Κατά την ενθρόνισή της, το καλοκαίρι του 1953, η Ελισάβετ Β΄ συστήθηκε στον λαό της σαν ένα σύμβολο ελπίδας. Mόλις 27 ετών, μια νέα γυναίκα χωρίς ιδιαίτερες εξουσίες αποτέλεσε κυρίως αυτό επί επτά συναπτές δεκαετίες: ένα φωτεινό σύμβολο, γύρω από το οποίο μπορούσαν να συσπειρωθούν οι Βρετανοί σε χαλεπούς καιρούς και παγκόσμιες κρίσεις. Από τον Ψυχρό Πόλεμο μέχρι την πανδημία και τη σημερινή ενεργειακή κρίση, η βασίλισσα ήταν «ο βράχος» σταθερότητας, όπως εύστοχα την αποκάλεσε η νεοδιορισθείσα πρωθυπουργός Λιζ Τρας, ένας από τους τελευταίους ανθρώπους που τη συνάντησε όρθια. Ο θάνατός της βρίσκει τώρα τη χώρα αποκομμένη από την Ευρώπη ελέω Brexit, αντιμέτωπη με μια δυσοίωνη οικονομική συγκυρία και πολιτική πόλωση, καθώς και βαθιές κοινωνικές ανισότητες.
Μαζί με την περιδίνηση της Βρετανίας, εισέρχεται σε φάση αμφισβήτησης η ίδια η μοναρχία. Η κρίση είναι παράλληλα οικονομική, κοινωνική, πολιτική αλλά και συνταγματική. Μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει ένας βασιλικός οίκος που κάνει ελάχιστα και στοιχίζει πολλά στους φορολογουμένους, χωρίς μάλιστα να εκπροσωπείται πλέον από κάποια λαμπερή φυσιογνωμία αλλά από τον μάλλον μουντό Κάρολο;
Οι περισσότεροι πολίτες της χώρας δεν έχουν γνωρίσει άλλο μονάρχη, έχουν ταυτίσει το στέμμα με το πρόσωπο της Ελισάβετ. Θα πρέπει κανείς να είναι άνω των 75 ετών για να θυμάται τη βασιλεία του Γεωργίου ΣΤ΄, πατέρα της Ελισάβετ. Η κόρη του πέτυχε μέσα από τη δημοφιλία της να διατηρήσει ζωντανό έναν απαρχαιωμένο θεσμό και το έκανε με απλό τρόπο, λίγα ζεστά λόγια και κάποιες συμβολικές κινήσεις. Η σπαρακτική φωτογραφία με τη μοναχική της φιγούρα στην κηδεία του συζύγου της, Φιλίππου, σε αντίστιξη με τα ξέφρενα πάρτι που διεξάγονταν στην Ντάουνινγκ Στριτ επί πρωθυπουργίας Μπόρις Τζόνσον στη διάρκεια των αυστηρών lockdowns, αποτέλεσαν ίσως την πιο ενδιαφέρουσα παρακαταθήκη για την υστεροφημία της. Απάλυνε εν μέρει τις αλγεινές εντυπώσεις που είχε αφήσει η βασιλεία της σε άλλες ιστορικές περιόδους, όπως η πολιτική του Λονδίνου στη διάρκεια της αποικιοκρατίας, που βασίστηκε στη βία και στον ρατσισμό εις βάρος των αποικιών στην Ασία και στην Αφρική και για την οποία, σημειωτέον, ουδέποτε η ίδια ζήτησε συγγνώμη.
Το μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσον ο νέος βασιλιάς μπορεί να εκσυγχρονίσει τον θεσμό, αν έχει το απαραίτητο χάρισμα να δώσει συνταγματική υπόσταση στον θρόνο ή αν θα είναι η αρχή του τέλους για τη μοναρχία στη χώρα. Προς το παρόν το όραμά του είναι πεζό. Ο Κάρολος Γ΄ έχει, π.χ., δεσμευτεί ότι θα αποδείξει εμπράκτως τη διάθεσή του για περικοπές στο προσωπικό του παλατιού κι έναν πιο λιτό τρόπο ζωής για τη βασιλική οικογένεια. Είναι νωπές όμως οι μνήμες από τα αλλεπάλληλα σκάνδαλα, με πιο πρόσφατα το σεξουαλικό εις βάρος του πρίγκιπα Ανδρέα και αυτό της εξαγοράς τίτλου ευγενείας από Σαουδάραβα επιχειρηματία με αντάλλαγμα μια γενναία δωρεά στο ίδρυμά του. Ο στόμφος και το πομπώδες μάρκετινγκ του οίκου των Ουίνδσορ είναι ένας από τους λόγους που εμπνέει σεβασμό και κύρος. Μπορεί να επιβιώσει χωρίς αυτά τα στοιχεία; Με την επικείμενη ενθρόνιση του Καρόλου η Βρετανία περνάει σε φάση αναστοχασμού και ενδοσκόπησης.
Παγκόσμια συγκίνηση
Η απήχηση της «αιώνιας βασίλισσας» ξεπερνάει τα όρια του Ηνωμένου Βασιλείου κι ο θάνατός της συγκίνησε τον πλανήτη. Εχει υπολογιστεί ότι στη διάρκεια της ζωής της διήνυσε πάνω από ένα εκατομμύριο μίλια και επισκέφθηκε 117 χώρες. Σύσσωμη η διεθνής κοινή γνώμη ένευσε αντίο στη «Λίλιμπετ». Από πού πηγάζει όλη αυτή η οικειότητα; Γιατί μπορεί όλος ο κόσμος να συνταράσσεται στο άκουσμα μιας είδησης, θεωρώντας ότι έχασε έναν άνθρωπο που γνώριζε καλά, τον οποίο προσφωνεί με το χαϊδευτικό του; Ο ρόλος της μαζικής κουλτούρας υπήρξε καίριος. Από την τηλεοπτική σειρά «The Crown» μέχρι τον αποδομητικό ύμνο των Sex Pistols, «God save the queen», η ίδια η Ελισάβετ ήξερε να ενσωματώνει ταυτόχρονα τη λατρεία των πιστών υπηκόων της αλλά και την απέχθεια των αμφισβητιών του θεσμού. Η αρετή αυτή είναι έκδηλη τις τελευταίες μέρες στην πάνδημη θλίψη ή έστω στον απεριόριστο σεβασμό. Οπως είχε πει κι η ίδια μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, σε μια από τις αξιομνημόνευτες ρήσεις της: «Το πένθος είναι το τίμημα που πληρώνουμε για την αγάπη».