Μέχρι τη στιγμή που οι Ρώσοι στρατιώτες τού πέρασαν έναν σάκο στο κεφάλι και τον ανάγκασαν να κάνει μια ψευδή δήλωση σε βίντεο σχετικά με τις συνθήκες στη μεγαλύτερη πυρηνική εγκατάσταση της Ευρώπης, ο Ιγκορ Μουράσοφ είχε ήδη δει αρκετό χάος στο εργοστάσιο.
Ο Μουράσοφ, πρώην γενικός διευθυντής του πυρηνικού σταθμού της Ζαπορίζια, δεν ήξερε πόσο περισσότερο άγχος θα μπορούσαν να αντέξουν οι εργαζόμενοι εκεί, καθώς έτρεχαν να διασώσουν τη μία κρίση μετά την άλλη για να αποτρέψουν την πυρηνική καταστροφή.
Παρακολουθούσε τα μέλη του προσωπικού να σύρονται σε ένα μέρος που αποκαλούσαν «λάκκο» σε ένα κοντινό αστυνομικό τμήμα, επιστρέφοντας χτυπημένοι και μελανιασμένοι – αν επέστρεφαν δηλαδή. Ηταν εκεί όταν οι προελαύνοντες Ρώσοι στρατιώτες άνοιξαν πυρ εναντίον των εγκαταστάσεων τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Είδε τους Ρώσους να χρησιμοποιούν αίθουσες πυρηνικών αντιδραστήρων για να κρύψουν στρατιωτικό εξοπλισμό, με κίνδυνο ατυχήματος.
Ο Μουράσοφ, 46 ετών, έχει φύγει πλέον από τη Ζαπορίζια, αφού απελάθηκε από τα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη τον Οκτώβριο. Στους μήνες που πέρασαν από τότε, η κατάσταση στο εργοστάσιο έχει γίνει περισσότερο επισφαλής, σύμφωνα με Ουκρανούς αξιωματούχους και διεθνείς παρατηρητές.
Στις 9 Μαρτίου, βυθίστηκε σε μπλακ άουτ για έκτη φορά μετά τη ρωσική κατοχή, αναγκάζοντας τους πυρηνικούς μηχανικούς να βασίζονται σε ογκώδεις γεννήτριες ντίζελ για να διατηρούν σε λειτουργία τον κρίσιμο εξοπλισμό ψύξης.
Ο Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι, γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας των Ηνωμένων Εθνών (ΙΑΕΑ), έχει επανειλημμένα σημάνει συναγερμό για τους αυξανόμενους κινδύνους και σχεδιάζει να επισκεφθεί τις εγκαταστάσεις αυτή την εβδομάδα. Τη Δευτέρα συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι για να συζητήσουν το πρόβλημα.
Μόνο περίπου 4.600 από τους 11.000 υπαλλήλους του εργοστασίου εξακολουθούν να εργάζονται, δήλωσε σε συνέντευξή του ο Πέτρο Κότιν, επικεφαλής της Energoatom, της κρατικής εταιρείας πυρηνικής ενέργειας της Ουκρανίας. Οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο έχουν λάβει προθεσμία μέχρι την 1η Απριλίου για να υπογράψουν συμβάσεις με τη Rosatom, κρατικό ρωσικό πυρηνικό όμιλο. Περίπου 2.600 έχουν υπογράψει τη σύμβαση και οι υπόλοιποι εξακολουθούν να αρνούνται, δήλωσε ο Κότιν.
Τα τρέχοντα προβλήματα δεν αποτελούν έκπληξη για τον Μουράσοφ, ο οποίος έκανε μια συγκλονιστική περιγραφή του τρόπου με τον οποίον το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο της Ευρώπης είχε περιέλθει σε τέτοια αναταραχή.
Ο απολογισμός του δεν μπορούσε να επαληθευτεί ανεξάρτητα, αλλά ευθυγραμμίζεται με τις μαρτυρίες άλλων εργαζομένων που έχουν έκτοτε διαφύγει και εκείνων που βρίσκονται ακόμη εκεί και έχουν δώσει συνεντεύξεις στους New York Times και άλλους ειδησεογραφικούς οργανισμούς τον τελευταίο χρόνο.
