«Ας κάνουμε έναν ειρηνικό διαγωνισμό πυραύλων, κάτι σαν αγώνα σκοποβολής, να δουν και μόνοι τους» είχε καυχηθεί, τον Νοέμβριο του 1957, ο Νικίτα Χρουστσόφ σε Αμερικανό δημοσιογράφο, εγκωμιάζοντας την αποτελεσματικότητα των πυραύλων μεγάλης εμβέλειας της Σοβιετικής Ένωσης.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Μάιο του 1961, ο Νέλσον Ροκφέλερ, τότε επικεφαλής της Επιτροπής Πολιτικής Άμυνας της Διάσκεψης των Κυβερνητών, είχε ενθαρρύνει τον Τζον Φ. Κένεντι να μεριμνήσει για ένα εθνικό πρόγραμμα καταφυγίων, στην απευκταία περίπτωση πυρηνικής απειλής. Κάπως έτσι, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση διέθεσε κονδύλι 207 εκατ. δολαρίων για την επιθεώρηση σχολείων, την έγκριση της καταλληλότητάς τους, τη χαρτογράφησή τους ως δυνητικών καταφυγίων και τον εφοδιασμό τους με λογής απαραίτητα.
Ατομική ευθύνη απέναντι στην απειλή
Εκτός, όμως, από τα δημόσια αυτά καταφύγια, οι αξιωματούχοι έδωσαν έμφαση και στην ατομική ευθύνη στη περίπτωση μιας πυρηνικής επίθεσης: Οι μαθητές εκπαιδεύτηκαν σε ειδικές ασκήσεις στα σχολεία, εξασκούμενοι στο πώς θα προστατευθούν από μια έκρηξη, ενώ κάποιοι πολίτες κατασκεύασαν ιδιωτικά καταφύγια στα υπόγεια των σπιτικών τους βάσει οδηγιών που παρείχαν ειδικά κυβερνητικά φυλλάδια. Και παρότι τα αυτοσχέδια αυτά καταφύγια ελάχιστα θωράκιζαν όσους βρίσκονταν εκεί από την αρχική έκρηξη, εντούτοις φέρεται να πρόσφεραν μια κάποια προστασία από το μετέπειτα ραδιενεργό νέφος.
«Στην περίπτωση μιας επίθεση, οι ζωές των οικογενειών που δεν θα έχουν πληγεί από μια πυρηνική έκρηξη, μπορεί να διασωθεί, αν υπάρξει προειδοποίηση για εξεύρεση καταφυγίου, κι αν αυτό το καταφύγιο είναι διαθέσιμο. Οφείλουμε αυτή τη διασφάλιση στις οικογένειές μας – και στη χώρα μας» διεμήνυε ο ίδιος ο Κένεντι στις 25 Ιουλίου.
Ο πρόεδρος θωρακίζεται
Στο πλαίσιο αυτό λήψης εθνικών μέτρων, προτεραιότητα είχε και η ασφάλεια του ίδιου του προέδρου.
Στην περίπτωση των Κένεντι, στόχος, εκτός από τον Λευκό Οίκο, θα μπορούσε να αποτελέσει το Hyannis Port στη Μασαχουσέτη όπου παραθέριζαν για δεκαετίες οι Κένεντι.
Για λόγους ασφαλείας, εκτός από την προεδρική κατοικία στην Ουάσινγκτον, αποφασίστηκε να κατασκευαστεί ένα καταφύγιο στο κοντινό Ναντάκετ, ένα νησάκι περί τα 50 χλμ ανοιχτά των ακτών, αλλά και ένα δεύτερο στο Πίνατ Άιλαντ, κοντά στο εξοχικό των Κένεντι στο Παλμ Μπιτς της Φλόριντα, όπου ο πρόεδρος και η οικογένειά του θα μπορούσαν να καταφύγουν γρήγορα όπου κι αν τους έβρισκε η πυρηνική απειλή.
Οδηγός επιβίωσης
Το σχέδιο είχε ως εξής: Στην περίπτωση πυρηνικής επίθεσης, ο Κένεντι, η οικογένειά του και είκοσι μέλη τής κυβέρνησής του, θα διέφευγαν με υποβρύχιο ή ελικόπτερο στο καταφύγιο, όπου θα περνούσαν τις πρώτες τριάντα ημέρες μετά το χτύπημα και τη ραδιενεργή μόλυνση που αυτό θα συνεπαγόταν. Σύμφωνα με τον Μπράντλεϊ Γκάρετ, συγγραφέα του βιβλίου «Bunker: Building for the End Times», οι υψηλοί «φυγάδες» είχαν στη διάθεσή τους το πολύ 30 λεπτά για να διαφύγουν από τη στιγμή που θα λάμβαναν την προειδοποίηση για επικείμενη έκρηξη.
Αρχικά, οι κατασκευαστές του καταφυγίου φιλοδοξούσαν να το στήσουν υπογείως. Ωστόσο, το Νταντάκετ είναι σχετικά μικρό νησί, οπότε δεν υπήρχε δυνατότητα διάνοιξης του εδάφους χωρίς να πετύχουν νερό. Έτσι, η ομάδα κατασκεύασε ένα καταφύγιο από τμήματα τω λεγόμενων Quonset huts -των προκατασκευασμένων δομών που είχαν αναπτυχθεί το 1941 για να καλύψουν τις ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες ταχέως συναρμολογούμενων καταφυγίων.
«Ένα καταφύγιο χρειάζεται μόνο ένα μέτρο χώματος από πάνω του ώστε να μπορεί αυτός που βρίσκεται μέσα, να μείνει ασφαλής μέχρι να μειωθούν τα επίπεδα ραδιενέργειας» εξηγεί ο Γκάρετ.
Μεταξύ άλλων, το καταφύγιο διέθετε θάλαμο απολύμανσης με ντους, όπου απολυμαινόταν όποιος εισερχόταν, από τα ραδιενεργά υλικά, αφού προηγουμένως είχε αποχωριστεί τον μολυσμένο ρουχισμό του. «Μοιάζει πολύ με τον Dr. Strangelove» σημειώνει ο Μπρους Πέρσλεϊ, κατασκευαστής ακινήτων και εκδότης του περιοδικού Ν. Συνολικά, το καταφύγιο διέθετε ελάχιστες ανέσεις, ενώ δεν είχε μόνιμες τουαλέτες, αλλά φορητές.
Το κέντρο επικοινωνίας μέσα στο καταφύγιο του Πίνατ Άιλαντ, στο Ριβιέρα Μπιτς της Φλόριντα όπου θα κατέφευγε ο πρόεδρος Κένεντι αν ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπούσε ενώ παραθέριζε στη Φλόριντα – Πηγή: Alan Diaz/Associated Press
Κούρσα πυρηνικών εν μέσω τεταμένων σχέσεων
Την εποχή κατασκευής των καταφυγίων, η ένταση μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης βρισκόταν στα ύψη. Σύντομα, οι τεταμένες σχέσεις κατέληξαν στην κρίση των πυραύλων της Κούβας, ένα ηλεκτρισμένο αδιέξοδο 13 ημερών τον Οκτώβριο του 1962, με θρυαλλίδα την εγκατάσταση στο νησί Σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων. Η κρίση είχε αίσιο τέλος, με τον Χρουστσόφ να συμφωνεί στην απεγκατάσταση των πυραύλων, με αντάλλαγμα την απομάκρυνση των αμερικανικών πυραύλων από την Τουρκία.
Παρότι η ανθρωπότητα πλησίασε επικίνδυνα στην πυρηνική απειλή σε πολλές περιστάσεις, μεταξύ αυτών το 1962 στην εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων και το 1983 όταν οι Σοβιετικοί εξέλαβαν μια στρατιωτική άσκηση του ΝΑΤΟ σαν επικείμενη πυραυλική επίθεση, ο πυρηνικός όλεθρος έμελλε να αποσοβηθεί κι ο Ψυχρός Πόλεμος να αποφύγει νέα ζενίθ πυρηνικής επιθετικότητας που προέβλεπαν οι κατασκευαστές καταφυγίων και άλλες «Κασσάνδρες».
Ο Κένεντι δε χρειάστηκε ποτέ το καταφύγιο στο Ναντάκετ και το Πίνατ Άιλαντ – κατά πληροφορίες των ντόπιων αξιωματούχων δεν επισκέφτηκε καν ποτέ τις εγκαταστάσεις. Μετά τη δολοφονία του, στις 22 Νοεμβρίου του 1963, το Ναντάκετ παρέμεινε ανενεργό έως ότου έκλεισε και η ναυτική βάση της περιοχής, το 1976.
Ωστόσο, τo γεγονός πως ο Κένεντι είχε καταφύγιο, καίτοι αχρησιμοποίητο, τον τοποθετεί στη μειονότητα, όσον αφορά την ετοιμότητα απέναντι σε έναν πυρηνικό πόλεμο. Το 1961, δημοσκόπηση κατέδειξε πως το 93% των Αμερικανών πολιτών δε σχεδίαζε την κατασκευή δικού τους καταφυγίου, είτε για λόγους οικονομικούς είτε χώρου.
Στην ίδια δημοσκόπηση πολλοί είχαν εκφράσει την επιθυμία τους να μη ζήσουν σε ένα κόσμο σπαραζόμενο από πυρηνικά -δόγμα ζωής που συνοψιζόταν στους στίχους του 1962 από τον Μπομπ Ντίλαν «Let me die in my footsteps / Before I go down under the ground» (σ.σ «Αφήστε με να πεθάνω όρθιος, προτού κατέβω στη γη»).
Ερείπια ενός δυσοίωνου καιρού
Σήμερα, και τα δύο αυτά καταφύγια, έρημα εδώ και χρόνια και κατειλημμένα από σκουριά, βρίσκονται σε αχρηστία. Ωστόσο, γίνονται προσπάθειες ώστε να διασωθούν και να αποκατασταθούν, ενδεχομένως μετατρεπόμενα σε μουσεία ή τοπόσημα-μνημεία.
«Το καταφύγιο είναι ένα σημαντικό κομμάτι της εθνικής μας ιστορίας κατά τη διάρκεια μιας βαθιά επικίνδυνης εποχής. Η διατήρησή του για τους πολίτες είναι όφελος για όποιον θέλει να μάθει περισσότερα για εκείνον τον καιρό» προσθέτει ο Τζόζεφ Κένεντι, μακρινός ανιψιός του 35ου προέδρου των ΗΠΑ.
«Κάτι τέτοιο δε θα προοριζόταν μόνο για φοιτητές ιστορίας, αλλά θα λειτουργούσε ως θλιβερή υπενθύμιση των απολογισμών διεθνών διενέξεων» σημειώνει ο Πέρσλεϊ και προσθέτει: «Το Ναντάκετ σχετίζεται φοβερό με τον Ψυχρό Πόλεμο και αυτό το κομμάτι της ιστορίας βρίσκεται στο χείλος της εξαφάνισης».
Πηγή: Smithsonian Magazine
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr