«Η ρωσική οικονομία αρχίζει να αποσυντίθεται»: Αυτός ήταν ο τίτλος του τελευταίου άρθρου που έγραψε στη Wall Street Journal ο Αμερικανός δημοσιογράφος και ανταποκριτής της εφημερίδας στη Ρωσία, Εβαν Γκερσκόβιτς, προτού συλληφθεί στην πόλη Γεκατερίνμπουργκ στις 29 Μαρτίου με την κατηγορία της «κατασκοπείας» και τεθεί υπό κράτηση στη φυλακή Λεφόρτοβο στη Μόσχα.
Ειδικότερα, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσίας (FSB), σε ανακοίνωσή της, κατηγόρησε τον 32χρονο Γκερσκόβιτς ότι «δεχόταν οδηγίες από τις ΗΠΑ» και «συνέλεγε πληροφορίες για μία εκ των εταιρειών της στρατιωτικής βιομηχανίας της Ρωσίας, οι οποίες αποτελούν κρατικό μυστικό».
Από την πλευρά του, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, είχε δηλώσει τότε πως ο Γκερσκόβιτς «πιάστηκε επ’ αυτοφώρω».
Η οικογένεια, οι φίλοι και οι συνάδελφοί του Εβαν πάγωσαν όταν έμαθαν πως είχε τεθεί υπό κράτηση και θεωρούν πως οι κατηγορίες σε βάρος του είναι «γελοίες», όπως ανέφερε στην «Κ» η ανταποκρίτρια των Financial Times για τη Ρωσία και φίλη του Εβαν Γκερσκόβιτς, Πολίνα Ιβάνοβα.
Ο Γκερσκόβιτς βρίσκεται αντιμέτωπος με φυλάκιση έως και 20 ετών εάν καταδικαστεί για κατασκοπεία.
Σε ό,τι αφορά την αντίδραση των ΗΠΑ, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ δήλωσε ότι η σύλληψη του δημοσιογράφου είναι «άδικη» και παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, ενώ ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν απηύθυνε έκκληση στη Μόσχα να αφήσει ελεύθερο τον 32χρονο.
Ποια είναι όμως η πραγματική σημασία της σύλληψης ενός Αμερικανού δημοσιογράφου στη Ρωσική Ομοσπονδία, δεδομένου ότι είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, και πώς επηρεάζει τη θέση των ξένων ανταποκριτών στη χώρα;
Οταν η ανεξάρτητη δημοσιογραφία έγινε… «έγκλημα»
Η υπόθεση Γκερσκόβιτς εντάσσεται στο πλαίσιο μιας γενικότερης και πολύπλοκης συζήτησης σχετικά με τη θέση των δυτικών δημοσιογράφων στη Ρωσία. Εστιάζοντας, όμως, στην περίοδο λίγο πριν την εισβολή στην Ουκρανία, καθίσταται σαφές ότι οι εντάσεις προϋπήρχαν.
«Η πανδημία της Covid και η κάλυψή της από μερίδα των διεθνών ΜΜΕ στη Ρωσία, είχε οδηγήσει σε εντάσεις μεταξύ των ρωσικών αρχών και ξένων δημοσιογράφων», αναφέρει ο Δρ Τζέιμς Ρότζερς, καθηγητής στο τμήμα Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου City του Λονδίνου και πρώην ανταποκριτής του BBC στη Μόσχα.
Σύμφωνα με τον ίδιο, όμως, η κατάσταση για τους ξένους δημοσιογράφους στη Ρωσία άλλαξε «δραματικά και πέρα από κάθε προηγούμενο» μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Ο καθηγητής επισημαίνει πως λίγο μετά το ξέσπασμα του πολέμου, η Μόσχα προώθησε την «περιβόητη νομοθεσία», η οποία προβλέπει πως η μη αναπαραγωγή της επίσημης γραμμής της χώρας αναφορικά με την εισβολή, μπορεί να τιμωρηθεί έως και με 15 χρόνια φυλάκισης.
«Η ανεξάρτητη δημοσιογραφία ποινικοποιήθηκε στη Ρωσική Ομοσπονδία», τονίζει.
