Το «τρίλημμα» θέτει μόνιμες προκλήσεις στους ηγέτες, οι οποίοι συχνά παρασύρονται από τον φονταμενταλισμό των κινημάτων των αρνητών, κατά του εμβολίου ή απλώς κατά του κράτους.
Στη σύγχρονη πολιτική ιστορία, οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις μετά τις αστικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα αντιμετώπισαν ένα δίλημμα που δεν κατάφεραν ακόμη να επιλύσουν. Αυτό το δίλημμα έρχεται σε αντίθεση με δύο αντικρουόμενες αξίες: την ελευθερία και την ισότητα. Γύρω από αυτές τις ιδέες τοποθετούνται οι ιδεολογικές θέσεις: «οι πιο αριστερές» που προτείνουν την αξία της «ισότητας». Σε αντίθεση με «τις πιο δεξιές» που δίνουν προτεραιότητα στην ελευθερία. Αυτός είναι και ο τρόπος με τον οποίο οι πολιτικές εμπειρίες του εικοστού αιώνα αναπτύχθηκαν ευρέως και σχετίζονται κατά κάποιον τρόπο με τον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό.
Ο λόγος που ξεκινήσαμε να αναλύουμε αυτή την κατάσταση, η οποία είναι αρκετά γνωστή σε όλους και σε όλες, στοχεύει στο να τονίσουμε ότι στην πολιτική αντιμετωπίζαμε πάντα πολύπλοκες καταστάσεις. Ένα δίλημμα είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να επιλυθεί μέσω της επιλογής ή της προτεραιότητας μίας από τις λύσεις, αλλά καμία δεν θα είναι απολύτως αποδεκτή. Αυτό συμβαίνει αν προτάξουμε την αξία «ισότητα» πάνω από την «ελευθερία» ή το αντίστροφο. Όση περισσότερη ελευθερία, τόσο λιγότερη ισότητα, λένε αυτοί που υποστηρίζουν την ισότητα. Όσο περισσότερη ισότητα, τόσο λιγότερη ελευθερία, λένε οι φιλελεύθεροι. Επομένως, αυτές οι αρχές βρίσκονται σε μόνιμη αντιπαράθεση και σύμφωνα με το στίγμα κάθε κυβέρνησης σε οποιαδήποτε γωνιά του πλανήτη, η ζυγαριά θα γέρνει από την μία ή από την άλλη πλευρά. Έτσι θα δούμε εμπειρίες χωρών που στηρίζουν την ισότητα ή εθνών που -παρά τον πλούτο τους- είναι εξαιρετικά άνισες, αλλά είναι «φιλελεύθερες» δημοκρατίες.
Από την κλασική πολιτική θεωρία λοιπόν μεταβαίνουμε τώρα στην πανδημική πραγματικότητα που μας εξέπληξε στις αρχές του 2020 και που ορισμένοι συγγραφείς την έχουν ήδη βαφτίσει ως «κορωνοκαπιταλισμό». Διάφοροι στοχαστές, όπως ο Slavoj Zizek, ο Yuval Harari ή ο Γερμανοκορεάτης Byung Chul-Han έχουν αναλύσει τον αντίκτυπο του COVID-19 στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, στις συνθήκες διαβίωσης των κοινωνιών και, φυσικά στην ψυχή και τη συμπεριφορά των ατόμων. Είναι σαφές ότι είναι πολύ δύσκολο να ζεις σε μια πανδημία. Δεν είναι εύκολο σε έναν κόσμο χαοτικό. Ταυτόχρονα, είναι μία τεράστια πρόκληση να κυβερνάς σε μια πανδημία. Αν κάποιος πολλές φορές σκέφτεται ότι δεν μπορεί να διαχειριστεί τον ίδιο του τον εαυτό, φανταστείτε πώς είναι η ευθύνη μιας διακυβέρνησης.
Οι κυβερνήσεις κατά την διάρκεια πανδημιών έχουν αντιμετωπίσει δικά τους γενικά προβλήματα της ξαφνικής – ή όχι τόσο – εμφάνισης του παγκόσμιου ιού. Ομοίως, και ταυτόχρονα, κάθε χώρα ή περιοχή έχει τις δικές της δυσκολίες. Στη χώρα μας, και όπως υποστηρίζει ο πρόεδρος μας, κληρονομήσαμε μία οικονομική πανδημία με τεράστιο και άνευ προηγουμένου εξωτερικό χρέος, μία εκπληκτική πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, μία εξωφρενική αύξηση της φτώχειας, έναν ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και μία αυξανόμενη ανεργία. Εν ολίγοις, δύο πανδημίες: τον Macri και τον κορωνοϊό.
Αντιμέτωποι με αυτήν την πραγματικότητα και επιστρέφοντας σε μια παγκόσμια πολιτική ανάλυση του πανδημικού φαινομένου, τα Κράτη και οι κυβερνήσεις τους δεν αντιμετωπίσανε ένα δίλημμα, όπως ανέφερα στην αρχή, αλλά ένα τρίλημμα. Το «τρίλημμα» αυτό εντοπίζεται σε έναν κόσμο που δεν αναγνωρίζει πλέον την «εξωστρέφεια» του καπιταλισμού. Αυτό σημαίνει ότι ο καπιταλισμός είναι παγκόσμιος. Είτε στην αμερικανική, είτε στην κινεζική, είτε στη ρωσική εκδοχή του ή σε αυτήν που προσπαθεί να ενοποιήσει όλες τις επιλογές, ο «κορωνοκαπιταλισμός» φέρνει αντιμέτωπες τις κυβερνήσεις με αυτό το «τρίλημμα» που πολύ δύσκολα μπορεί να επιλυθεί: υγεία, οικονομία και ελευθερίες.
Ένα χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας, η κυβέρνηση του Προέδρου Alberto Fernández πήρε μια απόφαση με βάση τα κληροδοτημένα προβλήματα του συστήματος υγείας της Αργεντινής και τα επιστημονικά στοιχεία, δίνοντας προτεραιότητα στη ζωή και στην υγεία των Αργεντινών. Μεταρρύθμισε και ενίσχυσε την υγειονομική υποδομή ολόκληρης της χώρας έτσι ώστε, κατά την άφιξη του ιού, σε κανέναν Αργεντινό να μην λείψει η ιατρική βοήθεια. Σε αυτό το τρίλημμα, η υγεία προείχε της οικονομίας και των ελευθεριών, διατηρώντας όμως μια σχετική ισορροπία με την ATP (Βοήθεια Έκτακτης Ανάγκης στην Εργασία και την Παραγωγή) για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, το IFE (Οικογενειακό Εισόδημα Έκτακτης ανάγκης) για τα φυσικά πρόσωπα και περιορίζοντας προσωρινά τη μαζική κυκλοφορία των ανθρώπων για την δική τους προστασία.
Κατά την διάρκεια αυτών των μηνών, με μία αντίθετη στάση, ο πρώην Πρόεδρος Mauricio Macri, υιοθετώντας μια διαστρεβλωμένη και αρνητική ιδέα σχετικά με την πανδημία, καταδίκαζε απερίφραστα «ας πεθάνουν όσοι πρέπει να πεθάνουν», ως επιλογή για τις απόλυτες ελευθερίες σε αυτό το τρίλημμα, χαρακτηρίζοντας την κυβέρνηση «μόλυνσης» και αργότερα «δηλητηρίασης» σε ότι αφορά το εμβόλιο. Ας φανταστούμε για μια στιγμή πώς θα ήταν η πανδημία αν την διαχειριζόταν ο Macri. Λίγους μήνες μετά, ο τότε πρόεδρος Trump προέτρεπε τους Αμερικανούς ηλικιωμένους να θυσιάσουν τη ζωή τους για να σώσουν τον καπιταλισμό και τον αμερικανικό τρόπο ζωής, επιλέγοντας την οικονομία έναντι της ζωής των ανθρώπων.
Η αλήθεια είναι ότι αυτό το τρίλημμα έπρεπε και πρέπει να το αντιμετωπίσουν από τη Merkel και τον Bolsonaro, έως τον Xi Xinping, τον Boris Johnson, τον Macron και τον Lopez Obrador. Το τρίλημμα θέτει μόνιμες προκλήσεις στους κυβερνήτες, οι οποίοι συχνά παρασύρονται από τον φονταμενταλισμό των κινημάτων των αρνητών, κατά του εμβολιασμού ή απλώς κατά του κράτους ή της κυβέρνησης. Αυτό οδήγησε σε καταστροφές στον υγειονομικό τομέα και σε απώλειες ζωών στη Βραζιλία ή στις ΗΠΑ του Trump και στον πολιτικό οπορτουνισμό των πιο αντιδραστικών δεξιών, όπως συνέβη εδώ στην Αργεντινή. Άλλες χώρες, με λιγότερη αντίσταση στους περιορισμούς της προσωπικής ελευθερίας, προς το συμφέρον της γενικής ευημερίας, χρησιμοποίησαν πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς για τον έλεγχο της πανδημίας, για παράδειγμα μέσω συσκευών γεωγραφικής τοποθεσίας ατόμων.
Σήμερα ο κόσμος βρίσκεται σε μία νέα κατάσταση. Ενώ αντιμετωπίζει ένα δεύτερο / τρίτο κύμα μετάδοσης, δίνει μάχη με τον χρόνο για τον εμβολιασμό. Η κυβέρνηση της Αργεντινής για άλλη μια φορά υπερασπιζόμενη αυτό το δικαίωμα στην υγεία και στη ζωή πήρε την απόφαση – μελετώντας τι είναι καλύτερο για την κοινωνία – πριν από πολλές άλλες χώρες, να προσπαθήσει να εφοδιαστεί με εμβόλια και ταυτόχρονα ζήτησε από τον κόσμο τη συνεργασία και την αλληλεγγύη για δίκαιη κατανομή. Ωστόσο, προς το παρόν η παγκόσμια πραγματικότητα δεν το επέτρεψε και έδειξε έντονα το πρόσωπο του «κορωνοκαπιταλισμού», τα αποτελέσματα του τρέχοντος καπιταλισμού μεταφέρθηκαν και στον εμβολιασμό. Η κατάφωρη συγκέντρωση του πλούτου ολοένα και πιο ορατή φάνηκε στην απαράδεκτη αποθήκευση εμβολίων από ορισμένες πλούσιες χώρες, ενόψει της έλλειψης εφοδιασμού για τον πολυμερή συνεργατικό μηχανισμό παροχής COVAX του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Ένα άλλο πρόβλημα που αναπόφευκτα θα προέκυπτε ήταν η συμφόρηση της παραγωγής. Από τη μία πλευρά, η συσσώρευση της ζήτησης που υπερβαίνει κατά πολύ, προς το παρόν, την ικανότητα παραγωγής. Και από την άλλη, η έλλειψη εισροών, επίσης λόγω της υπερβολικής ζήτησης ή περιορισμών εκ μέρους των χωρών, επειδή δεν επιτρέπουν την εξαγωγή αυτών των εισροών στα μέρη όπου παρασκευάζονται εμβόλια.
Τέλος, κάτι που συζητήθηκε πολύ και δεν έγινε τίποτε σε πολυμερές επίπεδο: η απελευθέρωση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας μέσω της αγοράς, για παράδειγμα, από ένα ταμείο που χρηματοδοτείται από έθνη, έτσι ώστε να απελευθερώνεται άμεσα η παραγωγή. Αντιμέτωπη με αυτό, η μόνιμη απαίτηση του προέδρου μας σχετικά με το θέμα μαζί με του Γάλλου ομολόγου του, Macron. Αλλά και πάλι εδώ θριάμβευσε η λογική του υπέρ-καπιταλισμού χωρίς ευαισθησία, ωστόσο, ο Alberto Fernández εκθέτει αυτήν την ανθρωπιστική απαίτηση σε κάθε διεθνές φόρουμ.
Σε χρόνο ρεκόρ από την εμφάνιση του ιού, η επιστημονική συνεργασία βρήκε τον τρόπο για να νικήσει τον ιό, τώρα η πρόκληση είναι πολιτική. Η επιστήμη έδωσε το παράδειγμα στην πολιτική. Ο Alberto Fernández όταν μιλά για συνεργασία αναφέρεται σε αυτό. Στη μάχη με τον χρόνο για τον εμβολιασμό, η κυβέρνηση έχει δείξει τις προτεραιότητές της σε αυτό το τρίλημμα. Στην αναζήτηση μιας ισορροπίας αυτών των τριών σε ένταση αξιών, προχωρά υπεύθυνα λαμβάνοντας αποφάσεις για τη φροντίδα της υγείας και της ζωής των Αργεντινών, σεβόμενος τα δικαιώματα και ρίχνοντας το βάρος στην οικονομία δεδομένου ότι το 2021 θα πρέπει να είναι το έτος έναρξης της ανοικοδόμησης της Αργεντινής.
*Ο Guillermo Justo Chaves είναι επικεφαλής του Διπλωματικού Γραφείου του Υπουργού Εξωτερικών και Θρησκευμάτων της Αργεντινής