Τα πρώτα σημάδια διχογνωμιών στο εσωτερικό του Κρεμλίνου εκδηλώθηκαν την περασμένη εβδομάδα, κατά τη διάρκεια διάσκεψης του συμβουλίου ασφαλείας της Ρωσίας. Η σύσκεψη είχε συμβολικό χαρακτήρα, με τους επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας να επαναλαμβάνουν ο ένας μετά τον άλλο τη στήριξή τους στα προεδρικά σχέδια. Ερωτηθείς για την αναγνώριση της ανεξαρτησίας των ρωσόφωνων εδαφών της ανατολικής Ουκρανίας, ο επικεφαλής της εξωτερικής αντικατασκοπείας Σεργκέι Ναρίσκιν «πιάστηκε αδιάβαστος». Σε μια προσπάθεια να προλάβει την οργή του πρoέδρου Πούτιν, ο Ναρίσκιν υπερέβαλε λέγοντας ότι οι αποσχισθείσες δημοκρατίες θα έπρεπε να γίνουν «μέρος της Ρωσίας». Ο Πούτιν τον διέκοψε εκνευρισμένος, καλώντας τον να μιλάει ξεκάθαρα, προτού απορρίψει τα λεγόμενά του λέγοντας ότι «η προσάρτηση δεν βρίσκεται καν υπό συζήτηση».
Το στιγμιότυπο αυτό θεωρήθηκε σοβαρό, καθώς αποκαλύπτει ρήγματα στην «προεδρική συμμαχία» του Πούτιν. Η συμμαχία αυτή αποτελείται από τους «σιλοβίκι» – ομάδα αξιωματούχων οι οποίοι εισήλθαν στην πολιτική ύστερα από θητείες στην KGB και άλλες υπηρεσίες ασφαλείας για να κατακτήσουν θέσεις-κλειδιά στις μυστικές υπηρεσίες, στον στρατό και στα υπουργεία.
Εδώ και δεκαετίες ο Πούτιν αποδείχθηκε ιδιαίτερα ικανός να διατηρεί αγαστές σχέσεις με τις ελίτ της Ρωσίας. «Η κυβερνητική ελίτ είναι αυτή που τον έφερε στην εξουσία. Η έκπληξή τους ήταν απόλυτη την περασμένη Δευτέρα όταν πληροφορήθηκαν τα σχέδια του προέδρου. Ολα δείχνουν ότι τα μέλη της κρατικής ελίτ δεν είχαν ενημερωθεί. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε ο περιφρονητικός τόνος του Πούτιν απέναντι στον Ναρίσκιν, με τον οποίο υπηρέτησαν μαζί στην KGB του Λένινγκραντ», λέει η ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Μαγκίλ του Καναδά, Μαρία Πόποβα.
Παρότι o εκνευρισμός του Πούτιν απέναντι στον Ναρίσκιν μπορεί να αποδοθεί στην κόπωση της στιγμής, ακόμη και η διάταξη των καθισμάτων στη σύσκεψη ήταν σχεδιασμένη κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υπενθυμίζει το κύρος του προέδρου. Ο Πούτιν καθόταν σε δικό του γραφείο, αρκετά μέτρα μακριά από τα καθίσματα των μελών του συμβουλίου ασφαλείας, υποδηλώνοντας την απόσταση που χωρίζει τον επικεφαλής του κράτους από τους συμβούλους του. Η σκηνοθεσία, που παραπέμπει σε αυλή μονάρχη και στους αυλικούς του, σίγουρα δεν ικανοποίησε τους στενούς συμβούλους του Πούτιν.
«Τα δύο τρίτα των δικτατόρων ανατρέπονται από τους ίδιους τους πολιτικούς συμμάχους τους», λέει η δρ Πόποβα.
Την ίδια στιγμή, την ανησυχία του προέδρου προκαλεί η υποχώρηση της δημοτικότητάς του με αφορμή τον αιφνίδιο πόλεμο στην Ουκρανία. Διαδηλώσεις οργανώθηκαν σε κάθε ρωσική πόλη, με την αστυνομία να προβαίνει σε χιλιάδες συλλήψεις. Το Σάββατο, η πρόσβαση στο Facebook είχε περιορισθεί, ενώ ειδησεογραφικές ιστοσελίδες οι οποίες χρησιμοποίησαν τους «απαγορευμένους» όρους «πόλεμος», «εισβολή», «επίθεση» αντιμετώπιζαν και αυτές προβλήματα λειτουργίας. Οι περιορισμοί αυτοί δείχνουν ότι ο Ρώσος πρόεδρος ανησυχεί για την εικόνα του μεταξύ των Ρώσων και για την αντιπάθεια με την οποία αντιμετωπίζει το κοινό τη στρατιωτική περιπέτεια στην Ουκρανία.
Η στήριξη των ελίτ
«Οι ελίτ είναι η μεγαλύτερη πηγή κινδύνου για τον Πούτιν. Χάρη στην επιρροή και στον πλούτο τους, τα μέλη της άρχουσας τάξης δημιουργούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο στον Πούτιν. Ετσι, η διατήρηση της στήριξής τους θεωρείται κρίσιμη. Η σχέση μεταξύ αυταρχικού ηγέτη και συμβούλων μπορεί να ναυαγήσει εφόσον οι ελίτ και οι συνεργάτες θεωρήσουν ότι η πολεμική σύρραξη είναι εσφαλμένη», λέει η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Χάμιλτον του Καναδά, Ερικα ντε Μπρουν. Η λαϊκή οργή μπορεί επίσης να ενισχύσει την πεποίθηση των ελίτ ότι ο ηγέτης έπαψε να αποτελεί αξιόπιστο εγγυητή των συμφερόντων τους.
Η απογοήτευση των μελών της άρχουσας τάξης με την πολιτική Πούτιν στην ουκρανική κρίση μπορεί να επηρεάσει την εφαρμογή των ρωσικών οικονομικών μέτρων – αντιποίνων, με στόχο την αντιμετώπιση των επώδυνων δυτικών κυρώσεων. Η ένταση στις σχέσεις του Πούτιν και των συμβούλων του μπορεί να έχει ακόμη πιο σημαντικές επιπτώσεις. «Τα δύο τρίτα των δικτατόρων ανατρέπονται από τους ίδιους τους πολιτικούς συμμάχους τους», λέει η δρ Πόποβα.
Με το δάχτυλο στην πυρηνική σκανδάλη
REUTERS
Ως απειλή για την ασφάλεια της Ευρώπης, αλλά και όλου του πλανήτη, αντιμετωπίζονται οι δηλώσεις του Ρώσου προέδρου Πούτιν για «ειδική επιχειρησιακή ετοιμότητα» των πυρηνικών δυνάμεων της χώρας, με αφορμή τις «επιθετικές δηλώσεις» ηγετών του ΝΑΤΟ για την ουκρανική κρίση. «Τα λόγια του Πούτιν και η προειδοποίησή του για «τεράστιες επιπτώσεις» ακούγονται σαν ευθεία απειλή πυρηνικού πολέμου. Στο τηλεοπτικό του διάγγελμα, ο Πούτιν δεν συμπεριφερόταν σαν άρχοντας του Κρεμλίνου, αλλά σαν άρχοντας της Γης. Επεδείκνυε μάλιστα το πυρηνικό του οπλοστάσιο, όπως θα έκανε κάποιος που μόλις απέκτησε νέο αυτοκίνητο. Εχει πει πολλές φορές: Αν δεν υπάρχει Ρωσία, σε τι μας χρειάζεται αυτός ο πλανήτης;» λέει ο τιμηθείς με βραβείο Νομπέλ Ειρήνης δημοσιογράφος Ντμίτρι Μουράτοφ, μιλώντας στην εφημερίδα The Guardian. «Ο Πούτιν βρίσκεται σε δύσκολη θέση. ∆εν του έχουν απομείνει πολλές εναλλακτικές. Μία λύση θα είναι να διακόψει την παροχή αερίου στην Ευρώπη. Μια άλλη εναλλακτική θα ήταν να πυροδοτήσει πυρηνικό όπλο πάνω από τη Βόρεια Θάλασσα μεταξύ Βρετανίας και ∆ανίας, περιμένοντας να δει σε τι θα οδηγήσει αυτό», λέει ο αμυντικός αναλυτής Πάβελ Φελγκενχάουερ. Αν ο Πούτιν επέλεγε όντως την «πυρηνική λύση», υπάρχει κάποιος στον στενό του κύκλο, ικανός να τον αποθαρρύνει ή να τον σταματήσει; «Η ρωσική πολιτική ελίτ ουδέποτε συντάσσεται με τους πολίτες. Επιλέγουν πάντα την πλευρά του ηγέτη. Κανείς δεν μοιάζει έτοιμος να αντισταθεί στον Πούτιν. Βρισκόμαστε σε πολύ επικίνδυνη συγκυρία», λέει ο Μουράτοφ.