H ιστορική École Polytechnique, μια από τις καλύτερες πολυτεχνικές σχολές του κόσμου, ανέκαθεν αποτελούσε μαγνήτη για γαλλικoύς βιομηχανικούς κολοσσούς και εταιρείες ενέργειας, που προσδοκούσαν να συμπεριλάβουν στο εργατικό δυναμικό τους τα πιο λαμπρά μυαλά της χώρας. Ωστόσο, η προ έτους εξαγγελία δημιουργίας ερευνητικού κέντρου από τον πετρελαϊκό κολοσσό Total στην πανεπιστημιούπολη, νοτιοανατολικά της γαλλικής πρωτεύουσας, προκάλεσε κατακραυγή. Εκατοντάδες φοιτητές καταψήφισαν την πρόταση, τονίζοντας ότι τη στιγμή που μηχανικοί και επιστήμονες ανοίγουν τον δρόμο προς έναν βιώσιμο κόσμο, η δημιουργία του ερευνητικού κέντρου ενίσχυε την επιρροή της παγκόσμιας ηγέτιδος στα ορυκτά καύσιμα.
Η οργισμένη αντίδραση στην École Polytechnique δεν ήταν μεμονωμένο συμβάν, αλλά το τελευταίο μιας μακράς σειράς παρόμοιων συγκρούσεων στα σημαντικότερα πανεπιστήμια της Γαλλίας, όπου οι φιλόδοξοι φοιτητές τους χαράσσουν τον προσωπικό τους δρόμο προς την επιτυχία και την καταξίωση. Ανήσυχοι από την υπερθέρμανση του πλανήτη, οι νέοι επικρίνουν τους εταιρικούς ομίλους που επιζητούν να τους προσλάβουν. Κατακυριευμένοι από τη σύγχυση και την απογοήτευση που τους προκαλεί το χάσμα μεταξύ του κόσμου που οραματίζονται και αυτού που ανοίγεται μπροστά τους, οι φοιτητές απηύθυναν έκκληση στις πανεπιστημιακές αρχές να θέσουν την κλιματική αλλαγή και άλλα περιβαλλοντικά θέματα στον πυρήνα των ακαδημαϊκών προγραμμάτων.
Η Γαλλία αναμφισβήτητα δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία στα θέματα οικολογίας. Το 2019, οι διαδηλώσεις κατά της κλιματικής αλλαγής οδήγησαν χιλιάδες νέους στους δρόμους, ενώ ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε τη διενέργεια δημοψηφίσματος προκειμένου να θεωρηθεί συνταγματική υποχρέωση η προστασία του περιβάλλοντος. Η ενίσχυση του περιβαλλοντικού κινήματος στα διαπρεπέστερα πανεπιστήμια της Γαλλίας, τις Grandes Écoles (Mεγάλες Σχολές), παραδοσιακά φυτώρια για υψηλόβαθμα στελέχη σε όλους τους τομείς δραστηριότητας, θα επηρεάσει σημαντικά την αυριανή ελίτ της Γαλλίας. Ηδη, οι νέοι τάσσονται κατά του καταναλωτισμού και της προσήλωσης στο κέρδος που επιδεικνύουν κάποιες γαλλικές εταιρείες, όπως η L’Oreal.
Κάποια πανεπιστήμια, προκειμένου να ικανοποιήσουν τα φοιτητικά αιτήματα, αναθεωρούν το εκπαιδευτικό τους πρόγραμμα. Πριν από δύο χρόνια η École Polytechnique κατέστησε υποχρεωτική την παρακολούθηση τριήμερου σεμιναρίου για την κλιματική αλλαγή από όλους τους νέους φοιτητές. Το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Λυών, πάλι, δεσμεύτηκε στην αναδιαμόρφωση της διδασκαλίας κατά τρόπο ώστε οι φοιτητές να ενημερωθούν για τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Oπως επισημαίνει, όμως, ο επικεφαλής των σπουδών στη Σχολή Μηχανικής Mines ParisTech, Ματιέ Μαζιέρ, οι φοιτητές αμφισβητούν το περιεχόμενο των διαλέξεων και κατακρίνουν τα αεροπορικά ταξίδια των καθηγητών. «Μας αναγκάζουν να αμφισβητήσουμε τους εαυτούς μας», υπογραμμίζει. Οι φοιτητές, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι αυτή η αμφισβήτηση είναι ανεπαρκής. Χαρακτηριστικά, η Λιζ Μαρί Νταμπρίν, πτυχιούχος Ινστιτούτου Πολιτικών Επιστημών, λέει: «Νιώθουμε ότι εμείς καταλάβαμε, ενώ αυτοί όχι».
