Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει προκαλέσει ένα τεράστιο σοκ στην παγκόσμια κοινή γνώμη, επειδή οι διακρατικοί πόλεμοι σπανίζουν μετά το 1991. Ωστόσο, έπειτα από τέσσερις εβδομάδες εχθροπραξιών, μπορούμε να εξαγάγουμε μερικά συμπεράσματα για τις στρατιωτικές στρατηγικές των εμπόλεμων πλευρών.
Το Κρεμλίνο αρχικά εφάρμοσε σε στρατηγικό επίπεδο την τέχνη της εξαπάτησης (maskirovka), υποστηρίζοντας ότι δεν πρόκειται να επιτεθεί στην Ουκρανία. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, η εισβολή ξεκίνησε με προέλαση ταχυκίνητων μηχανοκίνητων δυνάμεων, που σχημάτισαν τρεις κύριους άξονες επίθεσης. Η ρωσική αεροπορία κατάστρεψε κρίσιμες υποδομές (π.χ. σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος) για να βυθίσει τη χώρα στο χάος. Ταυτόχρονα, ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας απέκλεισε τα ουκρανικά λιμάνια για να σταματήσει η τροφοδοσία από τρίτες χώρες. Σε τακτικό επίπεδο, οι ειδικές δυνάμεις προσπάθησαν να δημιουργήσουν προγεφυρώματα μέσω της κατάληψης αεροδρομίων και να προχωρήσουν σε πράξεις σαμποτάζ μέσα στις πόλεις.
Σθεναρή αντίσταση των Ουκρανών
Η σθεναρή αντίσταση των Ουκρανών αιφνιδίασε το Κρεμλίνο, που περίμενε να κάνει στρατιωτικό περίπατο μέχρι το Κίεβο. Από υπεροψία ή αλαζονεία, η Μόσχα υποτίμησε το ουκρανικό στρατιωτικό δόγμα, που προβλέπει τη μαζική κινητοποίηση του πληθυσμού σε περίπτωση ξένης εισβολής. Η ουκρανική ηγεσία έχει μεταφέρει πλέον τον πόλεμο εντός και πέριξ κατοικημένων περιοχών, δηλαδή εκεί όπου ο αμυνόμενος έχει το τακτικό πλεονέκτημα. Μέσα στο αστικό περιβάλλον, ολιγομελείς ομάδες μπορούν με ευκολία να στήνουν ενέδρες και να χτυπούν με αντιαρματικούς πυραύλους εχθρικούς στόχους. Ο αγώνας εντός πόλεων παραμένει μια σχεδόν άγνωστη μορφή πολέμου στην Ελλάδα, εξ ου και οι συχνές παρανοήσεις στον δημόσιο διάλογο.
Η ουκρανική πλευρά γνωρίζει καλά ότι η Μόσχα εξακολουθεί να διακατέχεται από το «σύνδρομο του Γκρόζνι». Ο πρώτος πόλεμος στην Τσετσενία (1994-1996) οδήγησε σε ταπεινωτική ήττα του ρωσικού στρατού. Λίγοι αλλά αποφασισμένοι μαχητές κατάστρεψαν ολόκληρες φάλαγγες ρωσικών τεθωρακισμένων που είχαν εισέλθει στο κέντρο και τα προάστια της τσετσενικής πρωτεύουσας. Για να καταλάβει ο ρωσικός στρατός το Κίεβο και τις άλλες μεγάλες πόλεις θα πρέπει να πολεμήσει γειτονιά γειτονιά και σπίτι σπίτι, με εξαιρετικά αμφίβολα αποτελέσματα. Ακόμα όμως και να πέσει η πρωτεύουσα, η αντίσταση θα συνεχιστεί στο δυτικό κομμάτι της χώρας, που έχει μεγάλα βουνά και πυκνά δάση.
Η ουκρανική ηγεσία έχει μεταφέρει πλέον τον πόλεμο εντός και πέριξ κατοικημένων περιοχών, δηλαδή εκεί όπου ο αμυνόμενος έχει το τακτικό πλεονέκτημα.
Σε κάθε περίπτωση, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις δεν ήταν έτοιμες για μια εισβολή μεγάλης κλίμακας. Οι σημαντικές αδυναμίες που υπάρχουν στη διοικητική μέριμνα καταδεικνύουν τα δομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ρωσικός στρατός. Αυτή η παραδοχή δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση. Στον πόλεμο του 2008 εναντίον της Γεωργίας, η εμπλοκή των ρωσικών δυνάμεων ήταν περιορισμένη χρονικά και γεωγραφικά. Εξι χρόνια αργότερα, η προσάρτηση της Κριμαίας έγινε με μια υβριδική επιχείρηση που αιφνιδίασε πλήρως την ουκρανική πλευρά. Στον πόλεμο της Συρίας, το Κρεμλίνο έχει χρησιμοποιήσει κυρίως την αεροπορική του ισχύ και μισθοφορικές εταιρείες για να στηρίξει το καθεστώς Ασαντ. Με άλλα λόγια, είναι η πρώτη φορά μετά την εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979 που ο ρωσικός στρατός καλείται να καθυποτάξει μια μεγάλη χώρα με εχθρικό πληθυσμό.
Η ρωσική στρατιωτική ηγεσία πλέον γνωρίζει καλά ότι ο χρόνος κυλάει εναντίον της και προσπαθεί να πετύχει μια γρήγορη νίκη. Η προσβολή μη στρατιωτικών στόχων με έμμεσα πυρά πυροβολικού και βαλλιστικούς πυραύλους διέπεται από μια πολιτικοστρατιωτική λογική, που βρήκε εφαρμογή στον δεύτερο πόλεμο της Τσετσενίας (2000-2002). Η ισοπέδωση πόλεων μπορεί να είναι ένα φρικτό έγκλημα πολέμου, αλλά οδηγεί στην εξουθένωση των αμυνομένων. Από την άλλη, η αδικία ατσαλώνει εκείνους που δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Οι τρεις από τις δώδεκα πόλεις που χαρακτηρίστηκαν επίσημα ως ηρωικές (gorod-geroy), μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκονται στην Ουκρανία. Αυτή η παράδοση μαζικής αντίστασης εναντίον των εισβολέων είναι μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τους σημερινούς μαχητές της ουκρανικής αντίστασης.
Η απόφαση της Ε.Ε. να εξοπλίσει την ουκρανική κυβέρνηση ήταν απολύτως σωστή και δίκαιη. Το διακύβευμα δεν είναι μόνο η ανεξαρτησία μιας ευρωπαϊκής χώρας, αλλά και η υπεράσπιση του ελεύθερου κόσμου. Τίποτα δεν θα είναι το ίδιο από εδώ και πέρα, αφού η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας θα αλλάξει ριζικά. Νέα στρατιωτικά δόγματα θα δημιουργηθούν για την ανάσχεση της ρωσικής επιθετικότητας στην Ανατολική Ευρώπη. Οι αμυντικές δαπάνες θα αυξηθούν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, ενώ η Ε.Ε. θα οικοδομήσει επιτέλους τη δική της αμυντική πολιτική. Σε αυτό το μεγάλο κάλεσμα της Ιστορίας, καμία δημοκρατική χώρα δεν μπορεί να είναι απούσα. Στην Ουκρανία σήμερα κρίνεται και το μέλλον της Ελλάδας. Ανδρών γαρ επιφανών πάσα γη τάφος.
* O κ. Μάνος Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Ασφαλείας στο King’s College London και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.