Του Μπάμπη Παπαδάτου
Αν για τον Μαραντόνα το δίλημμα «θεός ή δαίμονας;» αντικατοπτρίζει ξεκάθαρα τις δύο όψεις της ύπαρξής του και δεν αφήνει πολλά περιθώρια για… μισόλογα, για τον Πελέ οι διαχωριστικές γραμμές ίσως να είναι πιο θολές και η πορεία του μέχρι το 1977, οπότε αποχώρησε από την ενεργό δράση, θα μπορούσε να συνοψιστεί στο ερώτημα «θεός ή ημίθεος;».
Γεννημένος την 23η Οκτωβρίου του 1940 στις Τρες Κορασόες (Τρεις Καρδιές) της νοτιοδυτικής Βραζιλίας, ο Εντσον Αράντες ντο Νασιμέντο βίωσε από μικρός τις σημαντικές αλλαγές στη χώρα του, η οποία περνούσε από την «Παλαιά Δημοκρατία» στην έναρξη του «Νέου Κράτους» του δικτάτορα Ζετούλιο Βάργκας. Από 10 ετών, ήδη, τον ήξεραν ως τον γιο του ποδοσφαιριστή Ντοντίνιο. Ο μικρός Πελέ, γόνος πάμφτωχης οικογένειας, βοηθούσε τους παππούδες του με τα άλογά τους που κουβαλούσαν καυσόξυλα. Μετά το σχολείο πετούσε τα βιβλία κι έτρεχε στην αλάνα για να παίξει ποδόσφαιρο. Οταν ο πατέρας του τραυματίστηκε και η ομάδα του έπαψε να τον πληρώνει, ο πάντα χαμογελαστός πιτσιρικάς αναγκάστηκε να βγει στο μεροκάματο με το ξύλινο κασελάκι του, γυαλίζοντας τα παπούτσια των περαστικών.
Από την αλάνα στο Μουντιάλ
Το 1956 ο Πελέ θα περάσει δοκιμαστικά από τη Σάντος στο Βίλα Μπελμίρο και θα ξεχωρίσει από την πρώτη στιγμή. «Για να παίξεις ποδόσφαιρο θέλει τσαγανό», του έλεγε ο πατέρας του και ο Πελέ, πέρα από το πείσμα του, διέθετε εξαιρετικά δυνατά πόδια και μοναδική αντίληψη για την ηλικία του. Στη Σάντος θα παραμείνει «κλειδωμένος» ως «εθνικός θησαυρός» μέχρι το 1974 και, ουσιαστικά, θα γιγαντώσει το όνομά του μέσα από την εθνική ομάδα, στην οποία θα κληθεί το 1958 πριν ακόμη κλείσει τα 18 του. Είναι η δεκαετία που οι Βραζιλιάνοι έχουν βιώσει το «εθνικό πένθος» του ’50 με θύτη την Ουρουγουάη και τη συντριβή του ’54 από την Ουγγαρία με 2-4 στη Βέρνη, αλλά βλέπουν να ανατέλλει και το άστρο ενός πανίσχυρου –στην πορεία– παράγοντα, του Ζοάο Χαβελάνζε.
«Μην κλαις, εγώ θα πάρω ένα Παγκόσμιο Κύπελλο», είχε υποσχεθεί ο μικρός Πελέ στον «βαρυπενθή» πατέρα του μετά την ήττα από την Ουρουγουάη το ’50. Και, πράγματι, κράτησε την υπόσχεσή του. Ο πρώτος διεθνής αγώνας του θα έρθει στις 7 Ιουλίου 1957 στο «Μαρακανά» (ήττα 1-2 από την Αργεντινή), αλλά εκεί θα σημειώσει το πρώτο του γκολ σε ηλικία 16 ετών και εννέα μηνών.
Στον πρώτο διεθνή αγώνα του στις 7.7.1957 στο «Μαρακανά», θα σημειώσει το πρώτο του γκολ για τη Βραζιλία σε ηλικία 16 ετών και εννέα μηνών.
1958. Η «σελεσάο» θα ταξιδέψει στη Σουηδία για το 6ο Παγκόσμιο Κύπελλο. «Οι Σουηδέζες μας άγγιζαν στο πρόσωπο και μετά κοιτούσαν το δάχτυλό τους να δουν αν ξεβάψαμε. ∆εν είχαν δει ξανά μαύρους», περιγράφει χρόνια μετά, με χαμόγελο, ο Πελέ. Στη σκανδιναβική χώρα το «μαύρο μαργαριτάρι» θα διακριθεί και η φήμη του θα εξαπλωθεί, καθώς για πρώτη φορά ένα Παγκόσμιο Κύπελλο θα μεταδοθεί τηλεοπτικά – απευθείας στη Σουηδία και σε μαγνητοσκόπηση στον υπόλοιπο κόσμο.
