Το Μουσείο Διασωθείσης Τέχνης εγκαινίασαν τον περασμένο μήνα κυβερνητικά στελέχη στην Ιταλία, με τον υπουργό Πολιτισμού, Ντάριο Φραντσεσκίνι, να λέει ότι το ίδρυμα θα αποδείξει την ικανότητα της χώρας να εντοπίζει, να ανακτά και να συντηρεί έργα τέχνης. Τα εκθέματα έχουν διασωθεί από κλοπές, σεισμούς και άλλες εθνικές καταστροφές, ενώ άλλα βρέθηκαν σε ναυάγια στα βάθη της Μεσογείου.
Η πρώτη έκθεση του μουσείου εστιάζει στην ανάκτηση αντικειμένων που είχαν λαφυραγωγηθεί και ανακτήθηκαν χάρη στις έρευνες της Διοίκησης Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ιταλικής χωροφυλακής. Σχεδόν 100 κομμάτια –ελληνικά και ρωμαϊκά πήλινα, γλυπτά και νομίσματα, ορισμένα από τον 7ο αιώνα π.Χ.– εκτίθενται στις αίθουσες των Λουτρών του Διοκλητιανού.
Η έκθεση θα είναι, ωστόσο, προσωρινή. Εδώ και δεκαετίες, η πολιτική του ιταλικού υπουργείου επέβαλε τον επαναπατρισμό κλεμμένων έργων τέχνης στο πλησιέστερο μουσείο του τόπου κλοπής τους. Η έρευνα αποδείχθηκε συχνά ιδιαίτερα επίπονη, με τις Αρχές να καλούνται να ανακαλύψουν τον ακριβή τόπο της λαθρανασκαφής. Οταν το κλεμμένο μαρμάρινο άγαλμα της συζύγου του Αδριανού, Βίμπια Σαβίνα, παραχωρήθηκε από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης το 2006, το γλυπτό επεστράφη στην έπαυλη του αυτοκράτορα στο Τίβολι.
«Θεωρώ ότι αυτό είναι ένα μουσείο τραυματισμένης τέχνης, καθώς τα έργα του δεν συνοδεύονται από ιστορία ανακάλυψης και σαφούς προέλευσης», λέει ο Στεφάν Βερζέ, επικεφαλής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Ρώμης.
Τι λένε οι επικριτές
Τα εκθέματα ανακτήθηκαν έπειτα από κλοπές, σεισμούς και άλλες εθνικές καταστροφές, ενώ άλλα βρέθηκαν σε ναυάγια της Μεσογείου.
Η ιταλική πολιτική επιστροφής αρχαιοτήτων έχει, όμως, και τους επικριτές της. Σύμφωνα με αυτούς, σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, η επιστροφή δυτικών αρχαιοτήτων αποτελεί ξεπερασμένη έκφραση εθνικής προτίμησης. Αλλοι υποστηρίζουν ότι τα εκθέματα αυτά πρέπει να παραμείνουν σε μουσεία με εκατομμύρια επισκέπτες, αντί να καταδικασθούν σε «ισόβια» σε απομακρυσμένα μέρη του κόσμου. Η έκθεση με τίτλο «Νόστοι», που διοργανώθηκε το 2007 με αφορμή την επιστροφή στην Ιταλία κλεμμένων ελληνιστικών αρχαιοτήτων από μουσεία στη Νέα Υόρκη και στο Λος Αντζελες, απέδειξε την ικανότητα των ιταλικών αρχών να πείθουν ακόμη και τα πιο διστακτικά ιδρύματα να αποχωρισθούν τα προϊόντα λαφυραγώγησης.
Μετά το 2017, όμως, η έκθεση μεταφέρθηκε από το προεδρικό μέγαρο της Ρώμης σε μικρό μουσείο της κωμόπολης Τσερβετέρι, 25 χλμ. ΝΔ της Ρώμης. Η έκθεση δεν έχει σταθερά ωράρια, με τους ξεναγούς να ανοίγουν τις αίθουσες εάν τους το ζητήσει κάποιος επισκέπτης. «Είμαστε εξαρτημένοι από εθελοντές για τη λειτουργία του μουσείου», λέει ο Αλέσιο Πασκούτσι, πρώην δήμαρχος του Τσερβετέρι.
Σε μικρή απόσταση εκτίθεται ο κρατήρας του Ευφρονίου, ίσως το πιο επιτυχημένο δείγμα ανάκτησης κλεμμένων αρχαιολογικών θησαυρών από την Ιταλία. Ο ερυθρόμορφος κρατήρας του 6ου αιώνα π.Χ. εκλάπη το 1971 από ετρουσκικό τάφο του Τσερβετέρι για να πουληθεί ένα χρόνο αργότερα στο Met της Νέας Υόρκης, έναντι 1 εκατ. δολαρίων. Το 2006, το Met παρέδωσε τον κρατήρα στην Ιταλία για να εκτεθεί στο μουσείο του Τσερβετέρι.
Ο υπουργός Φραντσεσκίνι υπογραμμίζει ότι ο κρατήρας του Ευφρονίου έχει καταστεί σύμβολο της ίδιας της κοινότητας. Ο νέος διευθυντής του αρχαιολογικού πάρκου του Τσερβετέρι, Βιντσέντζο Μπελέλι, λέει ότι η κρατική πολιτική για τον πολιτισμό έδωσε πίστωση ζωής σε μουσεία που απειλούνταν με διακοπή λειτουργίας.
Τον Οκτώβριο, αφού κλείσει η έκθεση διασωθέντων έργων στη Ρώμη, 20 έργα αναμένεται να μεταφερθούν στο Τσερβετέρι. Μεταξύ τους περιλαμβάνεται διακοσμημένος πίθος με τη μορφή του κύκλωπα Πολύφημου, κατασκευασμένος τον 7ο αιώνα π.Χ. από Ετρούσκους τεχνίτες.