Ο Μουράσοφ είπε ότι οι Ρώσοι δημιούργησαν ειδικούς χώρους σε κοντινή πόλη, όπου οι εργαζόμενοι ανακρίνονταν, εκφοβίζονταν και ξυλοκοπούνταν. «Υπήρχαν δύο μέρη που ονομάζονταν “λάκκοι”», είπε ο Μουράσοφ. «Το ένα ήταν το αστυνομικό τμήμα της πόλης. Το άλλο ήταν μέσα στην τοπική στρατιωτική μονάδα». Ο Μουράσοφ πρόσθεσε: «Είδα έναν από τους υπαλλήλους που πήγε στον λάκκο και ήταν κατακίτρινος από τους μώλωπες που του είχαν προκαλέσει. Ετσι κατάλαβα τι συνέβαινε».
Υπήρξαν φορές που έπαιρναν τους εργαζομένους από τα σπίτια τους, είπε, ενώ άλλες φορές τούς σταματούσαν στα σημεία ελέγχου καθώς έμπαιναν στο εργοστάσιο και τους έπαιρναν. Τους έλεγχαν συστηματικά για φιλοουκρανικό περιεχόμενο.
Στην αρχή, είπε ο ίδιος και άλλοι εργαζόμενοι, οι Ρώσοι έψαχναν για ανθρώπους που στελέχωναν οδοφράγματα προσπαθώντας να εμποδίσουν τους Ρώσους στρατιώτες να εισέλθουν στην πόλη. Αργότερα, είπε, φάνηκε ότι είχαν σκοπό να πείσουν τους εργαζομένους να υπογράψουν συμβόλαια με τη Rosatom.
Μέχρι πριν από περίπου έναν μήνα, το εργοστάσιο βρισκόταν υπό ρωσική στρατιωτική κατοχή, αλλά οι μηχανικοί εξακολουθούσαν να αναφέρονται στο Κίεβο για τεχνικές οδηγίες. Αυτό έχει τελειώσει, είπε ο Κότιν.
Είναι επίσης πλέον πρακτικά αδύνατο για τους εργαζομένους που παραμένουν να διαφύγουν, δήλωσαν Ουκρανοί αξιωματούχοι, καθώς ο δρόμος προς το ελεγχόμενο από την Ουκρανία έδαφος είναι κλειστός. Μέχρι τη στιγμή που ο Μουράσοφ έφυγε από το εργοστάσιο το περασμένο φθινόπωρο, οι περισσότερες οικογένειες των εργαζομένων είχαν φύγει.
Πολλοί από τους υπαλλήλους που παρέμειναν θεώρησαν καθήκον τους να διατηρούν το εργοστάσιο ασφαλές, ενώ άλλοι συνεργάζονται πιο ενεργά με τους Ρώσους, δήλωσαν Ουκρανοί αξιωματούχοι. Ο Κότιν είπε ότι έχει συσταθεί ειδική επιτροπή για να εξετάσει κάθε περίπτωση ξεχωριστά.
Οι ουκρανικές αρχές έχουν πλέον περιορισμένη αντίληψη για το τι συμβαίνει στο εργοστάσιο, εκτός από τις καθημερινές τεχνικές ενημερώσεις που παρέχονται από τους ελέγχους της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA), τα μέλη της οποίας βρίσκονται εκεί από την 1η Σεπτεμβρίου. Ο Γκρόσι δεν έχει σχολιάσει δημόσια συγκεκριμένες αναφορές κατάχρησης, αλλά έχει εκφράσει επανειλημμένα ανησυχία για τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων.
Ο Μουράσοφ είπε πως αρχικά ήλπιζε ότι οι παρατηρητές του ΟΗΕ θα βελτίωναν την κατάσταση. Περιέγραψε όμως το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου, όταν και κατέφτασαν, ως μια από τις χειρότερες μέρες που έζησε κατά τη διάρκεια της κατοχής.
