Προς απογοήτευση των κοσμικών και δυτικοποιημένων τμημάτων της τουρκικής κοινωνίας, ο Ερντογάν επιβεβαίωσε για άλλη μία φορά τη δημοτικότητά του. Με το 49,5% των ψήφων έφθασε πολύ κοντά σε νίκη από τον πρώτο γύρο. Δεν ήταν αναμενόμενο. Μετά 20 χρόνια στην εξουσία, οι περισσότερες δημοσκοπήσεις τον έδειχναν πίσω και ο αέρας τού αήττητου φαινόταν ότι τελικά πλησίαζε στο τέλος του.
Με τον πραγματικό πληθωρισμό σε τριψήφια νούμερα, με 50.000 νεκρούς σε ένα σεισμό που αποκάλυψε την ανεπαρκή διακυβέρνηση και με την αντιπολίτευση σταθερά ενωμένη, οι οικονομικές και πολιτικές συνθήκες φαίνονταν ώριμες για αλλαγή. Πολλοί αναλυτές περίμεναν να κερδίσει με άνεση ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος διεξήγαγε μια καθαρή προεκλογική εκστρατεία εστιάζοντας σε βασικά καθημερινά ζητήματα, χωρίς να εμπλακεί σε πολιτικές ταυτότητας.
Η θρησκευτική εθνικιστική συμμαχία του Ερντογάν έχει ήδη εξασφαλίσει την κυβερνητική πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. Ο Κιλιτσντάρογλου έχει ένα σερί ηττών απέναντι στον Ερντογάν. Επομένως υπάρχει έντονη απογοήτευση στην αποθαρρυμένη αντιπολίτευση.
Πώς εξηγείται λοιπόν η αμείωτη δημοτικότητα του Ερντογάν; Η σύντομη απάντηση είναι ότι έχει την ικανότητα να πολώνει τη χώρα. Ο Ερντογάν γνώριζε ότι η μόνη του ευκαιρία να κερδίσει ήταν να παίξει το χαρτί του εθνικισμού. Κι αυτό έκανε, διεξάγοντας μια προεκλογική εκστρατεία με αρνητικό χαρακτήρα, η οποία έφθασε την τρομολαγνεία σε πρωτοφανή επίπεδα.
Η δουλειά του έγινε ευκολότερη όταν ένα κουρδικό κόμμα αποφάσισε να υποστηρίξει τον Κιλιτσντάρογλου αντί να κατεβάσει δικό του υποψήφιο. Το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) είναι ένα νόμιμο πολιτικό κόμμα που καταδικάζει τη βία. Ωστόσο, οι Τούρκοι εθνικιστές θεωρούν ότι διατηρεί στενούς δεσμούς με την τρομοκρατία.
Η εκστρατεία παραπληροφόρησης του Ερντογάν έδειχνε συνεχώς σε μεγάλες οθόνες Κούρδους μαχητές να υπερασπίζονται την υποψηφιότητα του Κιλιτσντάρογλου κατά τη διάρκεια πολιτικών συγκεντρώσεων στην καρδιά της Ανατολίας. Εκτός από αυτόν τον πολωτικό εθνικισμό, ο Ερντογάν έπαιξε επίσης αριστοτεχνικά το χαρτί της θρησκείας. Παρουσίαζε συστηματικά την κοσμική αντιπολίτευση ως φιλική προς τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και αντίθετη στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες.
Ο Ερντογάν γνώριζε ότι η μόνη του ευκαιρία να κερδίσει ήταν να παίξει το χαρτί του εθνικισμού. Κι αυτό έκανε, διεξάγοντας μια προεκλογική εκστρατεία η οποία έφθασε την τρομολαγνεία σε πρωτοφανή επίπεδα.
Οι εκλογές δεν είναι ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες στην Τουρκία. Εχοντας εγκαθιδρύσει ένα κατασταλτικό καθεστώς και μια ισχυρή ηγεμονία στα μέσα ενημέρωσης, ο Ερντογάν είχε σαφή πλεονεκτήματα έναντι του αντιπάλου του. Δεν χρειάστηκε να κλέψει την ψήφο. Στηρίχθηκε απλώς στη μηχανή προπαγάνδας του και στον ακλόνητο δεσμό του με τις συντηρητικές μάζες.