Σύλληψη με διπλό σκοπό
Παρά όμως από το κλίμα φόβου που φαίνεται να υπήρχε ήδη μεταξύ των δυτικών ανταποκριτών στη Ρωσία, η είδηση της σύλληψης του Εβαν Γκερσκόβιτς, προκάλεσε ιδιαίτερη έκπληξη και ανησυχία, καθώς κάτι τέτοιο είχε να συμβεί από τη δεκαετία του ’80. Συγκεκριμένα, ο τελευταίος Αμερικανός δημοσιογράφος που είχε συλληφθεί με την κατηγορία της κατασκοπείας πριν τον Γκερσκόβιτς, ήταν ο Νίκολας Ντανίλοφ το 1986.
Μάλιστα, στην περίπτωση της σύλληψης Γκερσκόβιτς, ο στόχος της Μόσχας φαίνεται να είναι διπλός.
Ο ένας από αυτούς σχετίζεται με τη λεγόμενη «διπλωματία των ομήρων», την τάση δηλαδή του να τίθενται ξένοι πολίτες υπό κράτηση για διπλωματικούς σκοπούς.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Αμερικανίδας μπασκετμπολίστριας, Μπρίτνεϊ Γκράινερ, η οποία κρατείτο στη Μόσχα μετά από καταδίκη της για «λαθρεμπόριο ναρκωτικών» και αφέθηκε ελεύθερη τον Δεκέμβριο, σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση του Βίκτορ Μπουτ, ενός Ρώσου εμπόρου όπλων που είχε φυλακιστεί στις ΗΠΑ.
«Είναι πιθανό λοιπόν ο κ. Γκερσκόβιτς να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό “χαρτί” για την απελευθέρωση κάποιου κρατουμένου στη Δύση, όπως και η Μπρίτνεϊ Γκράινερ», αναφέρει ο Τζέιμς Ρότζερς.
Παράλληλα, όμως, φαίνεται πως η απόφαση της Ρωσίας να στοχεύσει ένα άτομο που φέρει την ιδιότητα του δημοσιογράφου, ενέχει και ένα πολιτικό μήνυμα προς τη Δύση.
«Αναμφίβολα, ένας από τους στόχους της Μόσχας είναι να εκφοβίσει τους δυτικούς δημοσιογράφους στη Ρωσία», τονίζει ο καθηγητής. «Να τους κάνει να κοιτούν πάνω από τον ώμο τους και να το σκέφτονται διπλά πριν αποφασίσουν να καλύψουν κάποια είδηση στη χώρα».
Την εν λόγω άποψη ενισχύει ακόμη περαιτέρω ένα πρόσφατο ρεπορτάζ του Bloomberg, στο οποίο αναφέρεται ότι η εντολή για τη σύλληψη Γκερσκόβιτς δόθηκε από τον ίδιο τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
«Η Ρωσία θεωρεί ότι βρίσκεται σε άμεση αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, κι έτσι είναι προφανές ότι υπάρχει μια πολιτική πτυχή στη σύλληψη του Εβαν», υποστηρίζει η Πολίνα Ιβάνοβα.
«Ολοι οι δημοσιογράφοι, ανεξάρτητα από το σε ποια χώρα εργάζονται ως ανταποκριτές, λαμβάνουν υπόψιν τις εμπειρίες των συναδέλφων τους ώστε να αξιολογήσουν τους πιθανούς κινδύνους», εξηγεί η ίδια. «Ετσι, όπως είναι φυσικό, προκαλείται φόβος από την είδηση της σύλληψης ενός συναδέλφου».
Τα ιστορικά παραδείγματα και η εποχή Γκορμπατσόφ
Σύμφωνα με τον Τζέιμς Ρότζερς, οι συνθήκες για τους ξένους δημοσιογράφους στη Ρωσία μετά τη σύλληψη Γκερσκόβιτς είναι πλέον εξαιρετικά δύσκολες και η μόνη περίοδος κατά την οποία ήταν χειρότερες ήταν τη δεκαετία του 1920.