Υστερα από μια μίνι εξέγερση στα αποδυτήρια, οι μαύροι παίκτες (μεταξύ των οποίων ο Πελέ και ο Γκαρίντσα) απαιτούν ισότιμη μεταχείριση από τον προπονητή τους, Βισέντε Φέολα, και στον ημιτελικό η Βραζιλία θα βάλει πέντε γκολ στη Γαλλία (χατ τρικ Πελέ) και άλλα πέντε στον τελικό με τη Σουηδία, με ακόμη δύο δικά του γκολ. Επιστρέφοντας θα τους περιμένει μια απέραντη κοσμοσυρροή. Ελάχιστοι Βραζιλιάνοι θα μείνουν σπίτι τους εκείνη την ημέρα. Την ημέρα κατά την οποία ο Πελέ θα γίνει εθνικό σύμβολο και πρότυπο για κάθε νέο ποδοσφαιριστή.
Μια διασημότητα με παγκόσμια φήμη
1962, Χιλή. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι θα είναι το Μουντιάλ του Πελέ, το Μουντιάλ της Βραζιλίας. Θα μαντέψουν σωστά κατά… 50%, διότι ο Πελέ θα αποχωρήσει με θλάση από τον δεύτερο κιόλας αγώνα, αλλά έχοντας σκοράρει κόντρα στο Μεξικό στην πρεμιέρα. Το σοκ μεγάλο, όμως η Βραζιλία διαθέτει σπουδαίους παίκτες: Βαβά, Ντιντί, Γκαρίντσα, Αμαρίλντο, Τζάλμα Σάντος, Ζαγκάλο κ.ά. Στον τελικό θα νικήσουν την Τσεχοσλοβακία με 3-1 και θα στεφθούν ξανά πρωταθλητές κόσμου.
Η Βραζιλία, ως χώρα, βρίσκεται, πλέον, σε τροχιά ανάπτυξης και ο Πελέ δίνει την ώθηση και τη διαφήμιση που αυτή χρειάζεται. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που έμαθαν τη Βραζιλία μέσα από το ποδόσφαιρο εκείνο το διάστημα. Η τηλεόραση κυριεύει τον πλανήτη και ο Πελέ είναι εκεί για να καθηλώσει το κοινό. Από ένα παιδί των δρόμων, μετατρέπεται σε εκατομμυριούχο και για πρώτη φορά η φήμη του σκεπάζει αυτή των Ευρωπαίων. Μαζί του και η Εθνική Βραζιλίας.
Το 1964, όμως, τα τανκς θα βγουν στους δρόμους και ο στρατηγός Μπράνκο θα καταλάβει το Ρίο. Η δικτατορία επικρατεί, αλλά η μπάλα συνεχίζει να κυλάει. Αρτος και θεάματα. Μοιραία ο Πελέ θα βρεθεί ξανά στο επίκεντρο ενός διαφορετικού κάδρου. Θα του προσάψουν ότι αποδέχθηκε καταστάσεις χωρίς να αντιδράσει ποτέ. Το καθεστώς τον «τοποθετεί» πλάι του και αυτός ταξιδεύει περισσότερο για εξωγηπεδικές υποχρεώσεις παρά για το ποδόσφαιρο.
Και φτάνουμε στο 1966. Αγγλία. Θα είναι η πρώτη φορά που όλοι οι αγώνες θα μεταδοθούν τηλεοπτικά απευθείας για όλο τον πλανήτη μέσω δορυφόρου και η τελευταία που θα συμμετάσχει σε Παγκόσμιο Κύπελλο ο σπουδαίος Γκαρίντσα, ενώ η Ιταλία θα αποκλειστεί από την πρωτοεμφανιζόμενη Β. Κορέα! Ο Πελέ είναι 26 ετών και η Βραζιλία θα ταξιδέψει εκεί ως το απόλυτο φαβορί. Εμφανίζεται στα ΜΜΕ ως ομάδα σταρ και όχι ως ένα διψασμένο σύνολο για διάκριση. Το ποδόσφαιρο, όμως, έχει αλλάξει. Δεν είναι πλέον τόσο «άναρχο» και «ελεύθερο». Οι ομάδες θέλουν το αποτέλεσμα και οι αντίπαλοι θα στοχεύσουν τον Πελέ. Στην πρεμιέρα οι Βούλγαροι θα «δείρουν» τον σταρ της Βραζιλίας, η οποία, παρ’ όλα αυτά, θα νικήσει 2-0. Ομως η Ουγγαρία θα της δώσει ένα σημαντικό μάθημα με 3-1. Λίγες ημέρες μετά η Πορτογαλία του Εουσέμπιο θα πετάξει εκτός διοργάνωσης τους Βραζιλιάνους με το ίδιο σκορ. Η Αγγλία θα κατακτήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο. Ο Πελέ, σχεδόν σοκαρισμένος από το σκληρό παιχνίδι και απογοητευμένος από την ανοχή των διαιτητών, δηλώνει ότι ο θεσμός τελείωσε γι’ αυτόν.
Θρίαμβος το 1970 στο Μεξικό, με συντριβή της Ιταλίας στον τελικό
Το 1968 βρίσκει ξανά τη Βραζιλία μέσα στη βία. Ο δικτάτορας Εμίλιο Γκαραστάζου Μέντιτσι είναι στυγνός και αδίστακτος, αλλά κάθε Κυριακή βρίσκεται στο Μαρακανά για να χτίσει ένα θετικό προφίλ. Λίγες ημέρες μετά το χιλιοστό γκολ του Πελέ, το 1969 (19.11), ο δικτάτορας θα καλέσει τον κορυφαίο ποδοσφαιριστή στο προεδρικό μέγαρο. Ο Πελέ θα συναντήσει τον Μέντιτσι, φανερά στρεσαρισμένος σε μια στημένη φιέστα παρουσία όλων των ΜΜΕ.
Θα δεχθεί ξανά σκληρή κριτική γι’ αυτήν την αποδοχή. Κάποιοι θα τον χαρακτηρίσουν δειλό, άλλοι δημοσιοσχετίστα. Οι υποστηρικτές του θα πουν ότι δεν είχε άλλη επιλογή απέναντι σε έναν αδίστακτο δικτάτορα, ο οποίος ήθελε ένα Παγκόσμιο Κύπελλο για… τον εαυτό του. Και ο Μέντιτσι λέγεται ότι «έπεισε» με τον… δικό του τρόπο τον Πελέ να επιστρέψει στο γήπεδο για το τελευταίο του Μουντιάλ. Αυτό του Μεξικού.
1970. Η Εθνική Βραζιλίας έχει στο τιμόνι της τον Ζοάο Σαλντάνια. Είχε δεχθεί σφαίρα σε μια αντιδικτατορική πορεία, είχε σταματήσει το ποδόσφαιρο και είχε γίνει αρθρογράφος. Ο Χαβελάνζε τον ήθελε για την πειθαρχία του, αλλά κι επειδή θα μετρίαζε τα πυρά από τα ΜΜΕ.
Γρήγορα ήρθε σε σύγκρουση με τον Πελέ, αλλά και τον Μέντιτσι! Τη θέση του θα πάρει με συνοπτικές διαδικασίες ο ήπιος Μάριο Ζαγκάλο. Η κορυφαία Βραζιλία όλων των εποχών θα παραταχθεί στο πρώτο ματς στο στάδιο Χαλίσκο της Γουαδαλαχάρα απέναντι στην Τσεχοσλοβακία με τους Φέλιξ, Μπρίτο, Πιάτσα, Κλοντοάλντο, Εβεράλντο, Κάρλος Αλμπέρτο, Ζαϊρζίνιο, Ζέρσον, Τοστάο, Πελέ, Ριβελίνο και θα τη σαρώσει με 4-1. Ακόμη ένας πρόωρος τελικός με την Αγγλία θα έρθει, με τη «σελεσάο» να επικρατεί 1-0 (με χαϊλάιτ την απόκρουση του Μπανκς στην κεφαλιά του Πελέ). Από το ματς αυτό κι έπειτα ο Πελέ απελευθερώθηκε. Η Ρουμανία υποκλίθηκε με 3-2 και δύο γκολ του Πελέ, στους «8» η Βραζιλία θα επικρατήσει 4-2 του Περού, στους ημιτελικούς θα διώξει το «φάντασμα» της Ουρουγουάης με 3-1 και στον τελικό η Ιταλία θα συντριβεί με 4-1.
«Πηδήσαμε μαζί, αλλά όταν εγώ επέστρεψα στη γη αυτός ακόμη βρισκόταν στον αέρα», τόνισε ο Ιταλός Ταρτσίζιο Μπούρνιτς, ο οποίος έχασε τη μονομαχία στο 1-0.
Η Βραζιλία ήταν αήττητη και πρωταθλήτρια για τρίτη φορά. Οπως και ο Πελέ: είχε σηκώσει τρία τρόπαια και ας είχε συμμετοχή –ουσιαστικά– μόνο στα δύο. Mετά τη σεζόν του 1974 (19η με τη Σάντος), ο Πελέ υπέγραψε στα 35 του με την Κόσμος της Νέας Υόρκης και το 1977 «κρέμασε» τα παπούτσια του. Είχε προλάβει, όμως, με αυτή τη μετακίνηση να μεταδώσει τον «ιό» του soccer και στις ΗΠΑ. Εκτός γηπέδων, ωστόσο, ποτέ δεν κατάφερε να αφήσει το στίγμα του, όπως ο μαχητής Σόκρατες ή ο Χιλιανός Κάρλος Κασέλι.
Ο Γκαλεάνο θα γράψει: «Εξω από τα γήπεδα ποτέ δεν χάρισε έστω κι ένα λεπτό από τον χρόνο του και ποτέ δεν έβγαλε έστω κι ένα νόμισμα από το πορτοφόλι του. Αλλά όσοι είχαμε την τύχη να τον δούμε να παίζει δεχθήκαμε δωρεές σπάνιας ομορφιάς (…) στιγμές που μας επιτρέπουν να πιστέψουμε ότι η αθανασία υπάρχει».
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