Την επαύριον της κρίσης της Κούβας το 1962 οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να ανασυνταχθούν μέσα από μια απειλή που θα οδηγούσε όχι μόνο τις ίδιες, αλλά και ολόκληρη την ανθρωπότητα στον όλεθρο. Παράλληλα, η Ευρώπη προσπαθούσε να βρει έναν δικό της βηματισμό στον κόσμο. Το 1963, για παράδειγμα, υπογράφηκε η Σύμβαση του Γιαουντέ με την οποία επιβεβαιώθηκε η λέξη «συνεργασία» με 18 αφρικανικές χώρες. Την ίδια χρονιά, ο Τζον Κένεντι επισκέφθηκε την άλλη πλευρά του Ατλαντικού και από τη Γερμανία διαλάλησε σε όλο τον πλανήτη: «είμαι ένας Βερολινέζος». Η τεχνική έννοια της «αλληλεξάρτησης» ποτέ πιο πριν, ούτε μετέπειτα στην πρόσφατη ιστορία δεν φόρεσε ένα τόσο ρομαντικό και πολύχρωμο καπέλο.
Αργότερα, τη δεκαετία του ’70 στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα προσχώρησαν τα πρώτα νέα μέλη, η Δανία, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως εκείνη την περίοδο η πληθωριστική νομισματική πολιτική των ΗΠΑ που είχε ως στόχο την κάλυψη των εξόδων του πολέμου στο Βιετνάμ προκαλούσε τρομερά πληθωριστικά προβλήματα στις χώρες της Ευρώπης σε βαθμό που οδήγησε στην κατάρρευση του παγκόσμιου συστήματος Μπρέτον Γουντς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αλλά οι κρίσεις δεν σταμάτησαν εκεί. Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ οδήγησε σε μείωση την οικονομική δραστηριότητα της Ευρώπης, η οποία με τη σειρά της προκάλεσε επεκτατικές νομισματικές και οικονομικές πολιτικές που κατέληξαν σε περαιτέρω πληθωρισμό – πρακτικά σε στασιμοπληθωρισμό.
Ομως στον τομέα της ασφάλειας τον πρώτο λόγο είχαν οι ΗΠΑ. Μόλις το 1961 είχε χτιστεί το Τείχος του Βερολίνου, ενώ όπως έχουν αποδείξει οι Allison και Zelikow, η έπειτα από ένα χρόνο Κρίση της Κούβας σχετιζόταν άμεσα με την ευρωπαϊκή ασφάλεια, από τη Γερμανία έως την Τουρκία, οι οποίες ήταν ήδη εφτά και δέκα χρόνια μέλη του ΝΑΤΟ, αντίστοιχα.
Η κατάσταση δεν εκτονώθηκε παρά μόνο μετά την απευθείας διαπραγμάτευση Κένεντι – Χρουστσόφ. Τα αποτελέσματα αυτής της διαπραγμάτευσης δημιούργησαν ένα πλαίσιο παγκόσμιας πολιτικής σταθερότητας για περίπου τριάντα χρόνια, όχι πάντα ανέφελο, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν ζήσαμε κάποια απευθείας επικίνδυνη ένταση. Δόθηκε τότε η ευκαιρία δημιουργίας περιφερειών. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου επεκταθήκαμε στην περίφημη παγκοσμιοποίηση, η οποία οικονομικά σηματοδότησε –ενδεικτικά– χαμηλούς πληθωρισμούς, ανοιχτές αγορές, ενδυνάμωση του δολαρίου ως παγκόσμιο νόμισμα και ζήτηση των αγαθών εντατικοποιημένης εργασίας που παράγονται σε χώρες πέρα από τη Δύση. Οσο και αν αμφιβάλλει κανείς δικαίως για επιμέρους αποτελέσματα, σήμερα είμαστε σε ένα σημείο που πρέπει να δούμε ξανά τα αυτονόητα. Παρά τις μεγάλες δυσκολίες η Ε.Ε. αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 17% του παγκόσμιου εμπορίου, ενώ οι ΗΠΑ αντίστοιχα περισσότερο από το 21,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 13,4% του παγκόσμιου εμπορίου.
Στα ζητήματα της ασφάλειας, εάν εμφανιστούν αποκλίσεις στην παραδοσιακή περιοχή της Δύσης θα μιλάμε για μια αναπόδραστη αλλαγή του status quo.
Εξήντα χρόνια μετά την κρίση της Κούβας, η γενιά των παιδιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και λίγο μετά, ύστερα από εκείνη την κρίση ζει ξανά σε μια κορύφωση ανταγωνισμού με επίκεντρο την Ουκρανία.
Οι κυρώσεις στη Ρωσία δημιουργούν πρακτικά ένα αποτέλεσμα που ακυρώνει την πρόοδο που καταγράφηκε, σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο εντός των κρατών. Είναι αλήθεια ότι οι χώρες της Ευρώπης βιώνουν αυτή την κρίση πιο επώδυνα από τους συμμάχους τους. Ο,τι κερδίσαμε εξήντα χρόνια κινδυνεύουμε να το χάσουμε σε μερικές εβδομάδες. Μπορούσε να αποφευχθεί κάτι τέτοιο; Μάλλον όχι. Η εισβολή του Ρώσου προέδρου στην Ουκρανία ήταν παράλογη και απειλητική που κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για υπερβολική αντίδραση της Δύσης.
Οπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, φαίνεται αδύνατον να εκτονωθεί η κατάσταση σε επίπεδο απευθείας διαπραγματεύσεων Μπάιντεν – Πούτιν κατά το πρότυπο των Κένεντι – Χρουστσόφ.
Ωστόσο, έγινε τη δεκαετία του ’60 και θα πρέπει να μην εγκαταλείψουμε το πλαίσιο των συνεργασιών, τουλάχιστον οι δυτικές χώρες. Είναι δύσκολο, αλλά χρειάζεται ψυχραιμία και σύνεση. Μια επανεκλογή Τραμπ που θα συνοδευόταν με επαναφορά των δασμών και άλλων τέτοιων πολιτικών ανάμεσα σε συμμάχους, θα ήταν μια καταστρεπτική εξέλιξη αυτή τη στιγμή. Το ίδιο καταστρεπτική θα ήταν μια πολιτική α λα Ε.Ε. της δεκαετίας του 2010, η οποία θα σηματοδοτούσε την επαναφορά της ξέφρενης τιμωρητικής λογικής Μέρκελ – Σόιμπλε, και όχι της αλληλεγγύης που πρεσβεύει ακόμα και στις Συνθήκες της η Ε.Ε. Αυτή τη στιγμή, ο δυτικός κόσμος έχει ανάγκη θωράκισης, ενίσχυσης των συνεργασιών και επαναφοράς της εμπιστοσύνης μεταξύ των ηγεσιών και των κοινωνιών τους. Εχει ανάγκη επίσης τη διεθνή πολιτική σταθερότητα στη Δύση. Η λύση «ο καθένας μόνος του» ή η επιλογή όπου θα μοιράζουμε ρόλους «τιμωρού» και «ανυπόμονου παιδιού» θα ήταν εξελίξεις που στο τέλος της ημέρας θα ενίσχυαν τους ανταγωνισμούς στην πλευρά παραδοσιακών συμμάχων. Η οικονομία συχνά αποδεικνύει ότι αντέχει παρεκκλίσεις και διαχωρισμούς έστω και δυσβάστακτα, όμως στα ζητήματα της ασφάλειας εάν εμφανιστούν αποκλίσεις στην παραδοσιακή περιοχή της Δύσης θα μιλάμε για μια αναπόδραστη αλλαγή του status quo, που μπροστά σε αυτήν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου θα καταστεί υποσημείωση της Ιστορίας. Είναι πρώτιστο καθήκον να κοιτάμε πώς θα λήξει η ουκρανική κρίση και πώς θα συνετιστεί η Ρωσία. Ομως δεν πρέπει να μείνουμε μόνο εκεί. Τώρα είναι μια ευκαιρία να ξαναδούμε παράλληλα νέες μακρόπνοες συνθήκες συνεργασίας ανάμεσα στις χώρες της Δύσης, και όχι να ψάχνουμε πώς θα αποξενωθούμε μεταξύ μας. Είναι δυσκολότερο, αλλά και σαφώς προτιμότερο.
* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι πρόεδρος στο Levy Economics Institute και καθηγητής στο Bard College (Νέα Υόρκη, ΗΠΑ), πρώην υπουργός.