Ειδικότερα, κάνει αναφορά στην περίοδο του εμφυλίου, όταν «η κυκλοφορία πολλών δυτικών εφημερίδων απαγορεύθηκε καθώς υποστήριξαν τον Λευκό Στρατό έναντι των Μπολσεβίκων».
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τον καθηγητή, τίποτα δεν θυμίζει πλέον την περίοδο της διακυβέρνησης Γκορμπατσόφ, κατά την οποία οι συνθήκες για τους ξένους δημοσιογράφους είχαν γίνει ιδιαίτερα ευνοϊκές.
Σε ό,τι αφορά την προσωπική του εμπειρία ως ξένος ανταποκριτής στη Μόσχα, ο καθηγητής αναφέρει ότι εργάστηκε εκεί για μεγάλο μέρος της δεκαετίας του ‘90 και στις αρχές του 2000.
«Υπήρξαν φορές που τέθηκα υπό κράτηση αλλά αφέθηκα ελεύθερος μετά από κάποιες ώρες», αναφέρει. «Εκείνη την εποχή, το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί σε έναν ξένο ανταποκριτή θα ήταν να εκδιωχθεί από τη χώρα. Κανείς δεν φανταζόταν ότι θα φτάναμε σε αυτό που γίνεται σήμερα, καθώς φάνταζε σαν κάτι που ανήκε στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου», προσθέτει, αναφερόμενος στη σύλληψη Γκερσκόβιτς.
Εκτιμήσεις για το μέλλον
Σε ό,τι αφορά το τι μέλλει γενέσθαι στην υπόθεση Γκερσκόβιτς, οι εκτιμήσεις των ειδικών είναι μάλλον ζοφερές.
«Ολοι αναμένουν πως η υπόθεση θα παραμείνει ανοιχτή για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα», εκτιμά η Πολίνα Ιβάνοβα. «Οπως δείχνουν παλαιότερα παραδείγματα, σαν της Μπρίτνεϊ Γκράινερ, μάλλον θα εξελιχθεί σε μαραθώνιο».
«Τα πράγματα μπορούν φυσικά να αλλάξουν αρκετά γρήγορα εάν υπάρξει κάποια απροσδόκητη εξέλιξη, αλλά αυτή τη στιγμή είμαι αρκετά απαισιόδοξος», αναφέρει από την πλευρά του ο Τζέιμς Ρότζερς. «Δεν υπάρχει τίποτα που να δείχνει ότι είναι πιθανό να απελευθερωθεί σύντομα ο κ. Γκερσκόβιτς».
Η Πολίνα Ιβάνοβα επισημαίνει πάντως τη σημασία της επίσημης αναγνώρισης από πλευράς των ΗΠΑ ότι επρόκειτο για μια «άδικη» σύλληψη. «Η εν λόγω κίνηση έγινε αρκετά γρήγορα και μας δίνει ελπίδα, καθώς κινητοποιεί από μόνη της μια ολόκληρη διαδικασία», σημειώνει η δημοσιογράφος.
Στο μεταξύ, ως συνάδελφος και φίλη του Εβαν Γκερσκόβιτς, η Ιβάνοβα προωθεί μια εκστρατεία αλληλεγγύης, στο πλαίσιο της οποίας χιλιάδες άνθρωποι στέλνουν μηνύματα υποστήριξης στον 32χρονο δημοσιογράφο, ο οποίος παραμένει προφυλακισμένος, κατόπιν απόφασης της ρωσικής δικαιοσύνης.
«Ξέρουμε ότι τα διαβάζει και, σε επικοινωνία που είχαμε μαζί του, μας είπε ότι του φέρνουν μεγάλη χαρά», αναφέρει η Ιβάνοβα.
Με το μέλλον του Εβαν Γκερσκόβιτς, λοιπόν, να διαγράφεται αβέβαιο και τις σχέσεις Μόσχας και Ουάσιγκτον να παραμένουν εξαιρετικά τεταμένες, η ζωή των ξένων ανταποκριτών στη Ρωσία θα εξακολουθεί να ξυπνά… «ψυχροπολεμικές» μνήμες.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr