Εχουν, ευτυχώς, παρέλθει οι εποχές κατά τις οποίες οι διαφωνίες για την τήρηση των κανόνων του διπλωματικού πρωτοκόλλου προκαλούσαν σοβαρές τριβές και ενίοτε πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων. H αιφνίδια απόφαση της Μεγάλης Βρετανίας να αμφισβητήσει το διπλωματικό καθεστώς της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Λονδίνο δεν πρόκειται να προκαλέσει ισχυρές πολιτικές εντάσεις μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών. Η απόφαση του Φόρεϊν Οφις θα μπορούσε μάλιστα να περάσει απαρατήρητη, αν δεν ήταν ενδεικτική της συμπλεγματικής συμπεριφοράς της πολιτικής ηγεσίας της σημερινής Μεγάλης Βρετανίας έναντι των τέως εταίρων της.
Παρόμοια απόφαση είχε λάβει και η αμερικανική διπλωματία επί προεδρίας Ντόναλντ Τράμπ, ο οποίος δεν έχανε ευκαιρία να μιλήσει απαξιωτικά για την Ε.Ε. Η αμερικανική διοίκηση αναγκάστηκε, πάντως, λίγες εβδομάδες αργότερα, τον Μάρτιο του 2020, να ακυρώσει την αρχική της απόφαση και να επαναφέρει τα πράγματα στην προηγούμενη κατάσταση.
Η Ε.Ε. διαθέτει σήμερα ένα εκτεταμένο δίκτυο 143 διπλωματικών αντιπροσωπειών σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου και σε ορισμένους διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. (WTO). Πρόκειται για ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και χαίρει γενικότερης αναγνώρισης και εκτίμησης για τον υψηλό επαγγελματισμό και την αποτελεσματικότητά του.
Η αναβαθμισμένη παρουσία της Ε.Ε. στη διεθνή σκηνή τα τελευταία 20 χρόνια οδήγησε σε επέκταση και ενίσχυση του δικτύου των διπλωματικών αποστολών. Το 2009, με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας και τη νέα αρχιτεκτονική στον τομέα της κοινής εξωτερικής πολιτικής, οι διπλωματικές αποστολές μετατράπηκαν από υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε Αντιπροσωπείες της Ε.Ε.
Ηδη, από τη δεκαετία του ’90, όλες οι χώρες που φιλοξενούσαν αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναγνωρίζοντας την ιδιάζουσα φύση της Ε.E. –ούτε κυρίαρχο κράτος αλλά ούτε διεθνής οργανισμός–, είχαν ασμένως αποδεχθεί η διαπίστευση να γίνεται σε επίπεδο αρχηγού κράτους. Σήμερα, η πρακτική αυτή ακολουθείται από 140 χώρες παγκοσμίως και η Μεγάλη Βρετανία όχι μόνο δεν αντιτάχθηκε, αλλά υποστήριξε αυτή την προνομιακή μεταχείριση που προσέφεραν οι τρίτες χώρες στην Ενωση επί δεκαετίες πριν από το Brexit.
Σε τι συνίσταται η διαφορά; Ο επικεφαλής της διπλωματικής αποστολής ενός κράτους φέρει τον τίτλο του πρέσβη και επιδίδει τα διαπιστευτήριά του στον αρχηγό του κράτους διαπίστευσης. Αντιθέτως, ο επικεφαλής της διπλωματικής αντιπροσωπείας ενός διεθνούς οργανισμού απολαμβάνει μεν των προνομίων και ασυλιών που ισχύουν για όλους τους διπλωμάτες, αλλά δεν φέρει τον τίτλο του πρέσβη και επιδίδει τα διαπιστευτήριά του στον υπουργό Εξωτερικών.
Πίσω, βεβαίως, από αυτές τις λεπτές διπλωματικές αποχρώσεις κρύβεται μια βαθύτερη διαφωνία για την πολιτειακή φύση της Ε.Ε. Αν η Ενωση είναι –όπως διακαώς επιθυμούσαν ανέκαθεν οι Βρετανοί ευρωσκεπτικιστές– ένας απλός διεθνής οργανισμός που εξαντλεί τις αρμοδιότητές του στην τελωνειακή ένωση και την εσωτερική αγορά, τότε πράγματι θα της άρμοζε μια αντιμετώπιση παρόμοια με τους άλλους διεθνείς οργανισμούς. Αν, όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, η Ε.Ε. είναι πολύ περισσότερο από μια τελωνειακή ένωση, τότε η πρωτοβουλία του βρετανικού πρωτοκόλλου είναι μετέωρη.
Η συζήτηση για την πολιτειακή φύση της Ε.Ε. δεν έχει καταλήξει σε κοινώς αποδεκτά συμπεράσματα. Ο αείμνηστος καθηγητής Δημήτρης Τσάτσος είχε προτείνει τον όρο «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία», ενώ μια εύστοχη πρόβλεψη είχε γίνει από τον πρόεδρο της Επιτροπής, Ζακ Ντελόρ, σε ομιλία του στη διακυβερνητική διάσκεψη του 1985, που ετοίμαζε τα νέα βήματα ενοποίησης. «Σε 30-40 χρόνια από σήμερα», είχε πει ο Ντελόρ, «η Ευρώπη μπορεί να αποτελεί ένα “μη αναγνωρίσιμο πολιτικό αντικείμενο”, κατά τα μη αναγνωρίσιμα ιπτάμενα αντικείμενα, τα γνωστά UFO». Από το 1985, όταν ο Ντελόρ έκανε αυτή τη διορατική πρόβλεψη, η ευρωπαϊκή ενοποίηση έχει κάνει τεράστια βήματα, αλλά η πορεία της συνεχίζεται προς τον άγνωστο προορισμό της.
Η μικροπρεπής συμπεριφορά του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών δεν πρόκειται βεβαίως να επηρεάσει τη μελλοντική πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η οποία θα εξαρτηθεί από τις θελήσεις των Ευρωπαίων πολιτών και των κυβερνήσεών τους και όχι από τις διαθέσεις του Λονδίνου. Η στάση, συνεπώς, του Λονδίνου δεν θα μπορούσε να ενταχθεί σε κάποια στρατηγική της πανούργου Αλβιώνος. Θυμίζει μάλλον σπασμωδική αντίδραση διαζευγμένου συζύγου που, αφού προκάλεσε το διαζύγιο, στάζει τώρα χολή κατά του(της) πρώην συντρόφου, βλέποντας ότι τα πράγματα δεν εξελίσσονται όσο θετικά ανέμενε.
* Ο κ. Δημήτρης Κούρκουλας υπήρξε υφυπουργός Εξωτερικών, υπεύθυνος για ευρωπαϊκές υποθέσεις, την περίοδο Ιουνίου 2012-Ιανουαρίου 2015. Στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ενωσης στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.