Το βράδυ της Κυριακής, όταν άρχισε να ξεκαθαρίζει η εικόνα για τον πρώτο γύρο των εκλογών στη Βραζιλία, οι ξένοι ανταποκριτές μετέδιδαν σκηνές ευφορίας από το «κιτρινομπλέ» στρατόπεδο του απερχόμενου προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρο και περισυλλογής από το «κόκκινο» στρατόπεδο του πρώην προέδρου Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα. Και όμως, ο αριστερός Λούλα είχε υπερισχύσει του ακροδεξιού αντιπάλου του με διαφορά 6,2 εκατ. ψήφων ή ποσοστό 5,2% (48,4% έναντι 43,2%), εξασφαλίζοντας όχι ακριβώς ασφαλές, πάντως σημαντικό προβάδισμα ενόψει του δεύτερου και αποφασιστικού γύρου της 30ής Οκτωβρίου.
Το παράδοξο εξηγείται εύκολα, αν λάβει κανείς υπόψη τον μεγάλο χαμένο (και) αυτής της εκλογικής αναμέτρησης: τις εταιρείες δημοσκοπήσεων. Σχεδόν όλες τους έδιναν, στην τελική ευθεία της εκστρατείας, πολύ μεγαλύτερο προβάδισμα, της τάξης των δέκα μονάδων, στον Λούλα, ενώ πολλές εκτιμούσαν ότι ήταν δυνατό να επικρατήσει από τον πρώτο γύρο, αγγίζοντας το 50%. Τελικά, έπεσαν μέσα σε χονδρές γραμμές ως προς τον Λούλα, αλλά υποτίμησαν τραγικά τον Μπολσονάρο. Ο τελευταίος εμφάνισε εαυτόν δικαιωμένο στις καταγγελίες του για «απάτες» των δημοσκόπων και κατάφερε να δώσει αέρα αισιοδοξίας στους οπαδούς του για έναν δεύτερο γύρο που θα μπορούσε, έστω και δύσκολα, να κερδηθεί.
Αρκετοί πολιτικοί αναλυτές απέδωσαν την απροσδόκητη επίδοση του Μπολσονάρο στη συρρίκνωση του δημοκρατικού Κέντρου, καθώς η κεντροδεξιά Σιμόνε Τέμπετ και ο κεντροαριστερός Σίρο Γκόμες κέρδισαν αθροιστικά μόλις 7,2%, πολύ λιγότερο του αναμενομένου. Ενα μεγάλο κομμάτι από εκείνους που σκέφτονταν να τους ψηφίσουν προτίμησαν την τελευταία στιγμή τον Μπολσονάρο από τον 76χρονο πρώην μεταλλεργάτη και συνδικαλιστή, ο οποίος πέρασε ενάμιση χρόνο στη φυλακή, καταδικασμένος για οικονομικό σκάνδαλο, προτού απαλλαγεί από το Ανώτατο Δικαστήριο.
Οι ισχυρές επιδόσεις της Ακροδεξιάς σε τοπικό επίπεδο και ο κατακερματισμός του Κογκρέσου καθιστούν δύσκολη τη διακυβέρνηση.
Τα προμηνύματα είχαν έρθει αρκετά εγκαίρως, με τις ογκώδεις και ενθουσιώδεις προεκλογικές συγκεντρώσεις του Μπολσονάρο σε όλη τη χώρα, που έδειχναν ότι ο ακροδεξιός λαϊκισμός του είχε αποκτήσει ισχυρές κοινωνικές ρίζες. Το ίδιο μήνυμα έστειλαν οι εκλογές για το Κογκρέσο και τους κυβερνήτες των πολιτειών, που διεξήχθησαν παράλληλα με τις προεδρικές. Στη Βουλή και στη Γερουσία, το κόμμα του Μπολσονάρο έρχεται πρώτο σε έδρες. Ιδιαίτερα στη Βουλή, ο κατακερματισμός των εδρών προοιωνίζεται μια χώρα δύσκολο να κυβερνηθεί από έναν πρόεδρο (όποιος και αν νικήσει), που θα χρειαστεί να κάνει επώδυνους συμβιβασμούς: οι σύμμαχοι του Μπολσονάρο παίρνουν 99 έδρες, ο συνασπισμός του Λούλα 80, ενώ ρυθμιστικό ρόλο θα παίξουν και πάλι τα πολυάριθμα κόμματα του Κέντρου, με 224 έδρες, που θα παζαρέψουν πολύ σκληρά για τη στήριξη του νικητή της 30ής Οκτωβρίου.
