«Αντιμετωπίζουμε μία από τις μεγαλύτερες ενεργειακές κρίσεις μετά το πετρελαϊκό σοκ της δεκαετίας του ’70. Ημουν τότε φοιτητής στο γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίου στο Παρίσι. Ηταν 1972 και μας είπαν ότι έχουμε πετρέλαιο μόνο για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Ε, λοιπόν, βρισκόμαστε στο 2022 και ακόμη έχουμε πολύ πετρέλαιο, αλλά σε πολύ υψηλή τιμή. Ενέργεια και κλίμα, αυτά τα δύο στοιχεία θα είναι η μεγάλη μας πρόκληση στο άμεσο μέλλον». Ετσι ξεκίνησε την ομιλία του ο ύπατος εκπρόσωπος της Ε.Ε. για την εξωτερική πολιτική, Ζοζέπ Μπορέλ, ενώπιον των πρέσβεων στην Ενωση την περασμένη εβδομάδα.
Επικρίνοντας τον ρόλο των διπλωματών, ανέφερε ότι δεν είναι μια στιγμή κατά την οποία θα τους στείλει λουλούδια, χαϊδεύοντάς τους τα αυτιά. «Είναι η στιγμή κατά την οποία θα μιλήσουμε μεταξύ μας για όσα κάνουμε και δεν επαρκούν, γιατί δεν είμαι πάντα ικανοποιημένος με το έργο των αποστολών στην Ε.Ε. Θέλω να στείλω ένα σαφές μήνυμα, τι πρέπει να γίνει για να βελτιωθείτε».
«Ζούμε σε έναν κόσμο ακραίας αβεβαιότητας. Η ταχύτητα και το εύρος της αλλαγής είναι εξέχουσας σημασίας. Δεν πρέπει να το αρνηθούμε, ούτε να αντισταθούμε γιατί αυτό θα ήταν μια μάταιη προσπάθεια. Πρέπει να αποδεχθούμε το γεγονός, να προσαρμοστούμε να επιδείξουμε ευελιξία και αντοχή», σχολίασε. Κατά τη γνώμη του, τα επεισόδια του «μαύρου κύκνου» θα αποτελούν την πλειονότητα των εξελίξεων. Οι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν τις συνέπειες μιας διαδικασίας που διαρκούσε χρόνια. Στο πλαίσιο αυτής αποσυνέδεσαν τις πηγές ευημερίας τους από τις πηγές της ασφάλειάς τους. Η ευημερία τους βασίστηκε στη φθηνή ενέργεια από τη Ρωσία. Το ρωσικό αέριο υποτίθεται ότι θα ήταν οικονομικό, ασφαλές και σταθερό, κάτι που διαψεύστηκε. Η ευημερία τους βασίστηκε επίσης στην πρόσβαση στην κινεζική αγορά για εξαγωγές και εισαγωγές, για τεχνολογικές μεταβιβάσεις και επενδύσεις προκειμένου να έχουν φθηνά προϊόντα. «Πιστεύω ότι οι Κινέζοι εργάτες με τους χαμηλούς μισθούς τους έκαναν πολλά περισσότερα για να αναχαιτίσουν τον πληθωρισμό από ό,τι όλες οι κεντρικές τράπεζες μαζί», τόνισε.
«Η ευημερία μας βασίστηκε στην Κίνα και τη Ρωσία. Σήμερα αναμφισβήτητα πρέπει να βρούμε νέες πηγές ενέργειας εντός Ε.Ε., όσο περισσότερες μπορούμε, επειδή δεν πρέπει να αντικαταστήσουμε μια εξάρτηση με μία άλλη. Η καλύτερη ενέργεια είναι αυτή που παράγουμε σπίτι μας». Οπως ανέφερε, «η πρόσβαση στην Κίνα γίνεται όλο και δυσχερέστερη. Η προσαρμογή θα είναι δύσκολη και αυτό θα δημιουργήσει πολιτικά προβλήματα».
«Δεν είμαι πάντα ικανοποιημένος με το έργο των αποστολών στην Ε.Ε. Θέλω να στείλω ένα σαφές μήνυμα, τι πρέπει να γίνει για να βελτιωθείτε».
Εχουμε ένα δύσκολο κοκτέιλ –εσωτερικά και εξωτερικά– και οι παλιές συνταγές δεν λειτουργούν πια. «Ο πόλεμος στην Ουκρανία επιμένει. Δεν προβλέψαμε πόσο αποτελεσματικά θα αντιστεκόταν η Ουκρανία. Κατ’ αρχάς δεν πιστέψαμε ότι θα γίνει πόλεμος», αναγνώρισε, παρ’ όλο που οι Αμερικανοί προειδοποιούσαν την Ε.Ε. σχετικά. Ούτε η κλιμάκωση εκ μέρους του Πούτιν ούτε το επίπεδο της επιστράτευσης ούτε οι πυρηνικές απειλές ήταν κάτι που περίμενε η Ε.Ε. Οσο για τον ανταγωνισμό ΗΠΑ – Κίνας, μπορεί αυτός να μην αποτελεί έκπληξη, αλλά η όξυνση της έντασης γύρω από την Ταϊβάν δεν ήταν αναμενόμενη.
Το τρίτο στοιχείο ήταν η επισιτιστική και η ενεργειακή κρίση, όχι τόσο οι κρίσεις αυτές καθαυτές όσο η σοβαρότητά τους. «Κι είμαστε μόνο στην αρχή», προειδοποίησε. Πρόκειται για την «τέλεια καταιγίδα». Πρώτα αυξήθηκαν οι τιμές, μετά ήρθαν οι αντιδράσεις των κεντρικών τραπεζών που ανέβασαν τα επιτόκια στις ΗΠΑ. Ολοι είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν γιατί αλλιώς θα υποτιμηθούν τα νομίσματά τους. Κι αυτό με τη σειρά του προκαλεί παγκόσμια ύφεση. Περίπου δηλαδή αυτό που συνέβαινε στην Ευρώπη με το ευρώ λόγω Γερμανίας συμβαίνει τώρα σε παγκόσμια κλίμακα. Σύμφωνα με τον Μπορέλ, τα προβλήματα ασφαλείας δεν περιορίζονται στην Ουκρανία. Ανάλογα ζητήματα υπάρχουν στο Σαχέλ, όπου προκαλεί εντύπωση η ανάμειξη της Ρωσίας. «Ο βαθμός στον οποίο η Ρωσία γίνεται μεγάλος παίκτης στα θέατρα της Αφρικής συνιστά έκπληξη. Δεν περιμέναμε πόσο γρήγορα μπορούσε να γίνει αυτό, από την Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, στο Μάλι και ούτε ξέρω τι γίνεται στην Μπουρκίνα Φάσο».
Παρά τον κυρίαρχο ανταγωνισμό ΗΠΑ – Κίνας, ο πλανήτης δεν έχει μόνο δύο πόλους, αλλά πολλούς παίκτες, που φροντίζουν για τα συμφέροντα και τις αξίες τους. «Κοιτάξτε την Τουρκία, την Ινδία, τη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, το Μεξικό, την Ινδονησία. Αυτές είναι μεσαίες δυνάμεις που έχουν διακυμάνσεις. Τη μια ψηφίζουν υπέρ της μιας πλευράς, τη δεύτερη συντάσσονται με την άλλη, ανάλογα με τα συμφέροντά τους». Το άλλο χαρακτηριστικό της σημερινής κατάστασης είναι πως όλα εργαλειοποιούνται: η ενέργεια, οι επενδύσεις, η πληροφορία, οι μεταναστευτικές ροές, τα δεδομένα κ.λπ. Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ο αυξανόμενος εθνικισμός, ο αναθεωρητισμός, συν η πολιτική των ταυτοτήτων.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις; Σκεπτόμενοι πιο πολιτικά και ενεργώντας προληπτικά. «Σκεπτόμαστε με μεγάλη εσωστρέφεια και προσπαθούμε να εξάγουμε το μοντέλο μας, αλλά δεν αναλογιζόμαστε πώς οι άλλοι προσλαμβάνουν την εξαγωγή των μοντέλων μας», υπογράμμισε. «Πρέπει να ακούμε περισσότερο. Να αφουγκραζόμαστε τον υπόλοιπο κόσμο. Εχουμε ανάγκη περισσότερη ενσυναίσθηση. Τείνουμε να δίνουμε υπερβολική σημασία στα λογικά επιχειρήματα… Υποβαθμίζουμε όμως τον ρόλο των συναισθημάτων και την επίμονη γοητεία της πολιτικής των ταυτοτήτων. Θυμηθείτε αυτή τη φράση: “Είναι οι ταυτότητες, ηλίθιε!”. Δεν είναι πλέον η οικονομία, είναι οι ταυτότητες».