Η φιλόσοφος Σεσίλ Ρενουάρ, καθηγήτρια σε πολλά πανεπιστήμια, επισημαίνει ότι οι διαλέξεις για το περιβάλλον στην τριτοβάθμια εκπαίδευση «δεν είναι ούτε αρκετά ριζοσπαστικές ούτε επαρκώς συστημικές. Η πρόκληση είναι να δούμε πώς η οικολογική αμφισβήτηση μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε όλα τα γνωστικά αντικείμενα». Ετσι το 2018 προχώρησε στην ίδρυση ενός εναλλακτικού ακαδημαϊκού ιδρύματος, της «Πανεπιστημιούπολης της Μετάβασης». Σε αυτό κάποιοι τομείς, όπως τα Νομικά και τα Οικονομικά, διδάσκονται από περιβαλλοντική οπτική. Ηδη στο πρόγραμμα έχουν εγγραφεί 700 φοιτητές. Πρόσφατα δημοσίευσε, κατόπιν παραγγελίας του υπουργού Παιδείας, το «Εγχειρίδιο της Μεγάλης Μετάβασης» για την τοποθέτηση στον πυρήνα των πανεπιστημιακών προγραμμάτων ζητημάτων για το περιβάλλον και την κοινωνική δικαιοσύνη. Η Λιζ Μαρί Νταμπρίν, που παρακολουθεί μαθήματα στο εναλλακτικό ίδρυμα, υπογραμμίζει ότι η φοίτησή της εκεί υπήρξε «ένα πραγματικό σοκ», που την έκανε να θέλει να αλλάξει τα πάντα.
Το μανιφέστο
To αίτημα αναδιαμόρφωσης των ακαδημαϊκών προγραμμάτων στα καλύτερα γαλλικά πανεπιστήμια τα τελευταία χρόνια απέκτησε ορμή. Το 2018, φοιτητές εξέδωσαν το «Μανιφέστο Περιβαλλοντικής Επαγρύπνησης», απαιτώντας την τοποθέτηση της «οικολογικής μετάβασης στο επίκεντρο του κοινωνικού πειράματος». Κυρίαρχη διαπίστωση των παιδιών ήταν ότι τα θέματα περιβάλλοντος δεν διδάσκονται επαρκώς. Αυτό άλλωστε αποδείχθηκε το 2019, όταν μελέτη έδειξε ότι σε 34 γαλλικά πανεπιστήμια λιγότερο από το 25% των πτυχιακών προγραμμάτων περιλαμβάνει κλιματικά και ενεργειακά θέματα, ενώ η παρακολούθησή τους δεν είναι καν υποχρεωτική. Προχώρησαν δε ένα βήμα παραπάνω, συστήνοντας ομάδα δράσης που βάζει στο στόχαστρο γαλλικούς βιομηχανικούς κολοσσούς, δημοσιεύοντας εκθέσεις για το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα και καλώντας τους συναδέλφους τους να μην εργάζονται για εταιρείες που αρνούνται να αλλάξουν τις μεθόδους τους. Πρόσφατα, στο στόχαστρο βρέθηκε η L’Oreal. Παρότι η ομάδα αναγνώρισε κάποιες προσπάθειες ελάττωσης της επίδρασης της εταιρείας στο περιβάλλον, την κατήγγειλαν για την προώθηση άκρατου καταναλωτισμού.