«Αν στην πρώτη σκηνή έχεις κρεμάσει ένα πιστόλι στον τοίχο», συμβούλευε ο Τσέχοφ, «στην επόμενη σκηνή πρέπει να εκπυρσοκροτήσει. Αλλιώς, μην το βάλεις εκεί». Το 1963, με την κρίση των ρωσικών πυραύλων στην Κούβα, το «πιστόλι» κρεμάστηκε στον τοίχο. Η ανθρωπότητα ένιωσε την ανατριχιαστική προοπτική να επικρατήσουν οι κατσαρίδες στην υφήλιο, μετά τον πυρηνικό όλεθρο. Η θρυλική συμφωνία Κένεντι – Χρουστσόφ το απέτρεψε. Ισως έχει έρθει η ώρα της «επόμενης σκηνής», κατά Τσέχοφ.
Η εισβολή των ναζί στην Πολωνία το 1939, αμέσως μετά το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, αντιμετώπισε έναν πολωνικό στρατό με πενιχρές δυνάμεις. Οι Γερμανοί μπορούσαν να προχωρήσουν εύκολα έως την πρωτεύουσα. Ο Χίτλερ, όμως, επέμενε να βομβαρδιστεί η Βαρσοβία. Αλλεπάλληλες αεροπορικές επιδρομές και πυροβολικό αχρήστευσαν υδραυλικά συστήματα, ηλεκτρική ενέργεια, τηλέφωνα, νοσοκομεία. Ιστορικά κτίρια ή μνημεία έπαψαν να υπάρχουν. Και όταν οι ναζί μπήκαν στην πόλη, το άγαλμα του Σοπέν στο πάρκο Λαζιένσκι ανατινάχθηκε, με τον χαλκό να πηγαίνει στη γερμανική βιομηχανία, ενώ το άγαλμα του Κοπέρνικου αφαιρέθηκε, με τον ισχυρισμό πως ήταν Γερμανός.
Λίγο αργότερα, ο Χίτλερ επισκέφτηκε την κατεστραμμένη και λεηλατημένη Βαρσοβία, καλώντας μια ομάδα ξένων ανταποκριτών στην περιόδευση των ερειπίων. «Κύριοι», τους είπε, «βλέπετε τι εγκληματική ανοησία ήταν να προσπαθούν οι Πολωνοί να υπερασπιστούν την πόλη… Εύχομαι ορισμένοι πολιτικοί σε άλλες χώρες, που φαίνεται να θέλουν να μετατρέψουν ολόκληρη την Ευρώπη σε Βαρσοβία, να έχουν την ευκαιρία να δουν, όπως εσείς, το αληθινό νόημα του πολέμου». Για «ορισμένους πολιτικούς σε άλλες χώρες» η ευχή έπιασε. Οταν οι Γερμανοί απείλησαν τα ίδια για την Ουτρέχτη, οι Κάτω Χώρες παραδόθηκαν.
Ευτυχώς για την ιστορία της ανθρωπότητας, δεν τρομοκρατήθηκαν οι πάντες. Σχεδόν προσωπικά χάρη στον Τσώρτσιλ, τα βρετανικά αεροπλάνα άρχισαν αμέσως να ανταποδίδουν, χτυπώντας γερμανικούς στρατιωτικούς στόχους στη Ρηνανία και συνεχίζοντας με το Αμβούργο, τη Βρέμη, το Εσεν κ.λπ.
Οι αναλογίες είναι προφανείς. Ο Πούτιν θα μπορούσε να κατισχύσει εύκολα του ουκρανικού στρατού στην ανατολική Ουκρανία, προσαρτώντας τις περίφημες «ρωσόφωνες περιοχές», όπως είχε προσαρτήσει την Κριμαία. Με τους «πολιτικούς άλλων χωρών» να ακολουθούν το πρότυπο της συμφωνίας του Μονάχου το 1938, όταν παραδόθηκε η τσεχοσλοβακική Σουδητία. Κάτι τέτοιο, όμως, θα οδηγούσε ομοθυμαδόν την εναπομείνασα Ουκρανία στην αγκαλιά του ΝΑΤΟ. Και αυτό δεν θα έβαζε σε κίνδυνο τη Ρωσία, τον Πούτιν και τους ολιγάρχες θα απειλούσε.
Αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία είναι η σύσταση ενός ολοκληρωτισμού νέου τύπου. Καπιταλισμός με βιομηχάνους φεουδάρχες κι έναν παντοδύναμο ισόβιο ηγεμόνα.
