Στο Βερολίνο συναντήθηκαν το περασμένο Σαββατοκύριακο 300 νέοι ακτιβιστές από τη ρωσική διασπορά, αλλά και από το εσωτερικό της Ρωσίας, προκειμένου να εκπονήσουν κοινή πολιτική κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν. Στη συνάντηση συμμετείχαν φεμινίστριες, πολιτικοί, υπέρμαχοι των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων, εκπρόσωποι εθνοτήτων και πολλοί άλλοι. Κοινή διαπίστωσή τους ήταν ότι η Ρωσία πρέπει να αντιμετωπίσει τη μακρά ιστορία της στη βίαιη κατάπνιξη της αμφισβήτησης, που χρονολογείται από τη Ρωσική Αυτοκρατορία και καταλήγει στις ημέρες του καθεστώτος Πούτιν. Την ίδια ώρα, οι ακτιβιστές παραδέχθηκαν ότι το έργο τους θα είναι δύσκολο.
«Δεν είναι δυνατόν να οικοδομήσεις ένα κράτος πάνω στη βία. Αυτό ήταν το κοινό χαρακτηριστικό της ΕΣΣΔ και της Ρωσίας. Οσοι δεν ξεκίνησαν τον πόλεμο οφείλουν να βγάλουν την κοινωνία από τον βούρκο, και αυτό απαιτεί μεγάλη δύναμη. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τον βαθμό της κοινωνικής παρακμής», λέει η Ινα Μπερέσκινα, που συμμετείχε στη διοργάνωση.
Οι Ρώσοι αντιφρονούντες στο εξωτερικό υπήρξαν παραδοσιακά διασπασμένοι. Ουδέποτε μπόρεσαν να καταλήξουν σε ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος, ενώ η σύνοδος του Βερολίνου βρέθηκε αντιμέτωπη με σημειολογικές διαφωνίες, όπως αν η σύρραξη θα έπρεπε να αποκαλείται «πόλεμος του Πούτιν» ή «πόλεμος της Ρωσίας» και εάν τα σημερινά γεγονότα αποτελούν επανάληψη του 1917. Ο Αλεξέι Ναβάλνι, που θα παραμείνει έγκλειστος για τα επόμενα αρκετά χρόνια, είναι ίσως ο μόνος πολιτικός με κατάλληλες περγαμηνές και ικανό χάρισμα για να ηγηθεί αντιπολιτευτικού κινήματος. Οι υπαρχηγοί του αποφάσισαν να μη συνεργασθούν με άλλες ομάδες αυτοεξόριστων αντιφρονούντων, υποστηρίζοντας ότι προτιμούν να αφιερώσουν τις δυνάμεις τους στην πολιτική μάχη κατά του Πούτιν.
Πιο νέοι ακτιβιστές αντιδρούν στις προσπάθειες αυτόκλητων ηγετών της αντιπολίτευσης να επηρεάσουν το κίνημα, όπως ο πρώην ολιγάρχης Μιχαήλ Χοντορκόφσκι ή ο σκακιστής Γκάρι Κασπάροφ. Με ειρωνείες έγινε δεκτή η σύσταση τον Νοέμβριο «εξόριστης ρωσικής κυβέρνησης» από μικρή ομάδα Ρώσων πολιτικών, που έχουν εγκαταλείψει εδώ και δεκαετίες την ενεργό δράση. Η απουσία φυσιογνωμίας, ικανής να συσπειρώσει την αντιπολίτευση, είναι ιδιαίτερα αισθητή. «Δεν διαθέτουμε ενιαία αντιπολίτευση, δεν έχουμε ηγέτες και δεν καταλαβαίνουμε τι πρέπει να κάνουμε», εξηγεί η 35χρονη Πολίνα Γελίνα, ειδικός του Ιντερνετ, που εγκατέλειψε τη Ρωσία για να προφυλάξει τους γιους της από τη στράτευση.
Ολοι γνωρίζουν τις δυσκολίες του έργου τους, ιδίως μετά την απαγόρευση ακόμη και των πλέον ανώδυνων μορφών διαμαρτυρίας από το καθεστώς Πούτιν. Η αυτοεξορία φαντάζει πια ως καλύτερη επιλογή από τον εγκλεισμό σε στρατόπεδο εργασίας.
Πολυδιάσπαση, έλλειψη ηγέτη και διώξεις εντός Ρωσίας καθιστούν δύσκολο το εγχείρημα εκδημοκρατισμού της χώρας.
Σταλινική παράδοση
Ολοένα και περισσότεροι ακτιβιστές χαρακτηρίζονται «πράκτορες ξένης δύναμης» από τα ρωσικά δικαστήρια, που αναβιώνουν έτσι τη σταλινική παράδοση της εμμονής με τους προδότες. «Είθε τα όπλα να σιγήσουν και η Ρωσία να εγκαταλείψει την Ουκρανία. Τι θα ακολουθήσει, όμως; Για την ώρα, ουδείς μπορεί να προβλέψει ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει η Ρωσία», σχολιάζει ο Τομπάιας Λίντνερ, αξιωματούχος του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών, που αποκάλεσε τους ακτιβιστές «δημοκρατική ελπίδα για τη Ρωσία του μέλλοντος».
Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η αντιπολίτευση στον Πούτιν είναι πώς να ασκήσει επιρροή από το εξωτερικό. «Οι συνάδελφοί μου κι εγώ αναζητούμε τρόπους να επηρεάσουμε τις απόψεις του κοινού στο εσωτερικό της Ρωσίας», λέει η 29χρονη Νατάλια Μπαρανόβα, η οποία συμμετέχει στην ομάδα Φεμινιστική Αντιπολεμική Αντίσταση. Η οργάνωση της Μπαρανόβα έχει πραγματοποιήσει λίγες, μικρής κλίμακας, εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, όπως το μοίρασμα φυλλαδίων κατά του πολέμου στους δρόμους ρωσικών πόλεων και η κυκλοφορία αντιπολεμικού ψηφίσματος που υπέγραψαν μερικές χιλιάδες μητέρες επίστρατων. Κάποιοι θαρραλέοι προσπαθούν να προωθήσουν αλλαγές από το εσωτερικό της Ρωσίας, παρότι αντιμετωπίζουν ποινές κάθειρξης 15 ετών εάν επικρίνουν τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μέλος τοπικού κοινοβουλίου ρωσικής αυτόνομης περιοχής, ο οποίος συμμετείχε στο συνέδριο και ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος, αποκάλυψε την ανακούφισή του για τις ολιγοήμερες διακοπές από τον διαρκή φόβο. «Μπορώ επιτέλους να χρησιμοποιώ τον όρο “πόλεμος” για την Ουκρανία και όχι το προβλεπόμενο “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” που απαιτεί η κρατική προπαγάνδα», επισημαίνει ο βουλευτής.
Μία από τις ιδέες που συζητήθηκαν στο Βερολίνο ήταν η ανάγκη θεσμοθέτησης κάποιου είδους σχεδίου Μάρσαλ, το οποίο μεταμόρφωσε τη Γερμανία από ναζιστικό κράτος σε ζωντανή δημοκρατία. Το σχέδιο αυτό επιβλήθηκε, όμως, σε συνθήκες στρατιωτικής κατοχής, συμπληρώνουν οι ακτιβιστές, ενώ κάθε προσπάθεια αποκατάστασης της δημοκρατίας στη Ρωσία, αλλά και ανοικτής συζήτησης για τις δεκαετίες πολιτικής καταπίεσης, θα πρέπει να προέρχεται από το εσωτερικό της Ρωσίας και όχι από «εμιγκρέδες».
Ολη η χώρα πρέπει να απαλλαγεί από «τον αυτοκρατορικό τρόπο σκέψης», υπογραμμίζει η Ινα Μπερέσκινα, η οποία υπήρξε μία από τις συνδιοργανώτριες του συνεδρίου στο Βερολίνο. «Αν αυτό το διανοητικό άλμα δεν ολοκληρωθεί, ίσως η λήξη του πολέμου στην Ουκρανία και η νίκη των δυνάμεων του Κιέβου να μη σώσουν την κατάσταση», επισημαίνει.