Επίσης, ο Κιλιτσντάρογλου έκανε μάλλον λάθος που στηρίχθηκε υπερβολικά στην οικονομική ύφεση κατά τη διατύπωση του προεκλογικού του μηνύματος. Ναι, η τουρκική οικονομία είναι προβληματική με ανεξέλεγκτο πληθωρισμό. Ωστόσο, δύο ήταν τα προβλήματα που προέκυψαν από την υπόθεση ότι η μείωση της αγοραστικής δύναμης θα υπερέβαινε τις απειλές για την εθνική ασφάλεια και την πολιτική της ταυτότητας.
Πρώτον, η αντιπολίτευση απέτυχε να κατανοήσει ότι η κατασκευασμένη απειλή της εθνικής ασφάλειας –με προειδοποιήσεις περί της προ των πυλών αυτονομίας των Κούρδων– είχε απήχηση στην εθνικιστική θρησκευτική βάση του Ερντογάν. Το κουρδικό ζήτημα είναι ίσως το πιο πολωτικό πρόβλημα στην τουρκική πολιτική. Η πλειονότητα των Τούρκων ανησυχεί για το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστηρίζουν την αυτονομία των Κούρδων στη Συρία και την Τουρκία. Επομένως, ο Κιλιτσντάρογλου πήρε ένα υπολογισμένο ρίσκο επιδιώκοντας την υποστήριξη του κουρδικού εθνικισμού στην Τουρκία. Αυτό ήταν δείγμα πολιτικού θάρρους και δημοκρατικής ωριμότητας στα μάτια των φιλελεύθερων Τούρκων όπως εγώ. Ομως οι φιλελεύθεροι είναι μια μικροσκοπική ομάδα στην Τουρκία σε σύγκριση με τη συντριπτική κυριαρχία του τουρκικού εθνικισμού.
Το δεύτερο πρόβλημα με την έμφαση στην οικονομία έναντι όλων των άλλων θεμάτων ήταν ότι δεν υπήρχε τέτοια οικονομική κρίση που να χαρακτηριζόταν μεγάλη ύφεση. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός είναι κάτι που οι Τούρκοι μπορούν να υπομείνουν όσο δεν υπάρχει μαζική ανεργία και μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση. Η τουρκική οικονομία δεν βρίσκεται σε ύφεση. Το τόσο χλευασμένο οικονομικό μοντέλο του Ερντογάν βασίζεται στην οικονομική ανάπτυξη με κάθε κόστος. Ηταν αποφασισμένος να αποφύγει τα υψηλά επιτόκια, διότι η ύφεση που θα προκαλούσαν θα τερμάτιζε πιθανότατα τις πιθανότητες επανεκλογής του. Αντ’ αυτού, ο Ερντογάν προτίμησε ένα μοντέλο υψηλού πληθωρισμού και υψηλής ανάπτυξης, όπου μπορεί ακόμη να ασκεί οικονομικό λαϊκισμό αυξάνοντας τους μισθούς, μειώνοντας τα όρια συνταξιοδότησης και μοιράζοντας χρηματοδοτικές πιστώσεις στους κολλητούς του.
Εάν ο Ερντογάν κερδίσει, στα επόμενα πέντε χρόνια θα δούμε ακόμη μεγαλύτερη πολιτική καταστολή και λαϊκιστικό εθνικισμό στη χώρα. Οι σχέσεις με τη Δύση είναι απίθανο να βελτιωθούν, εκτός αν η οικονομία καταρρεύσει και ο Ερντογάν χρειαστεί να καταφύγει σε ένα πακέτο διάσωσης του ΔΝΤ. Παρ’ όλες τις επερχόμενες προκλήσεις, η αντιπολίτευση δεν πρέπει να εγκαταλείψει τον αγώνα. Ο Ερντογάν δεν αναμένεται να θέσει υποψηφιότητα για άλλη μία θητεία. Είναι καταπονημένος και η υγεία του φέρεται να είναι κλονισμένη. Η τουρκική δημοκρατία θα παραμείνει ζωντανή όσο οι εκλογές θα συνεχίσουν να καθορίζουν νικητές και ηττημένους.
Ο Ερντογάν αποδεικνύεται για άλλη μία φορά πολύ καλός στο να κερδίζει τις εκλογές ακόμη και όταν οι πιθανότητες είναι εναντίον του. Δεν χρειάζεται να «κλέψει» την ψήφο. Το κατασταλτικό πολιτικό σύστημα, ο λαϊκιστικός εθνικισμός του και οι συντηρητικές μάζες λειτουργούν υπέρ του, ακόμη και όταν η οικονομία υποφέρει από την κακοδιαχείρισή του.
O κ. Ομέρ Τασπινάρ είναι καθηγητής Εθνικής Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Αμυνας στην Ουάσιγκτον και στη Σχολή Ανώτατων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.