Ο μεγαλύτερος εχθρός της οικονομικής ανάπτυξης είναι ο πόλεμος. Αν ο πλανήτης βυθιστεί περαιτέρω σε παγκόσμιες συγκρούσεις, οι ελπίδες για την οικονομία μας και η ίδια η επιβίωσή μας μπορεί να παραδοθούν στις φλόγες. Το Bulletin of Atomic Scientists μόλις προχώρησε τους δείκτες του «Ρολογιού της Αποκάλυψης» στα 90 δευτερόλεπτα πριν από τα μεσάνυχτα. Ο μεγάλος χαμένος οικονομικά παγκοσμίως το 2022 ήταν η Ουκρανία, όπου η οικονομία κατέρρευσε κατά 35% σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ο πόλεμος εκεί θα μπορούσε να τελειώσει σύντομα και να ξεκινήσει η οικονομική ανάκαμψη, όμως αυτό εξαρτάται από το αν η Ουκρανία θα κατανοήσει τη δεινή της θέση ως θύματος ενός πολέμου δι’ αντιπροσώπων μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας, που ξέσπασε το 2014. Εάν ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων δεν τελειώσει σύντομα, η Ουκρανία αντιμετωπίζει ένα δυσοίωνο μέλλον. Πρέπει να διδαχθεί από τη φρικτή εμπειρία του Αφγανιστάν για να μη μετατραπεί σε μακροχρόνια τραγωδία. Μπορεί επίσης να ανατρέξει στους πολέμους δι’ αντιπροσώπων των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, στην Καμπότζη, στη Λαοκρατική Δημοκρατία του Λάος, στο Ιράκ, στη Συρία και στη Λιβύη.
Από το 1979, οι ΗΠΑ εξόπλισαν τους μουτζαχεντίν (ισλαμιστές μαχητές) για να επιτεθούν στην υποστηριζόμενη από τη Σοβιετική Ενωση κυβέρνηση του Αφγανιστάν. Οπως εξήγησε αργότερα ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του προέδρου Τζίμι Κάρτερ, Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι, ο στόχος των ΗΠΑ ήταν να προκαλέσουν την παρέμβαση της Σοβιετικής Ενωσης, προκειμένου να την οδηγήσουν σε έναν δαπανηρό πόλεμο. Το γεγονός ότι το Αφγανιστάν θα ήταν παράπλευρη απώλεια δεν απασχολούσε τους ηγέτες των ΗΠΑ. Ο σοβιετικός στρατός εισέβαλε στο Αφγανιστάν το 1979, όπως είχαν επιδιώξει οι ΗΠΑ, και πολέμησε καθ’ όλη τη δεκαετία του 1980. Εν τω μεταξύ, οι υποστηριζόμενοι από τις ΗΠΑ μαχητές δημιούργησαν την Αλ Κάιντα τη δεκαετία του 1980 και τους Ταλιμπάν στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Το 2001, οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Αφγανιστάν για να πολεμήσουν την Αλ Κάιντα και τους Ταλιμπάν. Ο πόλεμος των ΗΠΑ συνεχίστηκε για άλλα 20 χρόνια, μέχρι που αποχώρησαν τελικά το 2021.
Το Αφγανιστάν σήμερα ρημάζει. Ενώ οι ΗΠΑ σπατάλησαν περισσότερα από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια από τις στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ, η χώρα είναι εξαθλιωμένη. Το ΑΕΠ του 2021 ήταν κάτω από 400 δολάρια κατά κεφαλήν!
Ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων στην Ουκρανία ξεκίνησε πριν από εννέα χρόνια, όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ υποστήριξε την ανατροπή του προέδρου της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Το αμάρτημα του Γιανουκόβιτς, για τις ΗΠΑ, ήταν η προσπάθειά του να διατηρήσει την ουδετερότητα της Ουκρανίας παρά την επιθυμία των ΗΠΑ να επεκτείνουν το ΝΑΤΟ ώστε να συμπεριλάβει την Ουκρανία (και τη Γεωργία). Στόχος της Αμερικής ήταν οι χώρες του ΝΑΤΟ να περικυκλώσουν τη Ρωσία στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Οι ΗΠΑ εξοπλίζουν και χρηματοδοτούν μαζικά την Ουκρανία από το 2014. Οι ΗΠΑ παρέβλεψαν δύο σκληρές πολιτικές πραγματικότητες στην Ουκρανία. Η πρώτη είναι ότι η χώρα είναι βαθιά διαιρεμένη εθνοτικά και πολιτικά μεταξύ εθνικιστών που εχθρεύονται τη Ρωσία στη Δυτική Ουκρανία και εθνοτικών Ρώσων στην Ανατολική Ουκρανία και στην Κριμαία. Η δεύτερη είναι ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία υπερβαίνει μια ρωσική κόκκινη γραμμή. Η Ρωσία θα πολεμήσει μέχρι τέλους, και θα κλιμακώσει όσο χρειαστεί, για να εμποδίσει τις ΗΠΑ να ενσωματώσουν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ.
Πρέπει να κατανοήσει τη δεινή της θέση ως θύματος ενός πολέμου δι’ αντιπροσώπων μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας, που ξέσπασε το 2014.
Στα τέλη του 2021, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έθεσε τρία αιτήματα προς τις ΗΠΑ: η Ουκρανία να παραμείνει ουδέτερη και εκτός ΝΑΤΟ, η Κριμαία να παραμείνει μέρος της Ρωσίας και το Ντονμπάς να γίνει αυτόνομο σύμφωνα με τη συμφωνία του Μινσκ ΙΙ. Η ομάδα Μπάιντεν – Σάλιβαν – Νούλαντ απέρριψε τις διαπραγματεύσεις για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, οκτώ χρόνια αφότου η ίδια ομάδα υποστήριξε την ανατροπή του Γιανουκόβιτς. Τον Μάρτιο του 2022, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι φάνηκε να κατανοεί τη δεινή θέση της Ουκρανίας ως θύματος ενός πολέμου δι’ αντιπροσώπων ΗΠΑ – Ρωσίας. Δήλωσε δημοσίως ότι η Ουκρανία θα καταστεί ουδέτερη χώρα και ζήτησε εγγυήσεις ασφαλείας. Αναγνώρισε επίσης δημοσίως ότι η Κριμαία και το Ντονμπάς θα χρειάζονταν κάποια ειδική μεταχείριση. Ωστόσο, οι ΗΠΑ μπλόκαραν την ειρηνευτική διαδικασία.
Η βάση για την ειρήνη σήμερα είναι σαφής. Η Ουκρανία θα είναι μια ουδέτερη χώρα που δεν θα ανήκει στο ΝΑΤΟ. Η Κριμαία θα παραμείνει έδρα του ρωσικού ναυτικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας, όπως είναι από το 1783. Θα βρεθεί μια πρακτική λύση για το Ντονμπάς, όπως εδαφική διαίρεση, αυτονομία ή μια γραμμή εκεχειρίας. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι μάχες θα σταματήσουν, τα ρωσικά στρατεύματα θα αποχωρήσουν από την Ουκρανία και η ουκρανική κυριαρχία θα κατοχυρωθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και άλλα έθνη.
Πάνω απ’ όλα, η κυβέρνηση και ο λαός της Ουκρανίας θα διαμηνύσουν στη Ρωσία και στις ΗΠΑ ότι η Ουκρανία αρνείται πλέον να είναι το πεδίο μάχης ενός πολέμου δι’ αντιπροσώπων. Μπροστά στις βαθιές εσωτερικές διαιρέσεις, οι Ουκρανοί και στις δύο πλευρές του εθνοτικού χάσματος θα αγωνίζονται για την ειρήνη, αντί να πιστεύουν ότι μια εξωτερική δύναμη θα τους απαλλάξει από την ανάγκη συμβιβασμού.
Ο κ. Τζέφρι Σακς είναι οικονομολόγος και καθηγητής στη Σχολή Διεθνών και Δημοσίων Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Κολούμπια.