Στις 8 το βράδυ, 6 Οκτωβρίου 1976, 27 ημέρες μετά τον θάνατο του Μάο Τσετούνγκ, ο Τζανγκ Τσούεν Τσιάο, νούμερο δύο στη λεγόμενη Συμμορία των Τεσσάρων, έφτασε στo Μέγαρο Χουάιρεν, για να συμμετάσχει σε μια τακτική συνάντηση της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας. Είχε ενημερωθεί ότι το θέμα της συζήτησης ήταν η έκδοση της ανθολογίας του Μάο και η κατασκευή του μαυσωλείου του – με άλλα λόγια, τίποτε το ύποπτο. Τη στιγμή που εισήλθε στην αίθουσα του συνεδρίου, όμως, οι φρουροί τον συνέλαβαν. Μπροστά του, ο Χούα Κούο Φενγκ, ο αντιπρόεδρος του Κόμματος, μαζί με τον κομματικό βετεράνο Γίε Τζίαν Γινγκ, του ανακοίνωσαν την απόφαση της «πολιτικής ανάκρισης». Λίγη ώρα αργότερα, ο Γούανγκ Χονγκ Γούεν, ο νεότερος των τεσσάρων, έπεσε στην ίδια παγίδα. Ταυτόχρονα, η χήρα του Μάο, η Τζιάνγκ Τσινγκ, η πραγματική ηγέτις της Συμμορίας, και ο Γιάο Γούεν Γιούαν, ο τελευταίος των τεσσάρων, συνελήφθησαν στις κατοικίες τους. Ετσι, με αυτό το αναίμακτο «Πραξικόπημα του Μεγάρου Χουάιρεν» η συμμαχία μεταξύ των «βετεράνων» και των «νέων στελεχών» κατέστρεψε τη Συμμορία των Τεσσάρων, την πιο ριζοσπαστική δύναμη στην ηγεσία του Κόμματος.
Η δημιουργία των τριών φατριών
Μετά το Αλμα προς τα Εμπρός (1958-1960), ο Μάο δημιούργησε δύο φατρίες συμμάχων του προκειμένου να καταστρέψει τον μετριοπαθή αντιπρόεδρο Λίου Σάο Σι. Η πρώτη ήταν του στρατηγού Λιν Πιάο και η δεύτερη της συζύγου του, Τζιάνγκ Τσινγκ. Η Τζιάνγκ το 1938 είχε γίνει η τέταρτη γυναίκα του Μάο, υπό την υπόσχεση του τελευταίου στο Κόμμα ότι δεν πρόκειται ποτέ να την αφήσει να συμμετάσχει στην πολιτική. Ωστόσο, από το 1959 η Τζιάνγκ, υπό την εντολή του Μάο, ξεκίνησε τις ακραίες αριστερές «μεταρρυθμίσεις» στον πολιτιστικό και εκπαιδευτικό τομέα, καθώς μάζευε νεαρά στελέχη χαμηλού επιπέδου ως οπαδούς της, όπως τον Τζανγκ και τον Γιάο.
Μετά την ήττα και τον τραγικό θάνατο του Λίου, ο στρατηγός Λιν έγινε ο καινούργιος διάδοχος του Μάο, αλλά σκοτώθηκε μετά την αποτυχημένη απόπειρά του να δολοφονήσει τον Μάο. Το 1971 απέμεναν τρεις δυνάμεις στην ηγεσία του Κόμματος: η φατρία της Τζιάνγκ, η φατρία των βετεράνων και η φατρία των νέων στελεχών που μπήκαν στο κέντρο εξουσίας μόλις μετά την Πολιτιστική Επανάσταση, όπως ο Χούα Κούο Φενγκ, ένα αγροτικό στέλεχος από το χωριό του Μάο, με απλή προσωπικότητα και ένθερμη πίστη στον τελευταίο. Τα επόμενα πέντε χρόνια μέχρι τον θάνατό του, ο Μάο χειριζόταν τις τρεις πλευρές σαν μαριονέτες ώστε να κρατηθεί μια ισορροπία μεταξύ τους.
Οι βετεράνοι, από τη μια πλευρά, ποτέ δεν είχαν την εμπιστοσύνη του, ενώ τον Μάιο του 1975 για πρώτη φορά ο Μάο χρησιμοποίησε τη φράση Συμμορία των Τεσσάρων για να επιτεθεί στη φατρία της γυναίκας του, παρόλο που η ιδεολογία της ταυτιζόταν περισσότερο με τη δική του. Λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του, προσωρινός νικητής φάνηκε πως ήταν ο Χούα, που έγινε επιτέλους ο διάδοχος του Μάο με την ευλογία του τελευταίου: «Είμαι ανακουφισμένος αν εσύ διαχειρίζεσαι τη χώρα».
Η πτώση της Συμμορίας των Τεσσάρων
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1976, η πάλη εξουσίας μεταξύ των τριών φατριών ξεκινούσε τη στιγμή ακριβώς που πέθανε ο Μάο. Οσο ζούσε ο άνδρας της, η Τζιάνγκ είχε το υψηλότερο προφίλ στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος όπου ακόμα και ο Χούα της έδειχνε πλήρη υπακοή. Ωστόσο, η βάση της ισχύος της βρισκόταν μόνο στην προσωπική υποστήριξη του Μάο, και όχι στον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων –που αποτελούσε τον κρισιμότερο παράγοντα για την απόκτηση ισχύος– ούτε και στον λαό που παραδοσιακά δεν εμπιστευόταν τις «αυτοκρατόρισσες». Η αφελής Τζιάνγκ, όμως, θεωρούσε δεδομένο πως θα κληρονομούσε τη θέση του νεκρού συζύγου της. Στις 10 Σεπτεμβρίου, η Συμμορία της άρχισε να καλεί τις νομαρχίες να λαμβάνουν εντολές από το δικό της νεοσύστατο «κεντρικό γραφείο», και όχι από την ορθόδοξη «Κεντρική Επιτροπή».
Οι άλλες δύο φατρίες, αντιλαμβανόμενες τον κίνδυνο, σχημάτισαν αμέσως συμμαχία. Ο Χούα, αν και δεν διέθετε μεγάλη πολιτική εμπειρία και κύρος, ήταν ο ανακηρυγμένος κληρονόμος που είχε ανακοινώσει ο ίδιος ο Μάο, ενώ οι βετεράνοι είχαν έναν άσο στο μανίκι τους: την υποστήριξη του στρατού. Στις ημέρες που ακολούθησαν, ο Χούα συναντούσε μυστικά τους Γίε Τζίαν Γινγκ και Λι Σίαν Νίαν, τους δύο πιο ισχυρούς βετεράνους, και συμφώνησαν να καταστρέψουν τη Συμμορία των Τεσσάρων. Ετσι, πραγματοποίησαν το πραξικόπημα στις 6 Οκτωβρίου στo Μέγαρο Χουάιρεν.
Μετά την πτώση της χήρας του Μάο, οι βετεράνοι Γίε και Λι κανόνισαν να ανέβει ο Χούα στη θέση του προέδρου του Κόμματος, όπως του είχαν υποσχεθεί στη συμφωνία τους. Τον Φεβρουάριο του 1977, για να χρησιμοποιήσει το χάρισμα του Μάο και να παγιώσει τη δική του εξουσία, ο Χούα αποφάσισε να συνεχίσει την Πολιτιστική Επανάσταση, δηλώνοντας ότι «υποστηρίζουμε αποφασιστικά όλες τις αποφάσεις του προέδρου Μάο και ακολουθούμε ανεπιφύλακτα όλες τις οδηγίες του».
Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο ρεαλιστής μεταρρυθμιστής αναλαμβάνει τα ηνία
Η ακραία αριστερή πολιτική του Χούα οδήγησε σύντομα στη διάλυση της συμμαχίας μεταξύ των «νέων στελεχών» και των «βετεράνων». Πολλοί βετεράνοι και στρατηγοί διαφωνούσαν από την αρχή με τη μη εξουσιοδοτημένη συμφωνία των Γίε και Λι με τον Χούα, ενώ αμφέβαλλαν για την ικανότητα του Χούα, και προτιμούσαν τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ ως νέο αρχηγό της χώρας. Ο Ντενγκ, που από τον Απρίλιο του 1976 είχε καταδικαστεί ως «ρεβιζιονιστής» από τον Μάο, μέχρι εκείνη τη στιγμή κρυβόταν κάπου στη νότια Κίνα. Ωστόσο, διέθετε υψηλό κύρος στην ηγεσία και στον λαό: ανήκε στον κύκλο των βετεράνων, είχε στρατιωτικό υπόβαθρο, επιπλέον, ήταν ένας ρεαλιστής μεταρρυθμιστής που πάντα τόνιζε την οικονομική ανάπτυξη – τη μεγαλύτερη ανάγκη της χώρας εκείνη τη στιγμή. Επομένως, την άνοιξη του 1977, έπειτα από την έντονη πίεση των υποστηρικτών του Ντενγκ, ο Χούα δέχθηκε να επιστρέψει αυτός στο Πεκίνο ως νούμερο τρία στην ιεραρχία του Κόμματος, μετά τον Χούα και τον Γίε.
Τον Μάιο του 1978, η φατρία του Ντενγκ ξεκίνησε μια μάχη κατά της φατρίας του Χούα. Το πεδίο της διαμάχης, ευτυχώς, εντοπίστηκε στον φιλοσοφικό τομέα. Υπό τον προσεκτικό σχεδιασμό και την οργάνωση των υποστηρικτών του Ντενγκ, ένας καθηγητής Φιλοσοφίας δημοσίευσε στην εφημερίδα «Το Φως» της Σαγκάης ένα άρθρο, κάνοντας επίθεση στην τυφλή πίστη του Χούα προς τις πολιτικές του Μάο και τονίζοντας τη βασική θέση του Ντενγκ, δηλαδή ότι το κριτήριο για σωστές πολιτικές ήταν η οικονομική πρόοδος της Κίνας. Στους επόμενους μήνες, ένα κύμα κειμένων εμφανίστηκε σε όλες τις εφημερίδες της χώρας, απηχώντας την άποψη του καθηγητή. Τον Νοέμβριο, το αποτέλεσμα της προπαγανδιστικής μάχης ήταν πλέον σαφές: ο Ντενγκ κέρδιζε την υποστήριξη των εφημερίδων, του στρατού και σχεδόν όλων των νομαρχιών.
Τον Δεκέμβριο του 1978, η τρίτη σύνοδος της ολομέλειας της ενδέκατης Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος σφράγισε επίσημα τη νίκη του Ντενγκ, ο οποίος θα οδηγούσε την Κίνα σε μια μορφή μονοκομματικού αυταρχικού καπιταλισμού, που ονομάστηκε «σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά». Ο Ντενγκ, παρόλο που όλος ο κόσμος ήξερε ότι ήταν πλέον ο καινούργιος κύριος της Κίνας, αρνήθηκε να γίνει ο πρόεδρος του Κόμματος και πρόεδρος της χώρας. Κατάλαβε καλά ότι η αληθινή εξουσία δεν βρισκόταν στους τίτλους, αλλά στην ισορροπία δυνάμεων. Ετσι, τα επόμενα χρόνια απέλασε τους αριστερούς συντηρητικούς και δύσπιστους για τις μεταρρυθμίσεις του, ταυτόχρονα κατέστειλε και τις φιλελεύθερες τάσεις στην ηγεσία και στον λαό, και στέφθηκε «ο πρώτος αρχιτέκτονας της μεταρρύθμισης της Κίνας».
Οσον αφορά τους παλιούς αντιπάλους του, ο Χούα αποσύρθηκε ειρηνικά από την πολιτική αρένα το 1980, και την ίδια χρονιά τα μέλη της Συμμορίας των Τεσσάρων καταδικάστηκαν σε φυλάκιση κατά τη διάρκεια μιας δημόσιας δίκης. Οι τρεις άνδρες τελικά πέθαναν από αρρώστια σε σχετικά μεγάλη ηλικία, ενώ η χήρα του Μάο, το μόνο άτομο που υπερασπίστηκε τον εαυτό του στη δίκη, αυτοκτόνησε στη φυλακή σε ηλικία 77 ετών.
* Η κ. Κατερίνα Γιουέ Γου είναι διδάκτωρ του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