Ο Μουράσοφ έλαβε επείγουσα κλήση από το πυρηνικό εργοστάσιο στις 4 τα ξημερώματα. Οι Ρώσοι, που για έναν μήνα βομβάρδιζαν βασικές γραμμές ενέργειας που τροφοδοτούν το εργοστάσιο, βομβαρδίζουν ξανά, του είπαν. Αλλο ένα τηλεφώνημα ήρθε στις 5 το πρωί. Ο συναγερμός στον αντιδραστήρα Νο. 5 χτυπούσε. Καθώς έτρεχε προς τον σταθμό, είπε, οι Ρώσοι άρχισαν να βομβαρδίζουν την πόλη Ενεργκοντάρ, όπου βρίσκεται το εργοστάσιο. Εβλεπε ρωσικά ελικόπτερα να πετάνε χαμηλά καθώς οδηγούσε.
«Επρεπε να αξιολογήσουμε γρήγορα τι συνέβη εντός του σταθμού και γύρω από αυτόν», είπε.
Επρεπε επίσης να προετοιμαστούν για την αποστολή από την ΙΑΕΑ. Ο Γκρόσι και η ομάδα του έφτασαν γύρω στις 13.00 και οι Ουκρανοί μηχανικοί κατάφεραν να κάνουν μια σύντομη ενημέρωση χωρίς την παρουσία των Ρώσων. Αλλά καθώς άρχισαν να περιφέρονται γύρω από τον σταθμό, είπε, οι Ρώσοι ανέλαβαν την κατάσταση και είπαν στους επιθεωρητές ότι ο βομβαρδισμός είχε προέλθει από ουκρανικές θέσεις.
«Με όλο αυτό το χάος, δεν είχαμε σχεδόν καμία ευκαιρία να περιγράψουμε τι συνέβαινε στον σταθμό και τι γνωρίζαμε με βεβαιότητα», είπε ο Μουράσοφ.
Ο τελευταίος από τους έξι αντιδραστήρες της εγκατάστασης τέθηκε εκτός λειτουργίας 12 ημέρες έπειτα από αυτή την επίσκεψη. Το εργοστάσιο δεν παράγει πλέον ενέργεια, αλλά η εξωτερική ισχύς εξακολουθεί να είναι απαραίτητη για τη λειτουργία κρίσιμων συστημάτων ψύξης και άλλων συστημάτων ασφαλείας.
Ουκρανοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι, αφού οι Ρώσοι απέτυχαν να βρουν τρόπο να εκτρέψουν την ισχύ από τους αντιδραστήρες για δική τους χρήση, προσπαθούσαν απλώς να καταστρέψουν την εγκατάσταση.
«Στόχος τους είναι να κάνουν την κατάσταση τόσο δύσκολη, ώστε, όταν την πάρουμε πίσω, να είναι άχρηστη», δήλωσε ο υπουργός Ενέργειας της Ουκρανίας, Χέρμαν Χαλουστσένκο, σε συνέντευξή του στις αρχές Μαρτίου.
Ουκρανοί αξιωματούχοι λένε ότι ο αριθμός των ρωσικών στρατευμάτων στο εργοστάσιο αυξάνεται, διότι γνωρίζουν ότι είναι ίσως η ασφαλέστερη τοποθεσία στη νότια Ουκρανία για να αποφευχθεί ο βομβαρδισμός από τις ουκρανικές δυνάμεις.
Ο Μουράσοφ διορίστηκε διευθυντής του εργοστασίου στις 16 Φεβρουαρίου 2022 – λίγες ημέρες προτού η Ρωσία ξεκινήσει την εισβολή της.
Τη νύχτα που εισέβαλαν οι Ρώσοι, ο Μουράσοφ μετακόμισε με εκατοντάδες εργάτες σε αποθήκες κάτω από τις εγκαταστάσεις. Στις 3 Μαρτίου, οι Ρώσοι εισέβαλαν στην πόλη και πλησίαζαν τον σταθμό.
Εκείνο το βράδυ, οι Ρώσοι άνοιξαν πυρ στο εργοστάσιο· ο Μουράσοφ ζήτησε από το προσωπικό να μεταδώσει το υλικό της κάμερας ασφαλείας στο YouTube, ώστε ο κόσμος να δει τι συνέβαινε.
«Το πρωί της 4ης Μαρτίου, έλαβα μια κλήση από τον δήμαρχο», είπε. Οι Ρώσοι ήθελαν να μιλήσουν.
Βγήκε από το καταφύγιο – αντίκρισε σκηνικό καταστροφής. Καπνός στον αέρα και λίμνες αίματος στο έδαφος, είπε. Συναγερμοί ακούστηκαν από μακριά. Το νεκρό σώμα ενός Ουκρανού στρατιώτη της Εθνικής Φρουράς βρισκόταν κοντά στην είσοδο του εργοστασίου.
Οταν ο διευθυντής του εργοστασίου συνάντησε τον Ρώσο διοικητή, ο αξιωματικός φαινόταν πιο ανήσυχος για τον λόγο που οι στρατιώτες του δεν έγιναν δεκτοί ως απελευθερωτές παρά για όσα συνέβαιναν στον πυρηνικό σταθμό, είπε ο Μουράσοφ.
Καθώς περνούσαν οι μήνες και οι ρωσικές δυνάμεις έχαναν έδαφος σε άλλα μέρη της χώρας, τα πράγματα έγιναν χειρότερα για τους Ουκρανούς στο εργοστάσιο. Οι εργαζόμενοι άρχισαν να εξαφανίζονται, οι Ρώσοι ελεύθεροι σκοπευτές παρακολουθούσαν από τις στέγες και περισσότερο βαρύ πυροβολικό μεταφέρθηκε στις εγκαταστάσεις, αυξάνοντας τον κίνδυνο ατυχήματος.
Οταν οι εργάτες του χρειάστηκαν να πραγματοποιήσουν συντήρηση σε ορισμένα σημεία του εργοστασίου, είπε ο Μουράσοφ, ειδοποίησαν τους Ρώσους εκ των προτέρων ώστε να μη δεχθούν πυρά οι Ουκρανοί.
Ο Κότιν, στέλεχος της Energoatom, είπε ότι τουλάχιστον 200 εργαζόμενοι συνελήφθησαν και τουλάχιστον 30 εξακολουθούν να αγνοούνται.
Στις 5 Αυγούστου, η εγκατάσταση βομβαρδίστηκε για πρώτη φορά. Στις 25 Αυγούστου γνώρισε το πρώτο μπλακ άουτ.
Οι Ρώσοι πίεσαν τον Μουράσοφ να υπογράψει συμβόλαιο με τη Rosatom, αλλά εκείνος αρνήθηκε. Καθώς οδηγούσε στο σπίτι του στις 30 Σεπτεμβρίου, οι Ρώσοι τον συνέλαβαν.
«Ελεγξαν τα χαρτιά μου και μετά έβαλαν σάκους στο κεφάλι μου και στο κεφάλι του οδηγού μου», είπε.
«Φοβόμουν», είπε. «Δεν ήξερα τι συνέβαινε, δεν μπορούσα να φανταστώ τι θα συνέβαινε στη συνέχεια».
Εχοντας μεγαλώσει στο Ενεργκοντάρ, γνώριζε καλά τους δρόμους και σημείωνε κάθε στροφή. «Ηξερα ότι με έφερναν στο τοπικό τμήμα της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας», είπε.
Είπε ότι τον έβαλαν να καθίσει σε μια καρέκλα με το κεφάλι του ακόμη καλυμμένο με σακκούλα και με χειροπέδες, για 24 ώρες.
Τρεις μέρες μετά την κράτησή του, τον ανάγκασαν να τραβήξει βίντεο. Παραμένει πηγή ντροπής.
«Το χειρότερο πράγμα που εξέφρασα είναι ότι πιθανότατα ο σταθμός βομβαρδίστηκε από τις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας», είπε. «Με έβαλαν να υπογράψω ένα χαρτί που έλεγε ότι η δήλωσή μου δεν μπορούσε να ανακληθεί».
«Τώρα το παίρνω πίσω», είπε.
Αφού έκανε το βίντεο, του ξαναέβαλαν τον σάκο στο κεφάλι και τον πέταξαν σε ένα αυτοκίνητο με Ρώσους στρατιώτες. Θυμήθηκε την αντιπολεμική μπαλάντα των Cranberries, «Zombie», που έπαιζε καθώς οδηγούσαν. Τον άφησαν κοντά στο πέρασμα προς το ελεγχόμενο ουκρανικό έδαφος και, χωρίς εξήγηση, αφέθηκε ελεύθερος.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr