Η επίσκεψη του Ισραηλινού προέδρου Ισαάκ Χέρτσογκ στην Τουρκία επαναφέρει στη δημοσιότητα το σενάριο της κατασκευής ενός τουρκοϊσραηλινού υποθαλάσσιου αγωγού. Το θεωρητικό σχέδιο, που συζητείται εδώ και πολλά χρόνια μεταξύ των δύο χωρών, αφορά έναν αγωγό μήκους 550 χιλιόμετρων, ο οποίος θα ξεκινάει από το κοίτασμα «Λεβιάθαν», θα διέρχεται από κυπριακά ύδατα και θα φτάνει στη νότια Τουρκία. Το έργο εκτιμάται ότι θα έχει το μισό κόστος συγκριτικά με τον EastMed.
Βασικός λόγος για τον οποίο αυτό το έργο δεν έχει ευοδωθεί είναι η μη επίλυση του Κυπριακού, παράμετρος που εξακολουθεί σήμερα να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από το Ισραήλ. Ενδεχόμενη έναρξη κατασκευής του τουρκοϊσραηλινού αγωγού θα σηματοδοτήσει την εκ των πραγμάτων αναγνώριση υποτιθέμενων θαλασσίων ζωνών του ψευδοκράτους και εμμέσως του ίδιου του ψευδοκράτους. Κάτι τέτοιο δεν θα λειτουργήσει απαραιτήτως ως προηγούμενο για το Παλαιστινιακό, αλλά θα δημιουργήσει κλοιό καινούργιων διεθνών πιέσεων κατά του Ισραήλ και ακολούθως υπέρ των Παλαιστινίων. Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, αντιθέτως, έχει κάθε λόγο να βάζει δημοσίως το θέμα του τουρκοϊσραηλινού αγωγού στην ατζέντα, καθώς εδώ και 1,5 χρόνο επιδιώκει τη δημιουργία δύο κρατών στην Κύπρο.
Το Ισραήλ κοιτάει αποκλειστικά και μόνο τα συμφέροντά του, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι να βρει πελάτες για να πουλήσει το φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα της υφαλοκρηπίδας του. Ηδη έχει υπογράψει συμφωνίες με την Αίγυπτο και την Ιορδανία και βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την πρώτη για την κατασκευή ενός δεύτερου ισραηλινοαιγυπτιακού αγωγού, για να ενισχύσει τις εξαγωγές του. Επίσης, δεν βλέπει αρνητικά την αποστολή του δικού του φυσικού αερίου –μέσω Αιγύπτου– στον Λίβανο. Στο πλαίσιο αυτό, η ισραηλινή κυβέρνηση επιδιώκει να βρει και άλλες αγορές, μεταξύ αυτών η Τουρκία, χωρίς προϋπόθεση για μια τέτοια εξέλιξη να αποτελεί η κατασκευή ενός τουρκοϊσραηλινού αγωγού. Υπάρχουν και άλλοι τεχνικοί τρόποι με τους οποίους το ισραηλινό φυσικό αέριο μπορεί να φτάσει στην Τουρκία.
Το Ισραήλ έχει τον πρώτο λόγο σε κάθε συζήτηση που γίνεται για τα ενεργειακά στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς έχει βρει φυσικό αέριο, και αποφασίζει το ίδιο πώς θα το εκμεταλλεύεται. Από εκεί και πέρα, εμπλέκεται ο αμερικανικός παράγων για τον τρόπο μεταφοράς τού εν λόγω φυσικού αερίου όχι μόνο προς κράτη της Μέσης Ανατολής αλλά και προς την Ευρώπη. Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, η Τουρκία αναμένεται να δεχθεί πιέσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ενδεχόμενη εισαγωγή ισραηλινού φυσικού αερίου από την Τουρκία, με επόμενο προορισμό τις ευρωπαϊκές αγορές, θα δημιουργήσει ισχυρή ανησυχία στη ρωσική κυβέρνηση, η οποία εξάγει στην Τουρκία και μέσω αυτής στην Ευρώπη.
Προφανώς, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν το γνωρίζει και αναμένεται από τη δική του πλευρά να ασκήσει και αυτός πίεση προς την Αγκυρα, ώστε η δεύτερη να απορρίψει λύσεις που θα πλήξουν τη ρωσοτουρκική ενεργειακή συνεργασία και συνεπώς την προσπάθεια της χώρας του να αντισταθμίσει τμήμα της ζημίας που θα της προκαλέσουν οι κυρώσεις.
Πλην της πώλησης φυσικού αερίου, στόχος του Ισραήλ είναι και η καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης με την Αγκυρα, που θα επιτρέψει συνεργασία εναντίον του Ιράν, της Χεζμπολάχ και της Χαμάς.
Ο Ηνωμένες Πολιτείες ευνοούν τη βελτίωση των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων σε όλους τους τομείς. Σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν αποδίδει μεγάλη έμφαση στο ΝΑΤΟ και στον περιορισμό των προβλημάτων μεταξύ συμμάχων των Ηνωμένων Πολιτειών. Στοχεύει όχι μόνο στη διατήρηση της Τουρκίας σε φιλοδυτική τροχιά –με το διμερές διπλωματικό παζάρι σε πολλά μέτωπα να συνεχίζεται–, αλλά και στη δημιουργία συνθηκών περιφερειακής σταθερότητας. Η Ουάσιγκτον, για παράδειγμα, μιλάει με τις δύο άλλες χώρες για την κρίση στο Σουδάν. Εμβαθύνει, επίσης, τον στρατηγικό διάλογο με το Κατάρ, βασικό εταίρο της Τουρκίας, που εκ των πραγμάτων διατηρεί ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας με το Ισραήλ για την αποστολή βοήθειας στη Λωρίδα της Γάζας.
Ωστόσο, τα αμερικανικά συμφέροντα δεν ταυτίζονται πάντα με τα ισραηλινά. Το Ισραήλ δεν θα συνεργαστεί με την Τουρκία –είτε για τα ενεργειακά είτε γενικότερα– επειδή το επιθυμεί η Ουάσιγκτον, αλλά μόνον αν κρίνει πως έχει να κερδίσει κάτι χειροπιαστό. Στόχος της ισραηλινής κυβέρνησης δεν είναι η ενεργειακή αποσύνδεση Τουρκίας – Ρωσίας, αλλά η καλλιέργεια ενός κλίματος σχετικής εμπιστοσύνης, που θα επιτρέψει μια στοιχειώδη τουρκοϊσραηλινή συνεργασία εναντίον του Ιράν, της Χεζμπολάχ και της Χαμάς, μαζί βεβαίως με την προαναφερθείσα επιθυμία πώλησης φυσικού αερίου.
Σε ένα ρευστό διεθνές περιβάλλον, η Ελλάδα καλείται να διαβάσει σωστά τις αμερικανικές και ισραηλινές προτεραιότητες και να αντιληφθεί τους συσχετισμούς, που δεν είναι σε θέση να επηρεάσει. Ετσι, θα μπορέσει πιο εύκολα να θέσει ρεαλιστικούς στόχους για το πώς οι άριστες ελληνοαμερικανικές και ελληνοϊσραηλινές σχέσεις θα εξυπηρετήσουν το εθνικό συμφέρον σε σχέση με την Τουρκία.
* Ο δρ Γιώργος Ν. Τζογόπουλος είναι senior fellow στο ΕΛΙΑΜΕΠ και στο Begin Sadat Centre του Ισραήλ και διδάσκων Διεθνών Σχέσεων στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο.