Eνα φωτεινό πρωινό στη σκιά του Βεζούβιου, ένας βοσκός με ένα μάλλινο πουλόβερ τεντωμένο πάνω στην κοιλιά του σφύριξε, έκανε «σήμα» και οδήγησε το κοπάδι των προβάτων του σε μια χορταριασμένη πλαγιά πάνω από τα γεμάτα τοιχογραφίες ερείπια της Πομπηίας. Εριξε μια ματιά λίγα μέτρα πιο κάτω σε ένα σπίτι που καταστράφηκε πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια από την πύρινη καταιγίδα του ηφαιστείου και ακούμπησε με την γκλίτσα του μια προβατίνα που βοσκούσε, για να βεβαιωθεί ότι δεν θα γκρεμιστεί πλησιάζοντας στην άκρη.
«Συμβαίνει», είπε ο βοσκός Γκασπάρ ντε Μαρτίνο, ανασηκώνοντας τους ώμους.
Τα τελευταία χρόνια, το τεράστιο αρχαιολογικό πάρκο της Πομπηίας, μιας πόλης που θάφτηκε ζωντανή από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., έχει στραφεί σε επιλογές υψηλής τεχνολογίας για να διατηρήσει τα ανεσκαμμένα ερείπιά της.
Ενα μη στελεχωμένο αεροσκάφος πραγματοποιεί κάθε μήνα μία πτήση πάνω από τους περίπου 10.000 αποκεκαλυμμένους χώρους της τοποθεσίας. Προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης αναλύουν τις εναέριες εικόνες για νέες ρωγμές, κατολισθήσεις και άλλα σημάδια διάβρωσης. Εντούτοις, για να προστατεύσει το ένα τρίτο του πάρκου που παραμένει θαμμένο κάτω από ελαφρόπετρα και έδαφος γεμάτο από αγκαθωτούς θάμνους και δέντρα, η Πομπηία βρήκε την πιο κατάλληλη, αρχαία και φθηνή λύση στα… πεινασμένα πρόβατα.
Χωρίς τα πρόβατα «θα είχαμε ένα είδος ζούγκλας που θα εισέβαλε στις αρχαιολογικές εγκαταστάσεις και στον υπόλοιπο χώρο», είπε ο Γκάμπριελ Ζούχτριγκελ, διευθυντής του πάρκου. Ο ίδιος ανέφερε ότι σκέφτηκε να φέρει τα πρόβατα αφού τα είδε να συγκρατούν τη γη πάνω από αναχώματα στη Βόρεια Θάλασσα, σημειώνοντας ότι τα πρόβατα της Πομπηίας θα εξοντώσουν την επεμβατική βλάστηση, τις καταστροφικές ρίζες και τα άγρια εδάφη που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εκ νέου ταφή της πόλης από τις κατολισθήσεις.
«Σταματούν το πρόβλημα στην αρχή του», είπε.
Ωστόσο, ο κ. Ζούχτριγκελ αναγνώρισε ότι το νέο πρότζεκτ εξωραϊσμού, το οποίο ξεκίνησε πριν από μερικές εβδομάδες, αφορούσε τόσο τον επανασχεδιασμό της δημόσιας εικόνας της Πομπηίας όσο και τη διατήρηση του αρχαιολογικού της παρελθόντος. Για μια πόλη που είναι στενά συνδεδεμένη με πυκνά σύννεφα στάχτης και ριπές θερμότητας από μια από τις πιο φρικτές φυσικές καταστροφές στην καταγεγραμμένη Ιστορία, τα πρόβατα –μαζί με πρόσφατους αμπελώνες, περιβόλια σε αρχαία αίθρια και σχέδια για παραγωγή τοπικού ελαιόλαδου– αποτελούν μέρος μιας εκστρατείας αλλαγής του βουκολικού μπραντ της Πομπηίας για να απεμπλακεί από τη φωτιά και το θειάφι και να οδεύσει στην παραγωγή από το αγρόκτημα κατευθείαν στο τραπέζι.
«Ονειρεύομαι κιόλας», είπε ο κύριος Ζούχτριγκελ στα αγγλικά με γερμανική προφορά καθώς τα πρόβατα βέλαζαν γύρω του, «να παραγάγουμε μαλλί».
Ο κ. Ζούχτριγκελ είναι ένας από τους λεγόμενους σούπερ διευθυντές που προσλήφθηκαν από την Ιταλία για τον εκσυγχρονισμό μεγάλων μουσείων. Μπορεί να έχει όραμα για μια φάρμα με το σήμα της Πομπηίας που παράγει γάλα, τυρί και αρνί που θα σερβίρεται σε ένα νέο εστιατόριο με θέα στην τοποθεσία, αλλά και ιδιαίτερα κασκόλ και πουλόβερ στοιβαγμένα σε ένα κατάστημα με είδη δώρων, αλλά, όπως επισημαίνει, τα ίδια τα πρόβατα δεν είναι κάτι καινούργιο για την Πομπηία.
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο μεγάλος φυσιοδίφης του αρχαίου κόσμου, έγραψε στην εγκυκλοπαιδική του «Φυσική Ιστορία» ότι η περιοχή γύρω από την Πομπηία είχε «δέρατα από πρόβατα πολύ όμορφα». Ηταν λιγότερο εντυπωσιασμένος με το μυαλό τους, υποστηρίζοντας ότι «τα πρόβατα είναι τα πιο ανόητα ζώα».
Η έκρηξη του ηφαιστείου σκότωσε τον Πλίνιο από «τα αηδιαστικά και επιβλαβή αέρια», όπως έγραψε ο ανιψιός του, Πλίνιος ο Νεότερος, στη δική του χειμαρρώδη αφήγηση για την καταστροφή.
Τους αιώνες που ακολούθησαν, τα πρόβατα επέστρεψαν και βοσκούσαν στη γη πάνω από τη θαμμένη πόλη, ακόμα και μετά την έναρξη της ανασκαφής τον 18ο αιώνα.
Για πολλές γενιές, οι πρόγονοι του κ. Ντε Μαρτίνο, συμπεριλαμβανομένου του παππού και του πατέρα του, οδηγούσαν το κοπάδι τους στους μη ανεσκαμμένους χώρους του πάρκου. Μόλις πριν από περίπου 15 χρόνια, ανέφερε, η διοίκηση του πάρκου τού είπε να πάρει δρόμο.
«Ημασταν ανέκαθεν εδώ, αλλά ο τότε διευθυντής δεν μας άφηνε να μπαίνουμε», είπε ο κ. Ντε Μαρτίνο. «Δεν του άρεσε η κοπριά. Τι έπρεπε να κάνω, να τις παίρνω μαζί μου;»
Σφύριξε στους δύο βελγικούς ποιμενικούς του, τη Σάρα και τη Σελίνα, και ακούμπησε στην γκλίτσα του καθώς τα πρόβατα κούρευαν το γρασίδι και καταβρόχθιζαν ψηλά καλάμια, ενώ πηδούσαν για να δαγκώσουν τα μούρα από τους θάμνους. «Τρώνε οτιδήποτε».
Το προηγούμενο βράδυ, ο Βεζούβιος, που είναι ηφαίστειο ακόμη ενεργό, «μούγκρισε» κοντά στον κρατήρα με έναν μικρό σεισμό, αν και οι ειδικοί λένε ότι δεν εμπνέει ανησυχία. Ο κ. Ντε Μαρτίνο, 40 ετών, δεν ανησυχεί διόλου. «Οταν εκρήγνυται, εκρήγνυται», είπε. «Δεν μπορείς να τα προγραμματίσεις αυτά τα πράγματα. Δεν μπορείς να πεις “περίμενε λίγο”».
Εξέφρασε μεγαλύτερη ανησυχία για το μεροκάματο. Μεταξύ του ανταγωνισμού από τη μεγάλη γεωργία και των δυσκολιών να βρει χωράφια για το κοπάδι του στους πολυσύχναστους δρόμους και σε έναν λαβύρινθο ιδιωτικών περιουσιών, είπε ότι έπρεπε να στραφεί στην επαγγελματική οδήγηση φορτηγού. «Με 151 πρόβατα πώς ζεις;» αναρωτήθηκε.
Είπε ότι η πρόσκληση του κ. Ζούχτριγκελ να επιστρέψει στα μη ανεσκαμμένα σημεία ήταν μια οικονομική ευκαιρία.
Μέχρι στιγμής, τα πρόβατα φαίνεται να είναι μια ευπρόσδεκτη προσθήκη. Τουρίστες που περπατούσαν στον λαβύρινθο των αρχαίων δρόμων, που είναι στρωμένοι με μεγάλες πέτρες, έστρεψαν το βλέμμα τους από τους ξεναγούς τους στον ήχο των κουδουνιών των προβάτων. «Πώς θα πάω εκεί πάνω;» φώναξε κάποιον στον κ. Ζούχτριγκελ, ο οποίος στάθηκε στην κορυφή της πλαγιάς και κούνησε το κεφάλι του αρνητικά. «Απαγορεύεται;» φώναξε απογοητευμένος ο τουρίστας.
Ο κ. Ζούχτριγκελ προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τα πρόβατα για να μυήσει αυτιστικά παιδιά στο πάρκο, πιστεύοντας ότι δημιουργεί μια πιο αξέχαστη και αυθεντική εμπειρία της Πομπηίας από μια διάλεξη για τα τέσσερα στιλ των τοιχογραφιών της πόλης. «Ισως μια μέρα», είπε ο κ. Ζούχτριγκελ, «να έχουμε χίλια πρόβατα ή άλλα ζώα».
Οι εργάτες της συντήρησης που σταθμεύουν στην Πύλη του Βεζούβιου κοντά στον υπαίθριο στάβλο, ο οποίος είναι διάσπαρτος με μάραθο, είπαν ότι όσο περισσότερα ζώα κουρεύουν το χορτάρι τόσο το καλύτερο.
«Αν δεν το έκαναν, θα έπρεπε να το κάνουμε εμείς», είπε ο Πασκουάλε Λομπάρντι, 52 ετών. Ενα άλλο μέλος του συνεργείου συντήρησης, ο Αντόνιο Μαριάνο Σιέπε, 31 ετών, μίλησε για τις δυνατότητες του προβάτου, ειδικά… «με ψητές πατάτες».
Οι συντηρητές κατέβηκαν τη Via Vesuvius, η οποία βρίσκεται δίπλα στον Οίκο της Λήδας, ακριβώς κάτω από την πλαγιά στην οποία έβοσκαν τα πρόβατα. Εκεί, θέλησαν να συζητήσουν με την Μπάρμπαρα ντελ’ Ισολα, 28 ετών, συντηρήτρια τέχνης με λευκή στολή («Τι σκαρώνεις, Μπάρμπαρα;») που δούλευε κοντά στην αισθησιακή τοιχογραφία της βασίλισσας της Σπάρτης που κρατούσε τον Δία, μεταμφιεσμένο σε κύκνο, στην αγκαλιά της.
Σκέφτηκε, στην αρχή, ότι το να βοσκούν τα πρόβατα στα χωράφια από πάνω της ενώ εκείνη δούλευε στα τείχη «ήταν περίεργο». Ενιωσα ότι υπήρχε κίνδυνος να πέσουν κάποια υπολείμματα» είπε. Αλλά μετά συνειδητοποίησε ότι «τρώνε μόνο».
Ορισμένοι από το προσωπικό του πάρκου είδαν την επιστροφή των προβάτων ως ένα είδος επιστροφής της ζωής στην Πομπηία, ένα μέρος, ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, που ήταν συνώνυμο με τον οδυνηρό θάνατο.
Ενα φιλικό καφέ-άσπρο αδέσποτο σκυλί πήρε στο κατόπι τον Μαουρίτσιο Μπαρτολίνι, τον κηπουρό της Πομπηίας, καθώς περπατούσε προς τα χωράφια. Είπε ότι το καθαρό περιβάλλον του πάρκου και η έλλειψη ρύπανσης έχουν προσελκύσει περισσότερα άγρια ζώα, συμπεριλαμβανομένων των τσαλαπετεινών, μίας κουκουβάγιας που εγκαταστάθηκε πάνω από τον αριστοκρατικό Οίκο του Πάνσα και πολλούς σκαντζόχοιρους.
«Τα ζώα επέστρεψαν στην Πομπηία», είπε.
Γύρω στη 1 το μεσημέρι, ο κ. Ντε Μαρτίνο έστειλε το σκυλί του, τη Σάρα, να αρχίσει να μαζεύει τα πρόβατα, της οποίας το αδιάκοπο ποδοβολητό στο γρασίδι ακουγόταν σαν δυνατή βροχή. Παρήλασαν θορυβωδώς πίσω από την Πύλη του Βεζούβιου, σε έναν χωματόδρομο έξω από το πάρκο, με τον κ. Ντε Μαρτίνο να ακολουθεί κατά πόδας. Ο Τζουζέπε Μίνγκο, 59 ετών, ένας από τους εργάτες συντήρησης, τους παρακολούθησε να απομακρύνονται με τα ερείπια στην πλάτη τους και το ηφαίστειο να προβάλλει πάνω από τα κεφάλια τους.
«Είναι σαν τα αρχαία χρόνια», είπε.