Για τον οικοδόμο του κιτς κράματος τσαρικής και σοβιετικής αυτοκρατορίας, δείχνει αναγκαία όχι μόνον η προσάρτηση ολόκληρης της Ουκρανίας, μα και των λοιπών τέως «σοσιαλιστικών, σοβιετικών δημοκρατιών». Το όνειρό του, φαντάζομαι, περιλαμβάνει μια νέα ανέγερση «τείχους του Βερολίνου». Δεν του χρειάζεται να καλέσει ξένους ανταποκριτές, να περιοδεύσουν στα ερείπια του Κιέβου. Εννοεί, ωστόσο, να τρομοκρατήσει τους ηγέτες όλων των χωρών από τα Βαλκάνια έως τη Βαλτική, μαζί με τους πολιτικούς της Δύσης, ώστε να δεχτούν αμαχητί κάθε επόμενη προσάρτηση.
Το κολάζ που ανήρτησε πρόσφατα ο Αρκάς, με την οικογενειακή φωτογραφία εποχής, όπου ο περήφανος καθιστός πατέρας, η όρθια μητέρα και το χαμογελαστό στα γόνατα του πατέρα νήπιο έχουν τα κεφάλια των Στάλιν, Χίτλερ και Πούτιν, δεν θα μπορούσε να είναι πιο εύστοχο. Το μόνο που ίσως λείπει είναι ένας παππούς στο βάθος, με το κεφάλι κάποιου Ρομανόφ. Ο Πούτιν είναι ο άξιος διάδοχος όλων των προηγούμενων ολοκληρωτισμών και απολυταρχιών. Ανάλγητος και αδίστακτος, χωρίς καν προσχήματα αντίθετων κοσμοαντιλήψεων.
Το ότι το κολάζ του Αρκά ξεσήκωσε φιλειρηνιστές της ελληνικής Αριστεράς αποδεικνύει την ελλιπή ενημέρωσή τους για το ότι αφήσαμε πλέον τον 20ό αιώνα. Ομολογούν ότι ο Πούτιν φέρεται «απαράδεκτα», αλλά αναζητούν «βαθύτερα αίτια» της εισβολής και καταγγέλλουν την αμερικανική πολιτική που, περικυκλώνοντας την τέως σοβιετική πατρίδα, εξαναγκάζει τον Πούτιν στην εισβολή! Το να φλερτάρει η Ουκρανία με το ΝΑΤΟ γίνεται, δηλαδή, κάτι σαν το προπατορικό αμάρτημα. Οπότε, αντίθετα με τον Υψιστο που έδιωξε τους Πρωτόπλαστους, ευλόγως ο Πούτιν χώνει ξανά την Ουκρανία στον παράδεισό του. Και ακόμη, όποιοι διαδηλώνουν σε ρωσική και αμερικανική πρεσβεία εναλλάξ, επειδή και οι Αμερικανοί διέπραξαν τα ίδια σε Ιράκ, Συρία ή Βιετνάμ, εντάσσουν τις θηριωδίες των Ρώσων σε μια τετριμμένη αλυσίδα πολεμικών επεμβάσεων.
Αλλά αυτό που τώρα συμβαίνει στην Ουκρανία δεν είναι ένα ακόμη παιχνίδι ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Είναι η σύσταση ενός ολοκληρωτισμού νέου τύπου. Καπιταλισμός με βιομηχάνους φεουδάρχες κι έναν παντοδύναμο ηγεμόνα, μη εστεμμένο αλλά ισόβιο. Η παγκοσμιοποίηση, που πολλοί τη μέμφονταν ενόσω απολάμβαναν τα ευεργετήματά της, καταβαραθρώθηκε. Μεταμοντέρνο, το σιδηρούν παραπέτασμα επανεμφανίζεται. Το «πιστόλι» του Τσέχοφ έστεκε στον «τοίχο της αρχικής σκηνής», σε ένα έργο που έμοιαζε μονόπρακτο. Μα να που ήρθε η επόμενη σκηνή. Το «ποτέ ξανά», μετά τη Χιροσίμα, επιτρέπει στον Πούτιν την ασυδοσία, εξαναγκάζει τους συνετούς σε αλλοπρόσαλλες αντιδράσεις και αφήνει τους Ουκρανούς να σφαγιάζονται.
Για οποιονδήποτε ελευθερόφρονα, οι κατά πλειονότητα διεφθαρμένες δημοκρατίες της Δύσης είναι χίλιες φορές προτιμότερες από έναν απροσχημάτιστο ολοκληρωτισμό. Αλίμονο, όμως, μόνη συμπαράσταση στον μαρτυρικό ουκρανικό λαό μένει η καρτερικότητά μας στα δεινά που φέρνει και για εμάς ο οικονομικός πόλεμος προς τη Ρωσία. Μέχρι να ανατρέψουν οι Ρώσοι τον «εκλεγμένο» δικτάτορά τους. Η εκτίμηση στον Τσέχοφ έχει όρια, ακόμη και αν λατρεύουμε το θέατρό του.
* Ο κ. Πέτρος Μαρτινίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ.