Γυναίκες που κόβουν τις κοτσίδες τους, καίνε τις μαντίλες τους κι ανεμίζουν… προκλητικά τα μαλλιά τους. Ανδρες που τους συμπαραστέκονται, ενώνοντας τις φωνές τους στο σύνθημα «Θάνατος στον δικτάτορα!». Από το ολοσέλιδο πρωτοσέλιδο των New York Times μέχρι τις Ελληνίδες που ποστάρουν στιγμιότυπα από τους δρόμους της Τεχεράνης, η διεθνής αλληλεγγύη στο Ιράν είναι πρωτόγνωρη. Η λαϊκή εξέγερση με αφορμή τον θάνατο της 22χρονης κουρδικής καταγωγής Μαχσά Αμίνι, η οποία συνελήφθη από την αστυνομία ηθικής επειδή δεν φορούσε μαντίλα, διαφοροποιείται από προηγούμενες στο εξής: έχει γίνει πολύ πιο συμπεριληπτική. Δεν περιορίζεται στους φοιτητές, στις γυναίκες και στις μεγάλες πόλεις. Αφορά τα μεσαία και εργατικά στρώματα, τις πόλεις και την επαρχία, τους άνδρες και τις γυναίκες, ακόμη και κάποιους υποστηρικτές της κυβέρνησης που εμφανίζονται αγανακτισμένοι από την αστυνομική βία. Είναι σαφές πως η χώρα βρίσκεται μπροστά στη γέννηση ενός μαζικού κινήματος κατά του θεοκρατικού καθεστώτος.
Η νέα κρίση
Εδώ και περίπου πέντε χρόνια το Ιράν γνωρίζει μικρές εστίες ταραχών που γιγαντώνονται γρήγορα λόγω της αυξανόμενης δυσαρέσκειας των νέων, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αυτήν τη φορά η νέα κρίση ξεκίνησε με βίαιες συγκρούσεις από τις κουρδικές κυρίως περιοχές της χώρας, αλλά επεκτάθηκε ταχύτατα σε δεκάδες πόλεις.
Ο θάνατος της 22χρονης Μαχσά Αμίνι, η οποία συνελήφθη από την αστυνομία ηθικής επειδή δεν φορούσε μαντίλα, προκάλεσε κοινωνική έκρηξη.
Η οικονομική συγκυρία ευνοεί τον ξεσηκωμό. Τουλάχιστον 25 εκατ. Ιρανοί ζούσαν πέρυσι κάτω από το όριο της φτώχειας, και με δεδομένο τον πληθωρισμό, που ξεπερνά το 50%, ο αριθμός αυτός είναι πιθανότατα υψηλότερος σήμερα. Απόρροια κυρίως των οικονομικών κυρώσεων των ΗΠΑ μετά την κατάρρευση της πυρηνικής συμφωνίας επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ, η ιρανική οικονομία τελεί σε παρατεταμένη κρίση.
Στο μεταξύ, η οικογένεια της Αμίνι υφίσταται ασφυκτικές πιέσεις να προβεί σε κάποια δημόσια δήλωση που θα υιοθετεί την επίσημη εκδοχή των γεγονότων (ότι το θύμα πέθανε από παθολογικά αίτια) και θα κατευνάσει τα πνεύματα. Και οι δύο γονείς της έχουν νοσηλευτεί τις τελευταίες μέρες με προβλήματα υγείας από τον συστηματικό εκφοβισμό που δέχονται από το καθεστώς. Ταυτόχρονα, οι Αρχές προσπαθούν να παρουσιάσουν την 22χρονη ως δραστήρια πολιτικά, που είχε μάλιστα εκπαιδευτεί από Κούρδους αυτονομιστές στο εξωτερικό. Οι συγγενείς της Μαχσά επιμένουν ότι δεν είχε ταξιδέψει εκτός Ιράν ποτέ στη ζωή της και δεν είχε πολιτικές συμπάθειες. Το περασμένο Σαββατοκύριακο ο ανιψιός της, Αρκάν, μόλις 17 ετών, προσήχθη και στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση 500 εκατ. τομάν (12.100 ευρώ). Η κατηγορία ήταν ότι επισκέφθηκε πρακτορείο ειδήσεων με στόχο να μιλήσει για την υπόθεση. To γεγονός ότι το καθεστώς αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το «πυρηνικό όπλο» της επιβράδυνσης, ενίοτε διακοπής, του Ιντερνετ δείχνει τη σοβαρότητα της κατάστασης. Το ίδιο εργαλείο είχε επιστρατευτεί επί περίπου μία εβδομάδα το 2019, κατά τη διάρκεια των ταραχών για την τιμή των καυσίμων που αυξήθηκε κατά 50%-200%. Η εξέγερση τότε είχε πνιγεί στο αίμα, με ανεπίσημους υπολογισμούς να κάνουν λόγο για 1.500 νεκρούς, πολλοί εκ των οποίων εκτελέστηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας. Παλιότερα, το 2009, μία άλλη γυναίκα, η Νέδα Αγκά Σολτάν, που δολοφονήθηκε εν ψυχρώ, έγινε το σύμβολο της Πράσινης Επανάστασης, όπως ονομάστηκε.
Το δίλημμα της κυβέρνησης
Με τον θρησκευτικό ηγέτη της χώρας, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, 83 ετών, πλέον και άρρωστο, άρα εξ ορισμού αποδυναμωμένο, η κυβέρνηση αντιμετωπίζει το εξής δίλημμα: είτε να διερευνήσει την υπόθεση, όπως υποσχέθηκε ο πρόεδρος Εμπραχίμ Ραϊσί, να τιμωρήσει την αστυνομία ηθικής και να μεταρρυθμίσει το Σώμα, είτε να πατάξει και αυτήν την εξέγερση, όπως τις προηγούμενες. Η ιστορία της χώρας μέχρι σήμερα έχει δείξει ότι η βία δεν εξαλείφει την αγανάκτηση.
Tζάσμιν Ράμσεϊ, αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Ιράν
«Πεθαίνουν για να εισακουστούν»
«Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται αυτήν τη στιγμή σε δεκάδες πόλεις, με τους πολίτες να αντιμετωπίζουν πάνοπλους άνδρες των δυνάμεων ασφαλείας», λέει στην «Κ» η Τζάσμιν Ράμσεϊ, αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Ιράν, μιας ανεξάρτητης μη κερδοσκοπικής οργάνωσης με έδρα τη Νέα Υόρκη, και περιγράφει πόσο οδυνηρό είναι να προσπαθεί κανείς να επικοινωνήσει με τους οικείους του στην πατρίδα και να μην μπορεί. «Από τις 16 Σεπτεμβρίου, οπότε ξεκίνησαν οι κινητοποιήσεις, εξαπλώθηκαν σε τουλάχιστον 80 πόλεις, ανάμεσά τους και σε όλες σχεδόν τις μεγάλες, καθώς και στην πρωτεύουσα Τεχεράνη. Δεκάδες έχουν σκοτωθεί και συλληφθεί έως τώρα, σύμφωνα με τις πηγές μας, και περιμένουμε ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί σημαντικά». Ερωτηθείσα τι είναι η αστυνομία ηθικής, στα χέρια της οποίας βρήκε τον θάνατο η Μαχσά Αμίνι, εξηγεί πως είναι «μια μονάδα της αστυνομίας που δεν έχει καμία σχέση με την ηθική, αλλά αντιθέτως έχει ως κεντρική αποστολή την καταπίεση». «Οι πολίτες άρχισαν να διαμαρτύρονται ζητώντας δικαιοσύνη για τη Μαχσά Αμίνι και διεκδικώντας ίσα δικαιώματα υπέρ των γυναικών. Ζητούν όμως κι άλλα στοιχειώδη δικαιώματα και ελευθερίες, καθώς και το τέλος της ατιμωρησίας για την ιρανική κυβέρνηση. Αυτό το κίνημα είναι η μετεξέλιξη του κινήματος διαμαρτυρίας πριν από έξι χρόνια, που συμπεριέλαβε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνίας. Αυτή τη φορά οι γυναίκες είναι στην εμπροσθοφυλακή, διεκδικώντας δικαιοσύνη και ισότητα, καθώς και μια κυβέρνηση που θα λογοδοτεί στον λαό. Οι άνθρωποι ρισκάρουν τις ζωές τους για να εισακουστούν. Εξίσου σημαντικό είναι να υπογραμμίσουμε ότι γυναίκες και άνδρες είναι ενωμένοι, στέκονται δίπλα δίπλα. Τα συνθήματα που ακούγονται στα πανεπιστήμια της Τεχεράνης προέρχονται από άνδρες και γυναίκες: “Μην κάθεσαι κάτω, είσαι η επόμενη Μαχσά!”». Πώς θα τελειώσει αυτή η εξέγερση; «Είναι δύσκολο να προβλέψω την έκβαση του κινήματος διαμαρτυρίας. Είναι διαμαρτυρίες αυθόρμητες, χωρίς ηγεσία, και είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την ιρανική κυβέρνηση εδώ και δεκαετίες. Ο τραγικός θάνατος της Μαχσά έγινε κραυγή συσπείρωσης. Εμείς στο Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Ιράν καλούμε όλους τους διεθνείς ηγέτες, ειδικά όσους διατηρούν σχέσεις με Ιρανούς αξιωματούχους, να ζητήσουν από τις Αρχές να επιτρέψουν τις διαδηλώσεις και να σταματήσουν τη χρήση βίας».