«Η σύγχρονη Ουκρανία δημιουργήθηκε εξ ολοκλήρου από τους μπολσεβίκους. Η διαδικασία αυτή εγκαινιάσθηκε μετά την Επανάσταση, ενώ ο Λένιν και οι συνεργάτες του επέλεξαν τον χειρότερο τρόπο: διχάζοντας τους κατοίκους και αποκόπτοντας τμήματα της Ρωσίας», είπε ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος αποδίδει στον Λένιν τη σπορά εθνικής συνείδησης μεταξύ των Ουκρανών, χάρη στην αυτονομία που προσέφερε στη νεοϊδρυθείσα σοβιετική δημοκρατία.
Η ιστορική πραγματικότητα, όμως, είναι πιο περίπλοκη και απέχει πολύ από την απλουστευτική θεώρηση Πούτιν. Ουκρανία και Ρωσία μοιράζονται κοινές ρίζες, που χρονολογούνται στο μεσαιωνικό βασίλειο των Ρους του Κιέβου, δημιούργημα του 9ου αιώνα. Το Κίεβο ιδρύθηκε αιώνες πριν από τη Μόσχα, ενώ Ρώσοι και Ουκρανοί υποστηρίζουν ότι η σημερινή ουκρανική πρωτεύουσα είναι το λίκνο του πολιτισμού, της γλώσσας και της θρησκείας τους. Η ιστορία και ο πολιτισμός Ρωσίας και Ουκρανίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Παρ’ όλα αυτά, ο ουκρανικός εθνικισμός υπήρξε αγκάθι για τη Ρωσία από την εποχή των πρώτων τσάρων. Η Ουκρανία αντιμετωπίζεται ακόμη ως «μικρός αδελφός» της Ρωσίας, ο οποίος οφείλει να συμπεριφέρεται ανάλογα.
Η ανατολική Ουκρανία, η οποία πέρασε στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας πολύ πριν δεχθεί δυτικές επιρροές, συνεχίζει να διαθέτει σημαντικό ποσοστό ρωσόφωνου πληθυσμού, πολύ πιστού στη Μόσχα. Ομως, η εικόνα που εμφανίζει ο Πούτιν, μίας αρμονικής αδελφότητας κρατών, απόλυτα εναρμονισμένης με τη μεγάλη Ρωσία, πόρρω απέχει από την αλήθεια. Τμήματα της σύγχρονης Ουκρανίας ανήκαν όντως επί αιώνες στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Αλλες περιοχές στα δυτικά της χώρας, όμως, βρέθηκαν υπό τον έλεγχο της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, της Πολωνίας ή της Λιθουανίας.
«Το επιχείρημα του Πούτιν ότι η Ουκρανία απορροφήθηκε με την πάροδο των ετών από τη Ρωσία είναι ανίσχυρο. Παρότι τα θέματα που έθιξε ο Πούτιν στον λόγο του δεν είναι καινούργια, το πάθος με το οποίο επέκρινε καθετί ουκρανικό ήταν πολύ εντυπωσιακό», επισημαίνει ο Κλιφ Κούπτσαν, επικεφαλής του Ινστιτούτου Eurasia Group.
Η κυβέρνηση των Σοβιέτ, υπό τον Λένιν, η οποία δέχθηκε τους μύδρους του Ρώσου προέδρου κατά την ομιλία του, κατέπνιξε το νεοσύστατο ουκρανικό ανεξάρτητο κράτος. Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου η ουκρανική γλώσσα απαγορεύθηκε από τα σχολεία και ο ουκρανικός πολιτισμός επιτράπηκε να επιβιώσει μόνο ως καρικατούρα, με χορευτές κοζάκους και παραδοσιακές φορεσιές.
Ο Πούτιν ισχυρίστηκε επίσης τη Δευτέρα ότι ο μύθος της Ουκρανίας ενισχύθηκε από την υπό κατάρρευση κυβέρνηση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, η οποία επέτρεψε στο Κίεβο να ξεφύγει από τον έλεγχο της Μόσχας. «Μία εξασθενημένη Ρωσία παραχώρησε στην Ουκρανία το δικαίωμα να αποκτήσει την ανεξαρτησία της από την ΕΣΣΔ χωρίς όρους ή προϋποθέσεις», όπως είπε ο Ρώσος πρόεδρος, για να προσθέσει: «Αυτό ήταν απλά τρελό». Η αλήθεια είναι ότι η Μόσχα δεν προσέφερε στην Ουκρανία την ανεξαρτησία της το 1991. Ο ουκρανικός λαός το έκανε, ψηφίζοντας μαζικά υπέρ της εξόδου της χώρας από τη Σοβιετική Ενωση σε δημοψήφισμα.
«Τις τελευταίες δεκαετίες η Δύση έψαχνε παντού για φασίστες, αλλά όχι εκεί που πράγματι υπήρχαν. Σήμερα αυτό είναι πασιφανές. Ισως η Δύση ξυπνήσει τώρα και δει τι είναι πραγματικά η Ρωσία», λέει η Μαρία Τομάκ, ακτιβίστρια σε οργάνωση στήριξης προσφύγων από την Κριμαία.
Δεν είναι ξεκάθαρο εάν ο Πούτιν πιστεύει την εκδοχή του της ουκρανικής ιστορίας ή εκπόνησε μία «κυνική» μυθολογία, με στόχο να αιτιολογήσει τις επόμενες κινήσεις του. Το περασμένο καλοκαίρι ο Πούτιν δημοσίευσε ένα δοκίμιο 5.300 λέξεων, όπου υποστηρίζει ότι οι χθόνιες δυτικές δυνάμεις διέφθειραν την Ουκρανία, προσπαθώντας να αλλάξουν την ταυτότητά της, απομακρύνοντάς την από τη θέση που δικαιωματικά έχει στη ρωσική σφαίρα επιρροής.
«Ο Πούτιν δεν προσπαθούσε να εγκαινιάσει μια συζήτηση για τους στενούς ιστορικούς δεσμούς Ρωσίας – Ουκρανίας. Ο λόγος του έθετε τις βάσεις για την ενίσχυση του επιχειρήματος ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται από τη διεθνή κοινότητα ως ανεξάρτητο κράτος», λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και ειδικός της Ρωσίας, Τζόσουα Τάκερ.