και εμείς μπροστά μας.
Αναμφίβολα, η απόρριψη του Τραμπ από το εκλογικό σώμα δεν ήταν η αναμενόμενη. Για πάρα πολλούς Αμερικανούς, η σαγήνη του America First υπερτερεί των «καλύτερων αγγέλων» του Λίνκολν. Και πράγματι, ο Μπάιντεν θα γίνει 78 ετών σε δύο εβδομάδες, μοιάζει γερασμένος και θα ηγηθεί ενός διαιρεμένου κόμματος και ενός βαθιά διχασμένου έθνους.
Η φυσική του ροπή προς τη συνεννόηση και την ενότητα ενδέχεται – όπως με τον άνθρωπο τον οποίο υπηρέτησε πιστά ως αντιπρόεδρος – να μη βρει καμία ανταπόκριση από τους Ρεπουμπλικανούς. Ειδικά αν ο Τραμπ παραμείνει ως ένα μαύρο σύννεφο πάνω από την πολιτική σκηνή, ενδεχομένως μέσω ενός νέου τηλεοπτικού δικτύου. H αντιπαράθεση με την Κίνα και ο σκεπτικισμός της αριστερής πτέρυγας των Δημοκρατικών για το διεθνές εμπόριο θα δημιουργήσουν τριβές μεταξύ Ε.Ε.-ΗΠΑ, ακόμα και επί ημερών Μπάιντεν.
Όλα αυτά όμως μπορούμε να τα εξετάσουμε από αύριο. Σήμερα είναι η στιγμή για κάτι άλλο. Στη δημοσιογραφία και στην πολιτική περισσεύει ο κυνισμός: το πρόβλημα των «βρώμικων χεριών» (η ανάγκη λήψης ηθικά κατακριτέων αποφάσεων για την αποτροπή ακόμα χειρότερων αποτελεσμάτων) διαβρώνει τις συνειδήσεις και οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε ηθική ισοπέδωση: την άποψη ότι όλοι είναι οι ίδιοι – πολιτικοί, έθνη – και ότι όποιος δεν το αναγνωρίζει αυτό είναι ανεπίτρεπτα αφελής. Δεν είναι όμως έτσι: κάποιοι πολιτικοί εκφράζουν τα πιο υψηλά ιδανικά των εθνών που υπηρετούν· κάποια έθνη, ως αποτέλεσμα των θεσμών που τέτοιοι πολιτικοί οικοδομούν, αποτελούν – παρά τα σφάλματα, τη μυωπία, την αλαζονεία τους – περισσότερο δύναμη καλού παρά κακού στον κόσμο.
Αυτό ίσχυε έως τον Ιανουάριο του 2017 για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τις 20 Ιανουαρίου του 2021, υπάρχει τουλάχιστον η ελπίδα ότι μπορεί να ισχύσει και πάλι.