Οι στενοί συνεργάτες του Μπολσονάρο, ακόμη και οι πιο αμφιλεγόμενοι, αναβαπτίστηκαν από τη λαϊκή ψήφο. Ανάμεσά τους, οι πρώην υπουργοί Υγείας και Περιβάλλοντος, που είχαν υποστεί καταιγισμούς επικρίσεων για τη διαχείριση της πανδημίας και την καταστροφή της Αμαζονίας. Ο Σέρζιο Μόρο, ο δικαστής που είχε στείλει τον Λούλα στη φυλακή, εξελέγη στη Γερουσία, ενώ σύμμαχοι του Μπολσονάρο εξελέγησαν κυβερνήτες στο Σάο Πάολο και στο Ρίο ντε Τζανέιρο.
Σημαντικό ρόλο στον δεύτερο και αποφασιστικό γύρο θα διαδραματίσουν τα 30 εκατ. των Βραζιλιάνων που δεν ψήφισαν την Κυριακή (η συμμετοχή έφθασε το 79,1%) και τα 8,5 εκατ. εκείνων που ψήφισαν Τέμπετ ή Γκόμες. Μέχρι χθες, ουδείς εκ των δύο κεντρώων υποψηφίων είχε ανακοινώσει ποιον θα υποστηρίξει στην τελική αναμέτρηση, αν και οι ενδείξεις κλίνουν προς την υποστήριξη του Λούλα και από τους δύο.
Οι αγορές
Με θετικό μάτι είδαν οι αγορές την απροσδόκητα ισχυρή επίδοση του Μπολσονάρο στον πρώτο γύρο. Το βραζιλιάνικο ρεάλ ανέβηκε κατά 3% έναντι του αμερικανικού δολαρίου, ενώ την ίδια αύξηση σημείωσε ο χρηματιστηριακός δείκτης Ibovespa. Η εξήγηση είναι μάλλον απλή: οι αγορές προεξοφλούν ότι, προκειμένου να κερδίσει αναποφάσιστους ψηφοφόρους στον δεύτερο γύρο, ο Λούλα θα μετατοπιστεί προς το Κέντρο, αφήνοντας στην άκρη πιο ριζοσπαστικά μέτρα υπέρ των λαϊκών στρωμάτων. Η αλήθεια είναι ότι και στον πρώτο γύρο ο Λούλα δεν θύμιζε και πολύ τον παλιό συνδικαλιστή της ριζοσπαστικής Αριστεράς, που έχασε ένα δάχτυλο στο μηχανουργείο, ούτε καν τον πρόεδρο της δεκαετίας του 2000, με τα φιλόδοξα προγράμματα αναδιανομής εισοδήματος. Eχοντας μετατοπιστεί σε πιο κεντρώες θέσεις, επέλεξε τον σοσιαλφιλελεύθερο Τζεράλντο Αλκμίν για υποψήφιο αντιπρόεδρο, με στόχο ακριβώς να καθησυχάσει τον επιχειρηματικό κόσμο. Πράγμα που δεν εμπόδισε καθόλου, βέβαια, τον Μπολσονάρο να τον χαρακτηρίσει κομμουνιστή, που θα βλάψει τις ατομικές ελευθερίες.