«Είμαι πραγματικά πεπεισμένος», είπε πρόσφατα σε μία ομιλία του στην Αυστραλία ο Μπαράκ Ομπάμα, «ότι, αν μπορούσαμε να δοκιμάσουμε ένα πείραμα, στο οποίο κάθε χώρα θα διοικείτο από γυναίκες για μόλις δύο χρόνια, ο κόσμος θα στρεφόταν προς μια καλύτερη κατεύθυνση». Οπως μεταδίδει ο Guardian, η συνομιλήτριά του, η πρώην υπουργός Εξωτερικών της Αυστραλίας, Τζούλι Μπίσοπ, απάντησε λέγοντας ότι οι ηγέτιδες θα χρειάζονταν μόνον έξι μήνες.
Τα τελευταία χρόνια, οι γυναίκες αρχηγοί κυβερνήσεων έδειχναν να αυξάνονται. Μετά, ήρθε το 2023… Τον Ιανουάριο παραιτήθηκε η Τζασίντα Αρντερν από την πρωθυπουργία της Νέας Ζηλανδίας, «επειδή δεν είχε άλλες δυνάμεις». Τον Φεβρουάριο, παραιτήθηκε η Νίκολα Στέρτζιον από τη θέση της πρώτης υπουργού της Σκωτίας και η Νατάλια Γκαβριλίτα από την πρωθυπουργία της Μολδαβίας. Την περασμένη Κυριακή, η Σάνα Μάριν έχασε τις εκλογές και παραιτήθηκε από τη θέση της πρωθυπουργού της Φινλανδίας.
Τα δύο προηγούμενα χρόνια, έχασε τις εκλογές στη Σουηδία η Μαγκνταλένα Αντερσον, έληξε η θητεία της Αγκελα Μέρκελ, πέθανε η βασίλισσα Ελισάβετ, ενώ η Λιζ Τρας δεν άντεξε για πάνω από 50 ημέρες στην πρωθυπουργία της Βρετανίας.
Τέλος ή αρχή του αγώνα;
Οπως έγραψε η Σούνα Ερντεμ στο The New European, η ανάρρηση μιας γυναίκας στην ηγεσία μιας χώρας δεν σήμαινε ποτέ το τέλος του αγώνα· κατά κάποιον τρόπο, σηματοδοτεί την αρχή του.
Είναι η αρχή σε έναν κόσμο που ακόμη δεν προορίζεται γι’ αυτές· σε έναν κόσμο, όπου η βία κατά των γυναικών –στη ζωή, στη δουλειά, στο σπίτι, σε οποιοδήποτε επίπεδο– δεν υποχωρεί· σε έναν κόσμο, όπου κυριαρχούν οι διάφοροι Αντριου Τέιτ και πρώην πρόεδροι υπερδυνάμεων που συμπεριφέρονται στις γυναίκες –τουλάχιστον– τοξικά· σε έναν κόσμο, όπου λιγότερο από το 1/3 των κρατών-μελών του ΟΗΕ είχε σε όλη την ιστορία του γυναίκα αρχηγό κυβέρνησης.
Και αξίζει αναφέρουμε, για την ιστορία, πρώτη ήταν η Σρι Λάνκα, όπου η Σιριμάβο Μπανταρανάικε υπηρέτησε την πρώτη της θητεία ως πρωθυπουργού για σχεδόν πέντε χρόνια, από το 1960 κι εντεύθεν.
Οπως γράφει ο Guardian, οι προαναφερθείσες ηγέτιδες εγκατέλειψαν τα υψηλά αξιώματά τους για πολύ διαφορετικούς λόγους. Ωστόσο, η δρ Φεντέρικα Κάζο, λέκτωρ Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο La Trobe, προειδοποιεί ότι η αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση σε όλο τον κόσμο λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία θα μπορούσε να προκαλέσει αβεβαιότητα για τις ηγέτιδες σε όλο τον κόσμο. «Η Σάνα Μάριν πίεσε για την ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, αλλά, γενικά, οι ψηφοφόροι τείνουν να θεωρούν τους άνδρες πιο αξιόπιστους σε θέματα άμυνας και ασφάλειας», σημείωσε η Κάζο.
To Slate ανέδειξε μία ακόμα πτυχή, κοινή στις τρεις κυρίες – τις λέξεις που χρησιμοποίησαν κατά την αποχώρησή τους, υπονοώντας, θα έλεγε κανείς, ότι είναι... κουλ να παραδέχεσαι δημοσίως «έως εδώ μπόρεσα». Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ποιοι είναι οι πραγματικοί λόγοι για την παραίτηση ενός πολιτικού από μια ηγετική θέση, εκτός κι αν είναι ξεκάθαρα στον απόηχο κάποιου είδους γκάφας, λέει το δημοσίευμα. Εντούτοις, η γλώσσα που χρησιμοποίησαν οι Αρντερν, Στέρτζιον και Μάριν για να δικαιολογήσουν δημόσια τις αποχωρήσεις τους είναι ενδιαφέρουσα. «Ξέρω τις απαιτήσεις αυτής της δουλειάς και ξέρω ότι δεν έχω πια αρκετές δυνάμεις για να αντεπεξέλθω», είπε η Αρντεν. «Η αντοχή μου έχει δοκιμαστεί», είπε η Μάριν. «Ηταν εξαιρετικά δύσκολα χρόνια και δύσκολες στιγμές. Μόλις πρόσφατα, νομίζω, άρχισα να καταλαβαίνω, πόσο μάλλον να επεξεργάζομαι, τη σωματική και ψυχική επίδρασή της πάνω μου», ανέφερε η Στέρτζιον.
Ανοίκειες επιθέσεις
Προτού, όμως, εγκαταλείψουν, εκούσες άκουσες, τις ηγετικές τους θέσεις, είχαν δεχθεί πιέσεις και ανοίκειες επιθέσεις. Η Στέρτζιον αντιμετώπισε σεξιστικές επιθέσεις σχετικά με την αποβολή το 2011· μάλιστα, κάποιοι είχαν ζητήσει μέχρι και τη δολοφονία της, όπως λέει το The New European. Πριν από την παραίτησή της, η τέως πρώτη υπουργός της Σκωτίας δήλωσε «βαθιά» ανήσυχη για το επίπεδο εχθρότητας και απειλών σεξουαλικής βίας που βιώνουν οι γυναίκες.
Πέρυσι, οι σοβαρές απειλές βίας κατά της Αρντερν τριπλασιάστηκαν, ειδικά μεταξύ των θεωρητικών συνωμοσίας και των αντιεμβολιαστών, εξαιτίας της στάσης της κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπου είχαν επιβληθεί αρκετά περιοριστικά μέτρα – που αποδείχθηκαν προς όφελος των Νεοζηλανδών.
Η Μάριν υπέστη ενοχλητικό και συχνά σεξιστικό έλεγχο της ιδιωτικής της ζωής και της συμπεριφοράς της, ενώ βρέθηκε αντιμέτωπη με επίσημη έρευνα μετά την εμφάνιση βίντεο που την έδειχνε να πίνει και να χορεύει με φίλους. Μάλιστα, τότε, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς την τέως Φινλανδή πρωθυπουργό, οι γυναίκες στη χώρα της και στη Δανία ανέβασαν βίντεο με τις ίδιες να χορεύουν, μια απάντηση στον μισογυνισμό.
Αρντερν και Μαρίν, όταν συναντήθηκαν ως αρχηγοί κυβερνήσεων στη Νέα Ζηλανδία στα τέλη του 2022, ρωτήθηκαν από δημοσιογράφο εάν είχαν συναντηθεί επειδή ήταν… νέες γυναίκες. Αφωνες εκείνες, απάντησαν ότι συναντήθηκαν επειδή ήταν πρωθυπουργοί. Η Αρντερν αναρωτήθηκε εάν θα ρωτούσαν το ίδιο στον Μπαράκ Ομπάμα και στον Τζον Κι, πρώην Νεοζηλανδό πρωθυπουργό. «Φυσικά έχουμε μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών στην πολιτική, είναι πραγματικότητα. Επειδή δύο γυναίκες συναντιούνται, όμως, δεν συμβαίνει απλώς λόγω του φύλου τους», είχε πει η Αρντερν.
Η αλήθεια είναι, βέβαια, όπως αναφέρει το Conversation, ότι όλοι οι πολιτικοί –ανεξαρτήτως φύλου– είναι ευάλωτοι σε διαρροές επιβλαβούς υλικού από τους αντιπάλους. Ωστόσο, πόσοι άνδρες, άραγε, έχουν δεχθεί επιθέσεις για το φύλο τους, για την ηλικία τους, για τον τρόπο που εντέλει διασκεδάζουν; Ειδικά με την περίπτωση της Σάνα Μάριν, η ιδιαιτερότητα αυτής της κριτικής διαμορφώθηκε σημαντικά από το ότι ήταν νεαρή γυναίκα. Προφανώς ενορχηστρώθηκε με την προκατάληψη ότι οι νεαρές γυναίκες τείνουν να είναι διασκεδαστικές και μη σοβαρές. «Η πολιτική είναι σοβαρή και εξακολουθεί να θεωρείται ως το κτήμα των ανδρών στις περισσότερες χώρες σε όλο τον κόσμο», λέει το ίδιο δημοσίευμα.
Με τι θα μείνει αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, μετά την αποχώρηση των προτύπων που ενσάρκωναν οι κυρίες της Φινλανδίας, της Νέας Ζηλανδίας, της Σκωτίας;
Ο κόσμος μετά...
Σύμφωνα με μια έκθεση που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2023 από τη Fawcett Society - A House for Everyone, το 69% των γυναικών βουλευτών είχαν έρθει αντιμέτωπες με σεξιστική συμπεριφορά στο Κοινοβούλιο τα τελευταία πέντε χρόνια, το 93% είπε ότι η διαδικτυακή κακοποίηση ή παρενόχληση είχε αρνητικό αντίκτυπο στον συναισθηματικό τους κόσμο. Μόνο το 37% θεώρησε ότι η κοινοβουλευτική κουλτούρα «περιλαμβάνει ανθρώπους σαν εμένα», όπως αναφέρει το The New European.
Παράλληλα, το Conversation επιβεβαιώνει την προκατάληψη κατά των γυναικών στα Κοινοβούλια. Η κοινωνιολόγος Νίρμαλ Πιούαρ έχει επισημάνει ότι οι γυναίκες –ιδιαίτερα οι νέες, οι μειονοτικές και οι γυναίκες της εργατικής τάξης– θεωρούνται εισβολείς σε πολιτικούς χώρους που είναι από αιώνων κατειλημμένες από λευκούς άνδρες. Οι κοινωνικές ανισότητες γύρω από την ηλικία και το φύλο ενισχύονται συχνά σε χώρους όπως ένα Κοινοβούλιο, όπου σημειώνονται έντονα παιχνίδια εξουσίας.
Ο Guardian, από την άλλη, επικαλείται έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2021, η οποία καταδεικνύει ότι οι κοινωνίες που τους διακρίνει η ισότητα των φύλων απολαμβάνουν καλύτερη υγεία, ισχυρότερη οικονομική ανάπτυξη και υψηλότερη ασφάλεια. Ταυτόχρονα, μελέτη στη Νορβηγία βρήκε άμεση σχέση μεταξύ της παρουσίας γυναικών στα δημοτικά συμβούλια και του επιπέδου κάλυψης της παιδικής μέριμνας που προσφέρεται.
Οπως έγραψε η Κέρι Χάντσον στη σκωτσέζικη Herald, «ελπίζω αυτές οι γυναίκες, εκείνες που εξακολουθούν να παλεύουν στον πατριαρχικό πολιτικό γκρεμό και εκείνες που επιστρέφουν ευτυχώς σε ό,τι μοιάζει με κανονική ζωή μετά την πρωθυπουργία, να γνωρίζουν ότι έχουν χαράξει έναν δρόμο για ένα νέο είδος πολιτικής. Ενα μονοπάτι στο οποίο το να είσαι άνθρωπος, να είσαι προσιτός και η ζωή σου να είναι τουλάχιστον λίγο περισσότερο αναγνωρίσιμη από τους ανθρώπους που προορίζεσαι να υπηρετήσεις και να εκπροσωπήσεις, θεωρείται πραγματικά πολύτιμο».
Ισως, τελικά, αποτελέσουν «Ιφιγένειες» στον βωμό της αλλαγής του παραδείγματος στον μάταιο τούτο κόσμο.