Μπορεί η Ευρώπη να ηγηθεί στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής παραμένοντας ανταγωνιστική; Μπορεί να σταθεί όρθια ανάμεσα στους δύο γίγαντες της παγκόσμιας οικονομίας, τις ΗΠΑ και την Κίνα, στη μάχη για την ηγεμονία στην οικονομία μηδενικών εκπομπών του μέλλοντος;
Οι πολιτικές τις οποίες θα υιοθετήσει η Ε.Ε. στο πεδίο αυτό το 2023 θα είναι καταλυτικές όσον αφορά την απάντηση. Στην άτυπη Σύνοδο Κορυφής της περασμένης Πέμπτης, έγινε μία πρώτη συζήτηση σε επίπεδο αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων για το σχετικό σχέδιο δράσης που παρουσίασε την 1η Φεβρουαρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Στα συμπεράσματα της συνόδου, σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις, αναφέρεται ότι «οι διαδικασίες [έγκρισης] πρέπει να απλοποιηθούν, να επιταχυνθούν και να γίνουν πιο προβλέψιμες», ώστε να παρέχεται στήριξη «στους τομείς που είναι στρατηγικής σημασίας για την πράσινη μετάβαση και που επηρεάζονται αρνητικά από ξένες επιδοτήσεις ή υψηλό κόστος ενέργειας». Οπως προστίθεται, «η ακεραιότητα και ο ανταγωνισμός επί ίσοις όροις στην ενιαία αγορά πρέπει να διατηρηθεί».
Την 1η Φεβρουαρίου, παρουσιάζοντας την πράσινη βιομηχανική στρατηγική της Ε.Ε., η κ. Φον ντερ Λάιεν αναφέρθηκε στο πολυσυζητημένο Inflation Reduction Act των ΗΠΑ. «Το καλωσορίζουμε, είναι καλή είδηση», είπε. «Ισχυριζόμαστε εδώ και καιρό ότι η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής είναι αναγκαία. Αναγκαία για τον πλανήτη μας· αναγκαία για την οικονομική ευημερία· αναγκαία για τη στρατηγική μας ανεξαρτησία. Είμαστε ανταγωνιστικοί, χρειαζόμαστε τον ανταγωνισμό. Αυτό που αναζητούμε είναι ο ανταγωνισμός να διεξάγεται επί ίσοις όροις, διεθνώς αλλά και εντός της ενιαίας αγοράς».
Το Inflation Reduction Act παρέχει κίνητρα (επιδοτήσεις και φοροελαφρύνσεις) συνολικής αξίας 369 δισ. ευρώ για πράσινες βιομηχανικές επενδύσεις, από ηλεκτρικά αυτοκίνητα και μπαταρίες έως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα κίνητρα αυτά προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις στην Ε.Ε., καθώς κάνουν διακρίσεις υπέρ των επιχειρήσεων που μεταφέρουν την παραγωγή τους στις ΗΠΑ, σε μια εποχή που η ευρωπαϊκή βιομηχανία ήδη πλήττεται βαριά από το σοκ της απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο. Το κόστος ενέργειας στις Ηνωμένες Πολιτείες παραμένει συγκριτικά χαμηλό, ενώ οι Αμερικανοί έχουν επιδοθεί σε εκστρατεία προσέλκυσης ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, θορυβώντας περαιτέρω τους Ευρωπαίους. Η Ε.Ε. πιέζει τους τελευταίους μήνες για τροποποιήσεις στις οδηγίες εφαρμογής του νόμου που θα αμβλύνουν τον αντίκτυπό του, αλλά στις Βρυξέλλες γνωρίζουν ότι τα περιθώρια αλλαγών είναι πολύ στενά.
Αντ’ αυτού, στο επίκεντρο του νεότευκτου «βιομηχανικού σχεδίου για την πράσινη συμφωνία» της Κομισιόν βρίσκεται η δυνατότητα για κρατικές ενισχύσεις σε επιχειρήσεις που να ισοδυναμούν με τη μέγιστη στήριξη που θα μπορούσαν να λάβουν από μία τρίτη χώρα (ΗΠΑ, Κίνα, κ.ο.κ.). Οι αιτούντες θα πρέπει να αποδείξουν ότι δικαιολογείται η επιδότηση όλου του ποσού –ότι δεν μπορούν να αντλήσουν έστω μέρος του από την αγορά– και ότι η επένδυση δεν θα αντικαταστήσει άλλη επί ευρωπαϊκού εδάφους. Επιπλέον, αν η επένδυση αφορά μία από τις πιο εύπορες περιφέρειες της Ε.Ε., θα πρέπει να αποδειχθεί ότι τουλάχιστον τρεις ακόμα περιφέρειες θα επωφεληθούν από την υλοποίησή της.
Φόβοι ότι η αμερικανική πίεση μπορεί να οδηγήσει σε μια κούρσα επιδοτήσεων μεταξύ συμμάχων.
Η δεύτερη σημαντική αλλαγή στο νέο προσωρινό πλαίσιο που προτείνει η Κομισιόν –το τρίτο κατά σειρά από τον Μάρτιο του 2020– αφορά τη δυνατότητα ενισχύσεων για νέες επενδύσεις στις πιο εύπορες περιφέρειες, στους ζωτικούς κλάδους για την πράσινη μετάβαση: μπαταρίες, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, αντλίες θερμότητας, ηλεκτρολύτες υδρογόνου, εξοπλισμός αποθήκευσης άνθρακα. Επί του παρόντος, η δυνατότητα αυτή περιορίζεται στις πιο φτωχές περιφέρειες.
Τρίτον, για αιτήματα που αφορούν ποσά εντός των υφιστάμενων ανώτατων ορίων, δρομολογείται δραστική απλοποίηση της διαδικασίας. Θα οριστούν συγκεκριμένα ποσοστά (επί του συνολικού προϋπολογισμού) για κάθε κατηγορία επένδυσης, τα οποία θα εγκρίνονται περίπου αυτομάτως, χωρίς να υποβάλλονται στη χρονοβόρα και περίπλοκη διαδικασία που ισχύει σήμερα.
Oι επιφυλάξεις
Σε ομιλία της στις 25 Ιανουαρίου, η εκτελεστική αντιπρόεδρος αρμόδια για θέματα ανταγωνισμού Μαργκρέτε Βεστάγκερ, προειδοποίησε κατά μιας «κούρσας επιδοτήσεων» μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. Το πρόβλημα είναι ότι οι οικονομικά ισχυρότερες χώρες της Ενωσης επωφελούνται δυσανάλογα όταν χαλαρώνουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις. Σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν που δημοσιεύθηκαν στις 19 Ιανουαρίου περισσότερα από τα 3/4 των ενισχύσεων (συνολικά 672 δισ. ευρώ) που εγκρίθηκαν μετά τη δεύτερη χαλάρωση του κανονιστικού πλαισίου (Μάρτιος 2022) στον απόηχο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία αφορούσαν τη Γερμανία (53%) και τη Γαλλία (24%).
Η συμμαχία των σκεπτικιστών απέναντι στη νέα χαλάρωση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις είναι ετερόκλητη. Οι παραδοσιακοί «φειδωλοί», όπως η Φινλανδία, η Σουηδία και η Ολλανδία, αντιτίθενται γιατί δεν τις εκφράζει η λογική της βιομηχανικής πολιτικής και θέλουν εξονυχιστικό έλεγχο για να πειστούν να παρακάμψουν το «αόρατο χέρι» της αγοράς.
Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία ανησυχούν ότι οι νέες δυνατότητες για επιδοτήσεις και φοροελαφρύνσεις στις πιο εύπορες περιφέρειες της Ε.Ε. θα πλήξουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα εντός της Ενωσης και θα οδηγήσουν σε αιμορραγία επενδύσεων. Χώρες όπως το Βέλγιο, η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία, από την πλευρά τους, πιέζουν για ένα νέο εργαλείο κοινού ευρωπαϊκού δανεισμού, στα πρότυπα του Ταμείου Ανάκαμψης, που θα ενισχύσει την ικανότητα κρατών-μελών με στενότερα δημοσιονομικά περιθώρια να στηρίξουν τη δική τους πράσινη βιομηχανική μετάβαση.
Στο σχέδιο της Κομισιόν περιλαμβάνεται αναφορά σε ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Κυριαρχίας, το οποίο θα δώσει «μεσοπρόθεσμα» μία «δομική απάντηση» μέσω κοινής ευρωπαϊκής χρηματοδότησης στις επενδυτικές ανάγκες για τον πράσινο μετασχηματισμό της βιομηχανίας. Η σχετική πρόταση της Κομισιόν αναμένεται τον Ιούνιο.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr